Czy empatia jest odpowiedzią na antropocen? Kilka refleksji z perspektywy psychologii lektury i dydaktyki polonistycznej

• Authors: Jan Zdunik

Title variants

EN

Is Empathy the Answer to the Anthropocene? A Few Reflections from the Perspective of the Psychology of Reading and Teaching of Polish Literature

Abstracts

EN

This article proposes the concept of climate empathy as a tool in Polish studies and a response to the climate crisis of the Anthropocene epoch. The first part discusses the most important teaching proposals so far in the field of ecological humanities. The second section covers the most important psychological research on the relationship between empathy and reading fictional texts. The project of climate empathy includes three important directions: a turn to emotions and action, a turn to “here and now,” and a turn to fictional works of fantasy and science‑fiction.

PL

W niniejszym artykule zaproponowano koncepcję empatii klimatycznej jako narzędzia w dydaktyce polonistycznej i odpowiedzi na kryzys klimatyczny epoki antropocenu. W pierwszej części omówione zostały najważniejsze dotychczasowe propozycje dydaktyczne w ramach humanistyki ekologicznej. Następnie przywołano najważniejsze badania psychologiczne, dotyczące związków między empatią a lekturą tekstów fikcjonalnych. Projekt empatii klimatycznej zawiera w sobie trzy najważniejsze założenia: zwrot ku emocjom i działaniu, zwrot ku aktualności oraz zwrot ku fikcji i fantastyce oraz science‑fiction.

Keywords

EN

Teaching of Polish Literature; anthropocene; empathy

PL

metodyka polonistyczna; antropocen; empatia

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica
• Year: 2023
• Volume: 11
• Pages: 47-61

Dates

published

2023

Contributors

author

Jan Zdunik

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000324382405

References

• Bal P. Matthijs, Veltkamp Martjin, How does fiction reading influence empathy? An experimental investigation on the role of emotional transportation, ,,Plos One” 2013, vol. 8(1).
• Bińczyk Ewa, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Warszawa 2018.
• Budziszewska Magdalena, Świderska Aleksandra, Wójcik Adrian, Co powstrzymuje nas przed przeciwdziałaniem zmianie klimatu, w: Klimatyczne ABC, red. Magdalena Budziszewska, Aleksandra Kardaś, Zbigniew Bohdanowicz, Warszawa 2021.
• Djikic Maja et al., On Being Moved by Art: How Reading Fiction Transforms the Self, ,,Creativity Research Journal” 2009, vol. 21.
• Domańska Ewa, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie” 2013, z. 1-2, s. 13-32.
• Fiszbak Jolanta, Refleksje nad pożądanymi kierunkami zmian… w szkolnym kształceniu polonistycznym (głos w dyskusji), „Studia ad Didacticam Litterarum Polonarum et Linguae Polonae Pertinentia” 2021, t. 12 (330), s. 42-59.
• Gifford Robert, The dragons of inaction: Psychological barriers that limit climate change mitigation and adaptation, „American Psychologist” 2011, nr 66, s. 290-302.
• Guzy Anna, Ochwat Magdalena, Poloniści wobec zmian klimatu, b.m., 2021, dostęp online: https://us.edu.pl/wp-content/uploads/pliki/Raport_polonisc_dla_klimat_2021.pdf [dostęp: 14.07.2022].
• Janowska Magdalena, Bestarium Zofii Nałkowskiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2005, z. 7, s. 369-405.
• Janus-Sitarz Anna, Przyjemność i odpowiedzialność w lekturze, Kraków 2009.
• Jarzyna Anita, O czym myślę, kiedy myślę o zwierzętach w edukacji polonistycznej? Siedem odpowiedzi, „Polonistyka. Innowacje” 2020, nr 11, s. 63-72.
• Jaskółowa Ewa, Strajk klimatyczny młodych jako motywacja dla lektury… tomiku Milczenie roślin Wisławy Szymborskiej i rozmowy o wierszach, Studia ad Didacticam Litterarum et Lingaue Polonae Pertinentia, 2021, t. 12 (330), s. 367-374.
• Johnson Dan, Transportation into a story increases empathy, prosocial behavior, and perceptual bias toward fearful expressions, „Personality and Individual Differences” 2012, vol. 52, s. 150-155.
• Juraszek Dawid, Przyszłość przez zielone okulary: rola literatury w dobie wyzwań klimatycznych, dostęp w internecie: https://fragile.net.pl/przyszlosc-przez-zielone-okulary-rola-literatury-w-dobie-wyzwan-klimatycznych-2/, 14.07.2022, 1:28.
• Keen Suzanne, Empathy and the novel, New York 2007.
• Kirchner Hanna, Wstęp, w: Zofia Nałkowska, Miedzy zwierzętami. Opowiadania. Fragmenty, wstęp, wybór i opracowanie tejże, Warszawa 2013, s. 7-39.
• Kłakówna Zofia Agnieszka, Z perspektywy antropologiczno-kulturowej, w: tejże, Wykłady z metodyki, Kraków 2016.
• Koc Krzysztof, Lekcje myślenia (obywatelskiego). Edukacja polonistyczna wobec współczesnego świata, Poznań 2018.
• Kocyba Piotr, Łukianow Małgorzata, Piotrowsk Grzegorz, Młodzieżowe strajki klimatyczne w Polsce: kto protestuje i dlaczego?, „Miscelanea Anthropologica et Sociologica” 2020, z. 21(4), s. 77-95.
• Koziołek Krystyna, Czytanie z innym. Etyka. Lektura. Dydaktyka, Katowice 2006.
• Koziołek Krystyna, Sytuacje dydaktyczne. O niektórych konsekwencjach „zwrotu etycznego” dla nauczania literatury, „Teksty Drugie” 2004, nr. 6, s. 182-198.
• Kronenberg Anna, Nowa humanistyka - „przestrzeń dla buntów i rewolucji, w: Biological turn. Idee biologii w humanistyce współczesnej, red. D. Wężowicz-Ziółkowska, Katowice 2016, s. 93-118.
• Lange Aleksandra, Im dalej w las tym więcej drzew? Kształtowanie wrażliwości na naturę w edukacji polonistycznej w szkole podstawowej, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Współczesnego Języka Polskiego” 2021, t. 30, s. 65-80.
• Larenta Anna, Grzybnia jako metafora w twórczości Olgi Tokarczuk, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2018, nr 13, s. 201-218.
• Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, red. Przemysław Czapliński, Joanna Bednarek, Dawid Gostyński, Poznań 2017.
• Łebkowska Anna, Empatia. O literackich narracjach przełomu XX i XXI wieku, Kraków 2009.
• Łebkowska Anna, Odbiorca empatyczny? Między symulacją a afektem, w: Widnokręgi literatury - wielogłosy krytyki. Prace ofiarowane profesor Teresie Walas, red. Tomasz Kunz , Ryszard Nycz, Anna Łebkowska, Magdalena Popiel, Kraków 2015, s. 109-121.
• Małecki Wojciech, Pawłowski Bogusław, Sorokowski Piotr, Literary Fiction Influences Attitudes Toward Animal Welfare, ,,Plos One” 2016, 11(12).
• Mar Raymond et al., Bookworms versus nerds: Exposure to fiction versus non-fiction divergent associations with social ability, and the simulation of fictional social words, „Journal of Research in Personality” 2006, nr 40, s. 694-712.
• Mar Raymond, Oatley Keith, Peterson Jordan, Exploring the link between reading fiction and empathy: Ruling out individual differences and examining outcomes, „Communications” 2009, nr 34, s 407-428
• Marzec Andrzej, Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, Warszawa 2021.
• Miall David, Kuiken Don, Aspects of Literary Response: A New Questionnaire, „Research in the Teaching of English”, 29, 1995, 37-58.
• Mikoś Elżbieta, Lekcje empatii. Czytanie poezji dwudziestowiecznej w liceum. Literatura-psychologia-dydaktyka, Kraków 2009.
• Modzelewski Piotr, Przejawy empatii a satysfakcja z bliskiego związku. Oddziaływania na podstawie społeczno-emocjonalnego uczenia się, „Psychoseksuologia” 2017, nr 3, s. 68-78.
• Niesporek-Szamburska Bernadetta, Przybyła Olga, Edukacja ekologiczna/klimatyczna w podstawie programowej i w seriach podręczników szkolnych do nauczania języka polskiego (jako ojczystego), „Postscriptum Polonistyczne” 2021, nr. 2, s. 1-30.
• Niesporek-Szamburska Bernadetta, Humanistyka ekologiczna w edukacji polonistycznej, czyli o zielonym czytaniu legend o jeziorze Gopło, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio N. Educatio Nova” 2021, nr 6, s. 79-92.
• Niesporek-Szamburska Bernadetta, Niewiedza obywatelska uczniów - nowy problem polonisty, w: Lekcja POLSKI(ego). Praktyki edukacyjne wobec niepokojów XXI wieku. Narracje tożsamościowe w edukacji, (t. 1), red. Anita Gis, Krzysztof Koc, Maria Kwiatkowska-Ratajczak, Mieczysław Wobalis, Poznań 2021, s. 75-90.
• Nycz Ryszard, Kultura jako czasownik. Sondowanie nowej humanistyki, Warszawa 2017.
• Oatley Keith, Emotions and the story world of fiction, w: Narrative impact: Social and cognitive foundations, ed. Melanie Green, Jeffrey Strange, Timothy Brock, New York, s. 39-69.
• Ochwat Magdalena, (Współ)myślenie w humanistyce. Literackie ekokształcenie w epoce antropocenu, „Polonistyka. Innowacje” 2020, nr 12, s. 31-52.
• Ochwat Magdalena, Edukacja wobec kryzysu klimatycznego: rozpoznania i rekomendacje dydaktyczne, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio N. Educatio Nova” 2020 nr 5, s. 185-204.
• Ochwat Magdalena, Klimat - konflikty - migracje. Scenariusze przyszłości, „Postscriptum Polonistyczne” 2019, z. 26, s. 51-71.
• Piechota Dariusz, Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytczne, Gdańsk 2018.
• Pieniązek Marek, Uczeń jako aktor kulturowy. Polonistyka w warunkach płynnej nowoczesności, Kraków 2013,.
• Pieniążek Marek, Polonistyka performatywna. O humanistycznych technologiach wytwarzania światów, Kraków 2018.
• Rapior Waldemar, Literatura zmian klimatu: science i fiction, „Czas Kultury” 2021, nr. 12, dostęp online: https://czaskultury.pl/artykul/literatura-zmian-klimatu-science-i-fiction/, 14.07.2022, 1:28.
• Rembowska-Płuciennik Magdalena, Emocje w odbiorze literatury - perspektywy kognitywistyczne, „Ruch Literacki” 2014, z. 6 (327), s. 563-574.
• Roszczynialska Magdalena, Drzewa i lasy - alternatywne przyrody w polskich księgarniach (w drugiej dekadzie XXI wieku), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” 2002, nr 8, s. 3-26.
• Stoch Magdalena, Dydaktyka polonistyczna społecznie zaangażowana - o metodzie projektu grupowego opartego na konsensusie, w: Polonistyka i świat wartości. Edukacja polonistyczna jako wartość, red. Magdalena Marzec-Jóźwicka, Agnieszka Karczewska, Sławomir Jacek Żurek, współ. Małgorzaty Nowak, Lublin 2019, s. 201-212.
• Tokarczuk Olga, Prawiek i inne czasy, Kraków 2015.
• Ubertowska Aleksandra, Historie biotyczne. Pomiędzy estetyką a geotraumą, Warszawa 2020.
• Zasacka Zofia, Chymkowski Roman, Stan czytelnictwa w Polsce w drugim roku pandemii (2021/2022), Warszawa 2022.
• Zasacka Zofia, Drzewa i lasy - alternatywne przyrody w polskich księgarniach (w drugiej dekadzie XXI wieku),, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 2020, t. LI, s. 11-242.

Identifiers

DOI

10.24917/23534583.11.4

Biblioteka Nauki

25411814