Drzewa i lasy w kalendarzach przyrodniczych dla dzieci wydawanych w PRL-u

• Authors: Bogumiła Staniów

Title variants

EN

Trees and forests in children’s calendar books on nature published in the communist era in Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem rozważań jest analiza znaczeń i funkcji przypisywanych drzewom i ich skupiskom w kalendarzach przyrodniczych dla dzieci z czasów PRL-u. W książkach tych zastosowano kilka strategii wykorzystywania drzew w komunikacji z młodym czytelnikiem. W opisach wstępnych, „zagajających”, ich obraz pomaga w ukazaniu atmosfery, na przykład klimatu nowej pory roku (1), w opisach konkretnych zjawisk / elementów przyrodniczych pozwala na jego uszczegółowienie (2). Jest też elementem budzącym refleksję historyczną – o trwaniu i przemijaniu (3). Dary lasu są przedstawiane w kalendarzach przyrody jako istotny element pożywienia ludzi i zwierząt (4) oraz jako ciekawy przedmiot dziecięcej zabawy (5). Zwłaszcza w trzech pierwszych zastosowaniach autorzy opisów chętnie przedstawiali drzewa i las w formie metaforycznej. Ukazane zostały wszystkie wyżej wymienione zastosowaniadrzew i lasu w trzech publikacjach o charakterze kalendarza przyrodniczego: w Głosie przyrody Marii Kownackiej i Marii Kowalewskiej (t. 1–2, 1963), Razem ze słonkiem Marii Kownackiej (t. 1–6, 1975–1978). Zasięg chronologiczny ograniczono do lat 1945–1989, gdyż po transformacji ustrojowej na rynku wydawniczym ukazało się wiele edycji podobnych książek przyrodniczych, jednak były one wydawane na licencjach zagranicznych i miały już całkiem inny charakter.

EN

The paper presents an analysis of the meanings and functions associated with trees and tree clumps in calendar books depicting nature in the period of the Polish People’s Republic. Trees were employed as a means of communication with young readers and there were several strategies for doing so. In the introductory “warm-up” sections, tree images helped to render a particular atmosphere, e.g., the character of an approaching season (1), in the description of specific natural phenomena they provided insight into them (2). They also encouraged young readers to reflect on the lasting and passing of life (3). The bounty that forests offer was shown in the calendar books as a substantial part of the food for both people and animals (4) and as an attractive object for children to play with (5). The authors of the depictions were eager to present trees and forests figuratively especially in case of the first three strategies. All the above-mentioned techniques of employing tree and forest images were used in three nature calendar books: in Głos przyrody [Voice of nature] by M. Kownacka and M. Kowalewska (vol. 1–2, 1963), and Razem ze słonkiem [Together with the Sun] by M. Kownacka (vol. 1–6, 1975–1978). The chronological scope of the study covers the years 1945–1989, because after the political system transformation, numerous similar publications on nature startedto appear, but they were published under foreign licences and were of an entirely differentcharacter.

Keywords

PL

kalendarze przyrody; drzewa; lasy; literatura popularnonaukowa dla dzieci

EN

calendar books on nature; trees; forests; popular science literature for children; calendar books on nature; trees; forests; popular science literature for children

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica
• Year: 2020
• Volume: 8
• Pages: 230-244

Dates

published

2020-12-23

Contributors

author

Bogumiła Staniów

References

• Barcz Anna, Przyroda – bliska czy daleka? Ekokrytyka i nowe sposoby poetyki odpowiedzialności za przyrodę, „Anthropos?” 2012, nr 18/19, s. 59–79.
• Borowik Sylwia, (Nie tylko) książki o sztuce dla młodego odbiorcy, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” 2014, t. 12, s. 120–132.
• Chymkowski Roman, Karpowicz Agnieszka, Wandzel Anna, W stronę roślinnych historii kultury. Kilka uwag wstępnych, „Przegląd Humanistyczny” 2018, t. 62, nr 1, s. 9–18.
• Czabanowska-Wróbel Anna, [Ta dziwna] instytucja zwana literaturą dla dzieci. Historia literatury dla dzieci w perspektywie kulturowej, „Teksty Drugie” 2013, nr 5, s. 13–24.
• Czechowski Jan, Funkcje edukacyjnej literatury dla dzieci i młodzieży, „Kultura i Edukacja” 2007, nr 2, s. 7–21.
• Dobrin Sidney I., Kidd Kenneth B., Wild Things. Children’s Culture and Ecocriticism, Wayne State University Press, Detroit 2004.
• Echterling Clare, Postcolonial Ecocriticism, Classic Children’s Literature, and the Imperial-Environmental Imagination in “The Chronicles of Narnia”, „The Journal of the Midwest Modern Language Association” 2016, t. 49, nr 1, s. 93–117.
• Ecocritical Perspectives on Children’s Texts and Cultures. Nordic Dialogues, red. Nina Goga, Lykke Guanio-Uluru, Bjørk Oddrun Hallås, Aslaug Nyrnes, Palgrave Macmillan, Bergen 2018.
• Gorzechowska Jadwiga, Polski roczek. Dziecięce zabawy, tańce i pieśni ludowe, Biuro Wydawnicze „Ruch”, Warszawa 1964.
• Hageneder Fred, Magia drzew, przeł. Marek Czekański, Świat Książki, Warszawa 2006.
• Haskell David, Ukryte życie lasu: rok podglądania natury, przeł. Katarzyna Sosnowska, Wydawnictwo Feeria – Wydawnictwo JK, Łódź 2017.
• Jonca Magdalena, Słowem o obrazie. O malarstwie i malarzach we współczesnej literaturze dziecięcej, w: O tym, co Alicja odkryła… W kręgu badań nad toposem dzieciństwai literaturą dla dzieci i młodzieży, red. Alicja Ungeheuer-Gołąb, Małgorzata Chrobak, Michał Rogoż, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, raków 2015, s. 273–287.
• Kamińska Anna Małgorzata, Na tropie przygody i przyrody, w: Literatura dla dzieci i młodzieży, t. 5, red. Katarzyna Tałuć, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2017, s. 134–153.
• Kingsbury Noël, Ukryta historia drzew: sekretne właściwości 150 gatunków, Almapress, Warszawa 2018.
• Konopnicka Maria, Wybór pism, Książka i Wiedza, Warszawa 1954.
• Kowalewska Maria, Kownacka Maria, Głos przyrody, t. 1–2 (Wiosna, lato; Jesień, zima), Nasza Księgarnia, Warszawa 1963.
• Kownacka Maria, Malicka Zofia, Dzieci z Leszczynowej Górki, Oficyna Wydawnicza GMP, Warszawa 1951.
• Kownacka Maria, Razem ze słonkiem, t. 1–6 (Przedwiośnie, Wiosna, Lato, Złota jesień, Szaruga jesienna, Zima), Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1975–1978.
• Lasoń-Kochańska Grażyna, Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk 2012.
• Leszczyński Grzegorz, Dydaktyzm literatury dla dzieci i młodzieży, w: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. Barbara Tylicka, Grzegorz Leszczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 94–95.
• Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania, red. Anna Przecławska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978.
• Łenyk-Barszcz Joanna, Barszcz Przemysław, Sekretny dziennik lasu, Eureka – Wydawnictwo Fronda, Warszawa 2018.
• Marczewska Marzena, Dane etymologiczne w rekonstrukcji językowego obrazu drzew, „Studia Filologiczne Akademii Świętokrzyskiej” 2005, t. 18, s. 29–42.
• Marczewska Marzena, Drzewa w języku i kulturze, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2002.
• Marczewska Marzena, Miejsce symboliki w ludowym językowym obrazie drzew, „Studia Filologiczne Akademii Świętokrzyskiej” 2002, t. 16, s. 121–136.
• Mishra Sandip Kumar, Ecocriticism in Children’s Literature. An Analysis of Admit Gorgs Two Tales, „Galaxy. International Multidisciplinary Research Journal” 2016, t. 5, nr 5, s. 091–096.
• O trudnym łatwo. Materiały sesji poświęconej popularyzacji nauki, red. Jan Miodek, Monika Zaśko-Zielińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002.
• Ostrowicka Beata, Poczytam Ci Mamo: elementarz przyrodniczy, Nasza Księgarnia, Warszawa 2017.
• Papuzińska Joanna, Dziecięce spotkania z literaturą, Wydawnictwo Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej, Warszawa 2007.
• Papuzińska Joanna, Zatopione królestwo. O polskiej literaturze fantastycznej XX wieku dla dzieci i młodzieży, wyd. 2 rozszerzone, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2008.
• Staniów Bogumiła, Metafory roślin w kalendarzach przyrodniczych dla dzieci Marii Kownackiej i Marii Kowalewskiej („Razem ze słonkiem" i „Głos przyrody"), „Przegląd Humanistyczny” 2018, t. 62, nr 1, s. 145–160.
• Stumpf Ursula, Zingsem Vera, Hase Andreas, Mityczne drzewa: mity, wierzenia i legendy, lecznicza moc drzew, odwieczna więź człowieka i drzewa, przeł. Barbara Tarnas, Joanna Dżdża, Katarzyna Łakomik, Daria Kuczyńska-Szymala, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2018.
• Szelburg-Zarembina Ewa, Przez okrągły roczek, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1989.
• Tabaszewska Justyna, Ekokrytyczna samoświadomość, „Teksty Drugie” 2018, nr 2, s. 7–15.
• Thoma Erwin, Tajemna mowa drzew, przeł. Wawrzyniec Sawicki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018.
• Wernerowa Jadwiga, Rytmika w przyrodzie, Nasza Księgarnia, Warszawa 1950.
• Wielka księga przyrody, Mac Edukacja, Kielce 2018 (Bawię się i Uczę).
• Wohlleben Peter, Sekretne życie drzew, przeł. Ewa Kochanowska, Wydawnictwo Otwarte, Kraków 2016.
• Woźniak Jarosław, Widma ekokrytyki, „Przestrzenie Teorii” 2017, s. 169–191.
• Wójcik-Dudek Małgorzata, Homo migrans. Miejsce literatury dla dzieci i młodzieży w edukacji empatii, „Postscriptum Polonistyczne” 2019, nr 2(24), s. 31–50.
• Zabawa Krystyna, Literatura dla dzieci w kontekstach edukacyjnych, Akademia Ignatianum: Wydawnictwo WAM, Kraków 2017.
• Zarych Elżbieta, Rok w przyrodzie i w pogodzie, Biały Kot, Poznań 2015.

Identifiers

DOI

10.24917/23534583.8.14