O wyimku z prasowej dyskusji i autokomentarzu do „Astronautów" Stanisława Lema (z historii kształtowania się w Polsce teorii literatury fantastycznonaukowej po drugiej wojnie światowej)

• Authors: Adam Mazurkiewicz

Abstracts

EN

The article focuses on the discussion between Zofia Woźnicka, Ludwik Grzeniewski and Stanislaw Lem concerning his "The Astronauts" (1951), which was published in the Nowa Kultura [the New Culture] periodical. The author of the novel was both the commentator of his own work, as well as the polemist towards the critics. This discussion in one of the earliest attempts after the war (and definitely the most elaborate one) to explain the expectations of the science fiction – both aesthetic and non-artistic ones. These verbalized expectations of the “story of Tomorrow” allow the reconstruction of the contemporary genological awareness – which was quite faint – and the ways of “taming” the new literary phenomenon in the post-war culture. Critical approaches discussed in the article concerning Lem’s novel can be treated as the proof that the awareness of genological theory begun to develop. This relates both to the literary criticism and the author himself.

PL

Artykuł poświęcony jest dwugłosowi o powieści Stanisława Lema „Astronauci" (1951), który został zamieszczony na łamach periodyku „Nowa Kultura”. Uczestnikami dyskusji byli: Zofia Woźnicka, Ludwik Grzeniewski i Stanisław Lem, będący zarazem polemistą krytyków, jak i komentatorem własnej powieści. Dyskusja ta jest jedną z najwcześniejszych po wojnie (a z pewnością najbardziej rozbudowaną) prób eksplikacji postulowanych wobec fantastyki naukowej zobowiązań – zarówno estetycznych, jak i pozaartystycznych. Werbalizacja oczekiwań w stosunku do opowieści o „świecie Jutra” pozwala na rekonstrukcję ówczesnej – dość nikłej – świadomości genologicznej i sposobów „oswojenia” nowego w kulturze powojennej zjawiska literackiego. Omówione w szkicu głosy krytyczne dotyczące powieści Lema można traktować jako świadectwa kształtowania się teoretycznej świadomości genologicznej: zarówno krytyki literackiej, jak i samego pisarza.

Keywords

PL

Astronauci; Stanisław Lem; krytyka literacka; Nowa Kultura; fantastyka naukowa

EN

The Astronauts; Stanisław Lem; literary criticism; Nowa Kultura; science fiction

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica
• Year: 2021
• Volume: 9
• Pages: 19-37

Dates

published

2021

Contributors

author

Adam Mazurkiewicz

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000338046445

References

• [?], [rec.], „Horyzonty Techniki” 1952, nr 5, s. 225.
• [Cenzura PRL]. Wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r., posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wydawnictwo „Nortom”, Wrocław 2002.
• Adamowicz Gienadij, Wygnanie władcy, przeł. Stanisław Furmanik, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1950.
• Arystoteles, Poetyka, w: tegoż, Poetyka. Retoryka, przeł. Henryk Podbielski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
• Balcerzan Edward, Poezja polska w latach 1939–1956, t. 2, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988.
• Berman Jakub, Pokażcie wielkość naszych czasów, „Nowa Kultura” 1951, nr 45, s. 1.
• Białoborski Eustachy, Powieść fantastyczno-naukowa?, „Problemy” 1953, nr 7, s. 502–503.
• Brodzki Józef, „Baczność! A. R. 7.” (Na marginesie „fantastycznej” powieści Kazimierza Wroczyńskiego), „Robotnik” 1947, nr 306, s. 5.
• Buczkowski Leopold, Koszmarna międzyepoka: fragmenty, oprac. Z. Trziszka, „Kresy” 1997, nr 4, s. 208–210.
• Chrząstek Tomasz, Na kulturalnym froncie. Analiza zawartości tygodnika „Nowa Kultura” 1950–1963, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2016.
• Fik Ignacy, 20 lat literatury polskiej (1918–1938), Czytelnik, Kraków 1939.
• Flaszen Ludwik, Nowy Zoil, czyli o schematyzmie, „Życie Literackie” 1952, nr 1, s. 3–4.
• Goćkowski Janusz, Funkcje autorytetów w społeczeństwie nauki, „Teksty” 1977, nr 1(31), s. 21–40.
• Grzeniewski Ludwik, Niedotrzymana obietnica, „Nowa Kultura” 1952, nr 14(106), s. 10.
• Hollanek Adam, Katastrofa na „Słońcu Antarktydy”, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1958.
• Hutnikiewicz Artur, Fantastyka, [rec. Polska nowela fantastyczna], „Dziś i Jutro” 1949, nr 43, s. 6.
• Kamińska Joanna, Obraz nauki w twórczości Stanisława Lema, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 2008, nr 2, s. 179–185.
• Kijowski Andrzej, Fantazja i realizm, „Życie Literackie” 1952, nr 12(36), s. 11.
• Kijowski Andrzej, Krytyka – twórczość przeklęta, w: tegoż, Arcydzieło nieznane, Państwo¬wy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 204–210.
• Kijowski Andrzej, Moja grzechotka, w: tegoż, Miniatury krytyczne, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1961, s. 67–71.
• Kirchner Hanna, Marzenie – organizator dziecięcego bohaterstwa, „Nowa Kultura” 1952, nr 32, s. 10.
• Korzeniewska Ewa, Nieporozumienie, „Odrodzenie” 1949, nr 40(253), s. 5.
• Kwiatkowski Jerzy, Dwudziestolecie międzywojenne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
• Lem Stanisław., Bereś Stanisław, [rozmowa], Czas nie całkiem utracony, w: S. Bereś, Rozmowy ze Stanisławem Lemem, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987, s. 7–47.
• Lem Stanisław, Astronauci, Czytelnik, Warszawa 1951.
• Lem Stanisław, O „Astronautach” – głos autora, „Nowa Kultura” 1952, nr 19(111), s. 9.
• Lem Stanisław, O współczesnych zadaniach i metodzie pisarstwa fantastyczno-naukowego, „Nowa Kultura” 1952, nr 39(131), s. 3, 6–7.
• Lem Stanisław, Obłok Magellana, Czytelnik, Warszawa 1955.
• Lem Stanisław, Technika za wyzwolenie człowieka, „Nowa Kultura” 1952, nr 41(133), s. 1.
• Łuczyński Edward, Cudzysłów, w: tegoż, Współczesna interpunkcja polska. Norma a uzus, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999, s. 114–130.
• Łukasiewicz Jacek, Mit socjalizmu, w: tegoż, Jeden dzień w socrealizmie i inne szkice, Agencja Artystyczna Para, Katowice 2006, s. 11–68.
• Malenkow Gieorgij Maksymilianowicz, Referat sprawozdawczy KC WKP na XIX Zjeździe KPZR, „Nowe Drogi” 1952 [numer specjalny].
• Markiewicz Henryk, Pozytywizm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 [wyd. 3, zmienione i rozszerzone].
• Mietelski Jan, [rec. S. Lem, Astronauci. Powieść fantastyczno-naukowa], „Urania” 1952, nr 3, s. 90–91.
• Morstinowa Zofia, W kosmicznej próżni, [rec. S. Lem, Astronauci], „Tygodnik Powszechny” 1952, nr 22(376), s. 7.
• Mostowicz Arnold, Lukacs o schematyzmie, „Życie Literackie” 1952, nr 12(36), s. 3.
• Nowicki Andrzej, O radzieckich powieściach fantastycznonaukowych, „Język Rosyjski. Czasopismo dla Nauczycieli” 1951, nr 4, s. 51–58.
• Pelc Jerzy, Fikcja i fantastyka literacka, szkic projektu używania pojęć, [posiedzenie z 26 stycznia 1948 r.], „Towarzystwo Naukowe Warszawskie. Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału I Językoznawstwa i Historii Literatury”, Warszawa 1949, s. 1–16.
• Pietrzak Marcin, Socrealistyczna krytyka literacka w ujęciu diachronicznym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2008, nr 10, s. 237–251.
• Revai József, O niebezpieczeństwie schematyzmu w literaturze, [brak nazwiska tłumacza], „Nowa Kultura” 1951, nr 22, s. 10.
• Saparin Wiktor, Nowa planeta (Opowiadanie naukowo-fantastyczne), przeł. B. K. [właśc.?], „Razem” 1949, nr 31, s. 13; nr 32, s. 11; nr 34, s. 6.
• Schopenhauer Arthur, Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów, przeł. Bohdan. i Łucja Konorscy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
• Sławiński Janusz, Krytyka nowego typu, w: tegoż, Teksty i teksty, PEN, Warszawa 1990, s. 130–152.
• Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1960, t. 2: D–G, s. 1187, hasło: Głupstwo.
• Smuszkiewicz Antoni, Zaczarowana gra. Zarys dziejów polskiej fantastyki naukowej [wyd. 2, poszerzone], Solaris, Stawiguda 2016.
• Stoff Andrzej, Krytyka o pierwszych utworach Stanisława Lema („Astronauci”, „Obłok Magellana”, „Sezam”), „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska” 1975, t. 11, s. 125–146.
• Tighe Carl, Stanisław Lem: Socio-Political Sci-Fi, „Modern Humanities Research Association” 1999, nr 3, s. 758–774.
• Tomasik Wojciech, Realizm socjalistyczny, czyli o utopii estetycznej, w: tegoż, Okolice soc-realizmu. Prawie tuzin szkiców, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009, s. 12–29.
• Verne Jules, Straszny wynalazca. Powieść fantastyczna, przeł. Karolina Bobrowska, Księgarnia Ziem Zachodnich, Poznań 1947.
• Wilczek Jan, O sytuacji w krytyce, „Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Badań nad Sztuką” 1953, t. 4, nr 2.
• Woźnicka Zofia, Kilka słów wyjaśnienia, „Nowa Kultura” 1952, nr 22(114), s. 9.
• Woźnicka Zofia, Nieco abstrakcyjny spór o filozofię „Astronautów”, „Nowa Kultura” 1952, nr 14(106), s. 10.
• Żuławski Jerzy, Na srebrnym globie, Edizioni „La Rondine”, Rzym 1947.
• Żuławski Jerzy, Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1956.
• Żuławski Jerzy, Stara Ziemia, Wiedza, Warszawa 1947.
• Żuławski Jerzy, Zwycięzca, Wiedza, Warszawa 1946.

Identifiers

DOI

10.24917/23534583.9.2

Biblioteka Nauki

2080463