,,Czy wprowadzić częściową prohibicję?” Sposoby przeciwdziałania zjawisku pijaństwa w województwie śląskim w drugiej połowie lat 40. XX wieku

• Authors: Janusz Mokrosz

Title variants

EN

,,Should partial prohibition be introduced?”. Ways of counteracting drunkenness in the Silesian Province in the second half of the 1940s

Abstracts

EN

After World War II, the phenomenon of alcohol abuse was noted throughout Poland. Military officers, militiamen, UB officers, ORMO officers, and party activists tended to fall into addiction. Drunkenness was observed among professional chauffeurs, clerks and representatives of managerial cadres. Skilled and unskilled workers succumbed to it. There was mass drinking in both urban and rural areas. Women, young people and even children did not shy away from alcohol at that time. Based on archival and press sources, the article presents the scale of the alcohol abuse phenomenon in the Silesian Voivodeship in the years 1945-1950 and the measures taken to curb it. Available monographic studies were also used to show the supra-regional background of the problem involving various social groups in the post-war Poland.

PL

Po II wojnie światowej w całej Polsce odnotowywano zjawisko nadużywania alkoholu. W nałóg popadali wojskowi, milicjanci, funkcjonariusze UB, ORMO-wcy, i działacze partyjni. Pijaństwo obserwowano wśród zawodowych szoferów, urzędników i przedstawicieli kadr kierowniczych. Ulegali mu wykwalifikowani i niewykwalifikowani robotnicy. Masowo pito zarówno w miastach jak i na wsi. Od alkoholu nie stroniła w tym czasie kobity, młodzież, a nawet dzieci. Na podstawie źródeł archiwalnych i prasowych w artykule przedstawiono skalę zjawiska alkoholizmu występującego w województwie śląskim w latach 1945–1950 oraz działania podjęte w celu jego ograniczenia. Do ukazania ponadregionalnego tła problemu obejmującego w powojennej Polsce różne grup społecznych wykorzystano także dostępne opracowania monograficzne.

Keywords

PL

prohibicja; alkoholizm; Górny Śląsk; województwo śląskie; władza komunistyczna

EN

prohibition; alcoholism; Upper Silesia; Silesian province; communists authorities

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk"
• Journal: Zaranie Śląskie. Seria druga
• Year: 2023
• Volume: 9
• Pages: 74-90

Dates

published

2023

Contributors

author

Janusz Mokrosz

• Biblioteka Śląska: Instytut Badań Regionalnych

• https://orcid.org/0009000302092922

reviewer

Zbigniew Hojka

• Uniwersytet Śląski w Katowicach: Wydział Humanistyczny

• https://orcid.org/0000000321691050

reviewer

Małgorzata Ruchniewicz

• Uniwersytet Wrocławski: Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych

• https://orcid.org/000000018646329X

References

• Dekret PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o zwalczaniu potajemnego gorzelnictwa Dz.U. 1944 nr 15 poz. 85. (1944) (Polska) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19440150085
• Dekret z dnia 22 lutego 1946 r. – Prawo o sądach obywatelskich Dz. U. 1946 nr 8 poz. 64 (1931) (Polska) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19460080064
• Dekret z dnia 30 listopada 1945 r. o koncesjonowaniu przedsiębiorstw przemysłu gastronomicznego Dz. U. 1945 nr 57 poz. 322 (1945) (Polska) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19450570322
• List Pasterski bp. Stanisława Adamskiego do wiernych z dn. 9 lutego 1947 r. (1947, 9 lutego). Abstynencja (sygn. 47/520, s. 130–132), Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach, Katowice, Polska.
• Odpowiedź Kurii Biskupiej w Katowicach do Komendy Wojewódzkiej MO w Katowicach. (1947, 19 maja). Abstynencja (sygn. 47/520, s. 134), Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach, Katowice, Polska.
• Pismo Komendanta Wojewódzkiego MO do Kurii Biskupiej w Katowicach. (1947, 3 marca). Abstynencja (sygn. 47/520, s. 133), Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach, Katowice, Polska.
• Pismo Krajowej Centrali Caritas w Krakowie do bp. Stanisława Adamskiego w sprawie utworzenia Referat ow trzeźwości z dn. 3 września 1947 r. (1947, 3 września) Abstynencja (sygn. 47/520, s. 135), Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach, Katowice, Polska.
• Pismo Krajowej Centrali Caritas w Krakowie do bp. Stanisława Adamskiego ws. Kursu przeciwalkoholowego z dn. 14 listopada 1947 r. (1947, 14 listopada). Abstynencja (sygn. 47/520, s. 138–139), Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach, Katowice, Polska.
• Powołanie ks. Jerzego Stokowy na Kierownika Referatu Trzeźwości przy Diecezjalnym Związku „Caritas” z dn. 25 sierpnia 1948 r. (1948, 25 sierpnia). Abstynencja (sygn. 47/520, s. 149), Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach, Katowice, Polska.
• Protokół z Konferencji Roboczej Pełnomocników, Przewodniczących Komitetów Społecznych i Prezesów Kół PCK z miast i powiatów w Katowicach z dn. 15 maja 1949 r. (1949, 15 maja). Polski Czerwony Krzyż (sygn. 5, s. 164), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Protokół ze zjazdu Pełnomocników Zarządu Głównego na Oddziały w Okręgu Śląsko-Dąbrowskim odbytego w dn. 23 maja 1948 r. w Katowicach. (1948, 23 maja). Polski Czerwony Krzyż (sygn. 5, s. 103), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Sprawozdanie Opieki Społecznej w powiecie rybnickim za luty 1948 r. (1948, 3 marca). Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział OPS (sygn. 26, s. 89), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Sprawozdanie Referatu Opieki Społecznej w powiecie raciborskim za IV kwartał 1949 r. (1949). Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział OPS (sygn. 25, s. 136), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Sprawozdanie Referatu Opieki Społecznej w powiecie rybnickim za IV kwartał 1948 r. (1948). Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział OPS (sygn. 26. s. 99), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Sprawozdanie Referatu Opieki Społecznej w powiecie rybnickim za miesiąc styczeń 1948 r. (1948). Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział OPS (sygn. 26. s. 87), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Sprawozdanie sytuacyjne i z działalności władz za m-c. styczeń 1947 r. (1947). Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Ogólny (sygn. 131, s. 164), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Sprawozdanie Wojewódzkiego Wydziału Opieki Społecznej w Katowicach za miesiąc wrzesień 1947 r. (1947). Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział OPS (sygn. 7, s. 313), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Sprawozdanie Wojewódzkiego Wydziału Opieki Społecznej w Katowicach za miesiąc kwiecień 1948 r. (1948). Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział OPS (sygn. 7, s. 361), Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice, Polska.
• Wezwanie do odrodzenia. (1949). Archiwalia Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (APTL 022.036), Książnica Cieszyńska, Cieszyn, Polska. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/671475/edition/631852
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1920 r. o ograniczeniu w sprzedaży napojów alkoholowych Dz. U. 1920 nr 37 poz. 210 (1920) (Polska) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19200370210
• Ustawa z dnia 21 marca 1931 r. o ograniczeniu w sprzedaży, podawaniu i spożyciu napojów alkoholowych (przeciwalkoholowych) Dz. U. 1931 nr 51 poz. 423 (1931) (Polska) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19310510423
• (1948, 1 listopada). Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, (21). https://sbc.org.pl/dlibra/publication/202557
• (1948, 20 września). Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, (18). https://sbc.org.pl/dlibra/publication/202554
• (1948, 4 września). Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, (17). https://sbc.org.pl/dlibra/publication/202553
• (1948, 4 września). Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, (22). https://sbc.org.pl/dlibra/publication/202558
• Głos ma społeczeństwo! Czy wprowadzić częściową prohibicję? (1947, 26 listopada). Dziennik Zachodni 3(324/997), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/92642/edition/83331
• Konferencja w sprawie walki z alkoholizmem. (1945, 14 listopada). Trybuna Robotnicza 3(262/269), 4.
• Okólnik nr 370/46 w sprawie przekraczania przepisów ustawy przeciwalkoholowej. (1946, 27 lipca). Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, (20), 320 https://sbc.org.pl/dlibra/publication/202463
• Okólnik w sprawie wydania zakazu sprzedaży napojów alkoholowych w dni wypłat zarobków z dn. 28 lipca 1948 r. (1948, 25 sierpnia). Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, (16), 334. https://sbc.org.pl/dlibra/publication/202552
• Pismo Ministerstwa Aprowizacji i Handlu do Urzędu Wojewódzkiego Śląsko-Dąbrowskiego w sprawie koncesjonowania bufetów w miejscach rozrywkowych z dn. 15 listopada 1946. (1947, 1 lutego). Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, (4), 46. https://sbc.org.pl/dlibra/publication/202502
• Pismo Ministerstwa Aprowizacji i Handlu do Urzędu Wojewódzkiego Śląsko-Dąbrowskiego w sprawie koncesjonowania przedsiębiorstw gastronomicznych w osiedlach wiejskich z dn. 28 grudnia 1946 r. (1947, 9 czerwca). Śląsko-Dąbrowski Dziennik Wojewódzki, (20), 373. https://sbc.org.pl/dlibra/publication/202519
• Pismo okólne ministra zdrowia ws. stosunku pracowników służby zdrowia do zagadnień walki z alkoholizmem z dn. 23 kwietnia 1946. (1946). Śląska Gazeta Lekarska 2(7–8), LXXXVI. https://sbc.org.pl/de/dlibra/publication/391230
• Referaty i przemówienia wygłoszone na IX polskim Kongresie przeciwalkoholowym w Wilnie (7–8 XII 1930 r.). (1931). Walka z alkoholizmem. Czasopismo społeczno-polityczne 9(24). https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/308569/edition/295316
• Skutki alkoholu. (1947, 27 listopada). Gazeta Robotnicza 55/47, (325), 7. https://sbc.org.pl/dlibra/publication/350061
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Bardzo poważny argument. (1947, 17 grudnia) Dziennik Zachodni 3(344/1017), 3. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/504510
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Ciekawe wypowiedzi kobiet. (1947, 4 grudnia) Dziennik Zachodni 3(332/1005), 6. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/504494
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Czy zakaz skutkuje? (1947, 13 grudnia). Dziennik Zachodni 3(340/1013), 3. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/504505
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Interesująca wypowiedź lekarza. (1947, 6 grudnia) Dziennik Zachodni 3(334/1007), 3. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/504497
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. List Ligi Kobiet. (1947, 5 grudnia) Dziennik Zachodni 3(333/1006), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90879/edition/81896
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Młodzież walczy z pijaństwem. (1947, 7 grudnia). Dziennik Zachodni 3(335/1008), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90881/edition/81898
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Nauczyć i świecić przykładem. (1947, 20 grudnia). Dziennik Zachodni 3(347/1020), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90894/edition/81911
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Opodatkować pijaków. (1947, 15 grudnia). Dziennik Zachodni 3(342/1015), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90890/edition/81907
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Piętnować publicznie alkoholików. (1947, 1 grudnia) Dziennik Zachodni 3(329/1002), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90825/edition/81842
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Rodzice winni dawać przykład. (1947, 16 grudnia). Dziennik Zachodni 3(343/1016), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90891/edition/81908
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Szkody materialne i moralne. (1947, 19 grudnia). Dziennik Zachodni 3(346/1019), 3. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/504512
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Trzeźwość trzeba szanować. (1947, 18 grudnia) Dziennik Zachodni 3(345/1018), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90893/edition/81910
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Wiele winna okupacja. (1947, 12 grudnia) Dziennik Zachodni 3(339/1012), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90886/edition/81903
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Wiele zależy od dziewcząt. (1947, 14 grudnia). Dziennik Zachodni 3(341/1014), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90888/edition/81905
• Wielka Ankieta Dziennika Zachodniego. Zabawy bez wódki. (1947, 3 grudnia). Dziennik Zachodni 3(331/1004), 3. https://pbc.gda.pl/dlibra/publication/90877/edition/81894#structure
• Zatrucie bimbrem. (1945, 4 listopada). Trybuna Robotnicza 3(252/259), 3. https:// sbc.org.pl/dlibra/publication/68612
• Buryła, S. (2006). Wojna i alkohol. Zaproszenie do tematu. W: S. Buryła i P. Rodak (Red.), Wojna. Doświadczenie i zapisy. Nowe źródła, problemy, materiały źródłowe (s. 227). Universitas.
• Fic, M. (2014). Nowy podział administracyjny. W: A. Dziurok i R. Kaczmarek (Red.), Województwo śląskie 1945–1950. Zarys dziejów politycznych (wyd. 2, s. 91). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Grata, P. (2018). Krucjata antyalkoholowa w Sejmie Ustawodawczym i jej efekty (1919–1922). UR journal of humanities and social sciences, 3, 6–22. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-275c562ebd7d-4acc-96a2-ee3c98840e74
• Kosiński, K. (2008). Historia pijaństwa w czasach PRL. Polityka – obyczaje – szara strefa – patologie. Neriton, Instytut Historii PAN.
• Kosiński, K. (2020). Alkohol w PRL. W: Polska 1944/45 – 1989. Studia i Materiały, 18.
• Mokrosz, J. (2007). Rok 1945 – początek nowego okresu w dziejach Raciborza. W: J. Mokrosz i H. Honysz (Red.), Europa, Śląsk, Świat Najmniejszy (s. 178–179). Studenckie Koło Naukowe Historyków. Instytut Historii. Uniwersytet Śląski.
• Mokrosz, J. (2018). Losy ludzkie – indywidualne i zbiorowe – górnośląskiej społeczności w świetle dziejów Chorzowa w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej. Zeszyty Chorzowskie 18, s. 64–66.
• Nowak, P., i Łucka, I. (2014). Młody Polak po doświadczeniach wojennych. Siła trans generacyjne transmisji traumy. Psychiatria i psychologia kliniczna, 14(2), 85–87. http://www.psychiatria.com.pl/index.php/issues/2014-vol-14-no-2/mlody-polak-po-doswiadczeniach-wojennych-sila-transgeneracyjnej-transmisji-traumy#
• Tracz, B. (2010). Pijące serce partii. W: T. Kurpierz (Red.), „Przewodnia siła narodu”. Z dziejów partii komunistycznej na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim 1945–1950 (s. 73–87). Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Tracz, B. (2016). Dworcowe Kurtyzany. „Czasypismo” o historii Górnego Śląska, (2/10), s. 152–153.
• Wodarczyk, A. (2008). Prorok żywego Kościoła. Ks. Franciszek Blachnicki (1921–1987) – życie i działalność. Emanuel.
• Zaremba, M. (2009). „Jak nie urok to…”. Strach przed Czerwonoarmistami 1944–1947. W: K. Rokicki (Red.), W objęciach wielkiego brata. Sowieci w Polsce 1944–1993 (s. 251–252). Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Zaremba, M. (2012). Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Znak.

Identifiers

DOI

10.24917/ZaranieSlaskie.9.4

Biblioteka Nauki

28700062