Pierwsza odsłona politycznej i militarnej batalii o Górny Śląsk. I powstanie śląskie w polskich szkolnych podręcznikach historii XXI wieku

• Authors: Marek Białokur , Anna Gołębiowska , Dariusz Gołębiowski

Title variants

EN

The first stage of the political and military battle for Upper Silesia. The First Silesian Uprising in Polish school history textbooks of the 21st century

Abstracts

EN

School history education, despite many variables affecting its shape and character, is still very much based on the oral transmission of the teacher and on textbooks. Examination of the content provided by individual teachers behind the closed doors of the classrooms in which they work with students is practically impossible on a larger scale. The situation is different with regard to school history textbooks, which, first of all, have been developed on the basis of the core curricula announced by the minister of education and science. Secondly, they are reviewed by experts specially appointed for this purpose. Thirdly, they are publicly available, and thus can be comprehensively assessed. The described conditions allow for the assessment of particular events from the past, including the first political and military battle for Upper Silesia, with particular emphasis on the First Silesian Uprising of 1919. The events of August of that year occupy a place adequate to the role and importance they had in the process of shaping the borders of the Polish state after World War I in the pages of textbooks that have been used in the Polish schools for over twenty years. For obvious reasons, they occupy much more space in textbooks for secondary schools, which also contain more iconographic materials and instructions for students. In conclusion, it should be stated that most of the textbooks analyzed enable the students to learn the most important facts about the genesis, course and significance of the uprising.

PL

Szkolna edukacja historyczna, pomimo wielu zmiennych wpływających na jej kształt i charakter, wciąż bardzo mocno opiera się na przekazie ustnym nauczyciela oraz podręcznikach. Zbadanie treści przekazywanych przez poszczególnych nauczycieli za zamkniętymi drzwiami klas lekcyjnych jest praktycznie niemożliwe do zrealizowania w większej skali. Inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do szkolnych podręczników do historii, które, po pierwsze – zostały opracowane na bazie ogłaszanych przez ministra edukacji i nauki podstaw programowych; po drugie – są recenzowane przez specjalnie powoływanych w tym celu ekspertów; a po trzecie – są ogólnodostępne, a przez to możliwe do kompleksowej oceny. Opisane uwarunkowania pozwalają na ocenę poszczególnych wydarzeń z przeszłości, a wśród nich pierwszej odsłony politycznej i militarnej batalii o Górny Śląsk ze szczególnym akcentem położonym na I powstanie śląskie z 1919 roku. Wydarzenia z sierpnia tegoż roku na kartach podręczników, z których korzystano i korzysta się w polskich szkołach od ponad 20 lat, zajmują miejsce adekwatne do roli i znaczenia, jakie odegrały w procesie kształtowania się granic państwa polskiego po I wojnie światowej. Z oczywistych względów znacznie więcej miejsca zajmują w podręcznikach przeznaczonych dla szkół ponadpodstawowych, w których znalazło się również więcej materiałów ikonograficznych oraz poleceń dla uczniów. Konkludując, należy stwierdzić, że z większości poddanych analizie podręczników uczniowie mogą dowiedzieć się najważniejszych rzeczy dotyczących genezy, przebiegu oraz znaczenia powstania.

Keywords

PL

I powstanie śląskie; Górny Śląsk; edukacja historyczna; podręczniki szkolne; batalia polityczna

EN

First Silesian Uprising; Upper Silesia; history education; school textbooks; political strife

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk"
• Journal: Zaranie Śląskie. Seria druga
• Year: 2023
• Volume: 9
• Pages: 143-165

Dates

published

2023

Contributors

author

Marek Białokur

• Uniwersytet Opolski: Instytut Historii
• Państwowy Instytut Naukowy - Instytut Śląski w Opolu

• https://orcid.org/000000028475033X

author

Anna Gołębiowska

• Publiczna Szkoła Podstawowa w Chrząstowicach

• https://orcid.org/0000000252023912

author

Dariusz Gołębiowski

• Państwowy Instytut Naukowy - Instytut Śląski w Opolu
• Publiczna Szkoła Podstawowa w Chrząstowicach

• https://orcid.org/0000000160644092

reviewer

Zbigniew Hojka

• Uniwersytet Śląski w Katowicach: Wydział Humanistyczny

• https://orcid.org/0000000321691050

reviewer

Małgorzata Ruchniewicz

• Uniwersytet Wrocławski: Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych

• https://orcid.org/000000018646329X

References

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół Dz. U. 2009, nr 4, poz. 17. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20090040017
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej Dz. U. 2017, poz. 356. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20170000356
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia Dz.U. 2018, poz. 467. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180000467
• Rozporządzenie Ministra Edukacji z 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół Dz.U. 2012 r., poz. 977. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20120000977
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe Dz. U. 2017, poz. 59. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20170000059
• Bieniek, M. (2009a). Podręcznik szkolny historii. W: J. Matemicki, (Red.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów. Juka.
• Bieniek, M. (2009b). Dydaktyka historii. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Dolata, K. (2006). Przykład wykorzystania literatury naukowej podczas lekcji historii. Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie, (3), 56–60.
• Chorąży, E., Konieczka-Śliwińska, D., Roszak, S. (2008). Edukacja historyczna w szkole. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Chwalba, A. (2019). 1919. Pierwszy rok wolności. Wydawnictwo Czarne.
• Kaczmarek, R. (2019). Powstania śląskie 1919–1920–1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka. Wydawnictwo Literackie.
• Karaś, A. (1981). Z badań nad recepcją historycznej ilustracji podręcznikowej przez uczniów szkoły podstawowej. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace Historyczne 9(76), 121–142. https://rep.up.krakow.pl/xmlui/handle/11716/4733
• Konieczka-Śliwińska, D. (2001). Retoryka we współczesnych szkolnych podręcznikach historii. Wydawnictwo Instytut Historii UAM.
• Machałek, M. (2019). Mapy historyczne w edukacji szkolnej. Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie, (4), 22–26.
• Maternicki, J. (2009). Dydaktyka historii. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Maternicki, J. (Red.). (2004). Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów. Wydawnictwo Juka.
• Mizgalski, J. (2003). Mapa historyczna w dydaktyce integracji wiedzy i umiejętności uczniów. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie.
• Roszak, S., Strzelecka, M., Wieczorek, A. (Red.). (2006). Toruńskie Spotkania Dydaktyczne: T. 3: Źródła w edukacji historycznej. SOP Oświatowiec Toruń sp. z o. o.
• Roszak, S., Strzelecka, M., Wieczorek, A. (Red.). (2008). Toruńskie Spotkania Dydaktyczne: T. 5: Polska-Europa-Świat w szkolnych podręcznikach historii. SOP Oświatowiec Toruń sp. z o. o.
• Roszak, S., Strzelecka, M., Wieczorek, A. (Red.). (2012). Toruńskie Spotkania Dydaktyczne: T. 9: Wizualizacje historii. SOP Oświatowiec Toruń sp. z o. o.
• Skrzypczak, J. (1996). Konstruowanie i ocena podręczników. Wydawnictwo ITE.
• Trzcińska, E. (1980). Rola ilustracji w nauczaniu historii w klasie I licealnej. Wiadomości Historyczne 23(5), 283–286.
• Zielecki, A. (1981). Funkcje historycznych ilustracji podręcznikowych. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace Historyczne 9(76), 101–120. https://rep.up.krakow.pl/xmlui/handle/11716/4733
• Zielecki, A. (1983). Materiał ilustracyjny w podręcznikach historii. Wiadomości Historyczne 26(5), 428–443.
• Zielecki, A. (1984). Role i funkcje podręcznika historii. Wydawnictwo WSP Rzeszów.
• Zielecki, A. (2004). Mapy historyczne ścienne. W: J. Maternicki (Red.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów. Wydawnictwo Juka.
• Zielecki, A. (2007). Wprowadzenie do dydaktyki historii. Wydawnictwo Avalon.
• Babiańska, D., Bracisiewicz, J., Choińska-Mika, J., Okła, G., Pawlicki, A. (2009). Podstawa programowa z komentarzami: T. 4: Edukacja historyczna i obywatelska w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum. Okręgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocławiu.
• Bentkowska-Sztonyk, Z., Wach, E., Jastrzębska, M., Żurawski, J. (2017). Historia. Podręcznik dla klasy siódmej. Wydawnictwo Wiking.
• Bieniek, M. (2004). Podręcznik szkolny historii. W: J. Maternicki (Red.), Współczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny dla nauczycieli i studentów. Wydawnictwo Juka.
• Brzozowski, A., Szczepański, G. (2012). Ku współczesności. Dzieje najnowsze 1918–2006. Podręcznik do historii dla klasy I liceum i technikum – zakres podstawowy. Wydawnictwo Piotra Marciszuka STENTOR.
• Burda, B., Halczak, B., Józefiak, R.M., Szymczak, M. (2003). Historia najnowsza. Historia 3. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Wydawnictwo Pedagogiczne Operon.
• Burda, B., Halczak, B., Józefiak, R.M., Szymczak, M. (2005). Historia najnowsza. Historia 3. Zakres rozszerzony. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego. Wydawnictwo Pedagogiczne Operon.
• Burda, B., Halczak, B., Józefiak, R.M., Roszak, A., Szymczak, M. (2012). Historia najnowsza. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy. Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.
• Choińska-Mika, J., Skibiński, P., Szlanta, P., Zielińska, K. (2009). Historia. Część 3. Poznać, zrozumieć. Podręcznik dla liceum i technikum. Zakres podstawowy. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Choińska-Mika, J., Szlanta, P., Zielińska, K. (2021). Historia 3. Podręcznik. Liceum i technikum. Zakres rozszerzony. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Czubaty, J., i Stola, D. (2008). Historia. Klasa 2. Podręcznik. Szkoły ponadgimnazjalne. Zakres podstawowy. Wydawnictwo Szkolne PWN.
• Dolecki, R., Gutowski, K, Smoleński, J. (2012). Po prostu historia. Zakres podstawowy. Podręcznik do liceum i technikum. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Galik, P. (2014). Zrozumieć przeszłość. Lata 1815–1939. Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Część 3. Nowa Era.
• Garlicki, A. (1998). Historia 1815–1939. Polska i świat. Podręcznik dla III klas liceów ogólnokształcących. Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
• Gładysz, M. (2007a). Historia II. Część 1: Od oświecenia do 1918 roku. Podręcznik dla klasy drugiej liceum i technikum. Zakres podstawowy i rozszerzony. Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Gładysz, M. (2007b). Historia II. Część 2: Okres międzywojenny i II wojna światowa. Podręcznik dla klasy drugiej liceum i technikum. Zakres podstawowy i rozszerzony. Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Kalwat, W., i Lis, M. (2017). Klucz do historii. Podręcznik do historii i społeczeństwa dla szkoły podstawowej. Wydawnictwo WSiP.
• Kąkolewski, I., Kowalewski, K., Plumińska-Mieloch, A. (2017). Historia 7. Podręcznik. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Kłaczkow, J., Łaszkiewicz, A., Roszak, S. (2017). Wczoraj i dziś. Podręcznik do historii dla klasy siódmej szkoły podstawowej. Wydawnictwo Nowa Era.
• Kochanowski, J., i Matusik, P. (2004). Człowiek i historia. Część 4. Czasy nowożytne i najnowsze (XIX i XX wiek). Kształcenie w zakresie rozszerzonym. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Kozłowska, Z.T., Unger, I., Unger, P., Zając, S. (2003). Poznajemy przeszłość od początku XVIII wieku do 1939 roku. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy. Stowarzyszenie Oświatowców Polskich w Toruniu.
• Kozłowska, Z.T., Unger, I., Unger, P., Zając, S. (2006). Poznajemy przeszłość od początku XVIII wieku do 1939 roku. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres rozszerzony. Stowarzyszenie Oświatowców Polskich w Toruniu.
• Kozłowska, Z.T., Unger, I., Zając, S. (2012). Historia. Poznajemy przeszłość. Dzieje najnowsze. Szkoła ponadgimnazjalna. Zakres podstawowy. SOP Oświatowiec Toruń sp. z o.o.
• Krzemiński, T., i Niewęgłowska, A. (2021). Zrozumieć przeszłość 3. Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Zakres rozszerzony. Nowa Era.
• Lolo, R., i Pieńkowska, A. (2014). Historia wokół nas. Podręcznik do historii i społeczeństwa. Klasa 6. Wydawnictwo WSiP.
• Maćkowski, T. (2013). Poznać przeszłość. Ojczysty panteon i ojczyste spory. Podręcznik do historii i społeczeństwa dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Nowa Era.
• Małkowski, T. (2014). Historia i społeczeństwo 6. Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Małkowski, T. (2017). Historia 7. Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej. Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe.
• Markowicz, M., Pytlińska, O., Wyroda, A. (2013). Historia i społeczeństwo. Ojczysty Panteon i ojczyste spory. Podręcznik do liceum i technikum. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Olszewska, B. i Surdyk-Fertsch, W. (2017). My i historia. Historia i społeczeństwo. Szkoła podstawowa 6. Wydawnictwo Nowa Era/PWN.
• Pankowicz, A. (1996). Historia 3. Polska i świat 1815–1939. Podręcznik dla klasy III liceum ogólnokształcącego. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Pronobis, W. (1990). Polska i świat w XX wieku. Editions Spotkania.
• Przybyliński, M. (2007). Poznać przeszłość, zrozumieć dziś. Historia dzieje najnowsze 1872–2006. Poziom podstawowy i rozszerzony. Wydawnictwo Piotra Marciszuka Stentor.
• Radziwiłł, A., i Roszkowski, W. (1998). Historia 1871–1939. Podręcznik dla szkół średnich. Wydawnictwo Szkolne PWN.
• Roszak, S. i Kłaczkow, J. (2012). Poznać przeszłość. Wiek XX. Podręcznik do historii dla szkół ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy. Klasa 1. Wydawnictwo Nowa Era.
• Sierpowski, S. (1997). Historia najnowsza (1918–1997). Podręcznik dla szkoły średniej. Polska Oficyna Wydawnicza – Wydawnictwo Graf-Punkt.
• Stola, D. (2012). Historia. Wiek XX. Podręcznik. Szkoły ponadgimnazjalne. Zakres podstawowy. Wydawnictwo Szkolne PWN.
• Szelągowska, G. (1997). Dzieje nowożytne i najnowsze 1870–1939. Podręcznik dla klasy III liceum ogólnokształcącego. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Szymanowski, G. i Trojański, P. (2004). Historia z pegazem. Ludzie i epoki. Klasa 3. Podręcznik do historii obejmujący kształcenie w zakresie podstawowym w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowany i technikum oraz kształcenie w zakresie rozszerzonym w liceum ogólnokształcącym i liceum profilowanym. Znak dla Szkoły.
• Toporek, M. (2014). Oto historia, Historia i społeczeństwo. Podręcznik klasa 6. Wydawnictwo Mac Edukacja.
• Ustrzycki, J. (2012). Historia. Zakres podstawowy. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych. Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON.
• Ustrzycki, J., i Ustrzycki, M. (2017). Historia 7. Podręcznik dla szkoły podstawowej. Wydawnictwo Operon.
• Wojciechowski, G. (2015). Wczoraj i dziś. Podręcznik do historii i społeczeństwa dla klasy szóstej szkoły podstawowej. Wydawnictwo Nowa Era.
• Wołosik, A. (2014). Historia. Opowiem Ci ciekawą historię. Podręcznik do klasy szóstej szkoły podstawowej. Wydawnictwo Żak
• Wróbel, J. (2003). Odnaleźć przeszłość. Historia od 1815 roku do współczesności. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
• Zając, S. (2012). Teraz historia. Podręcznik dla szkoły ponadgimnazjalnej. Zakres podstawowy. SOP Oświatowiec Toruń sp. z o.o.

Identifiers

DOI

10.24917/ZaranieSlaskie.9.6

Biblioteka Nauki

28700975