Człowiek królem stworzenia. Analiza intertekstualna Rdz 1,1–2,4a i Ps 8

• Authors: Wojciech Cholewa

Title variants

EN

Man as king of creation. An intertextual analysis of Gen 1:1–2:4a and Ps 8

Abstracts

EN

In the following thesis Gen 1:1–2,4a and Ps 8 have been analysed in terms of anthropology contained by both of these fragments. They show some thematic similarities with the myths and hymns of the Israel’s neighbour countries. However, the idea of man presented in biblical texts differs essentially from the one presented in myths both Mesopotamian and Egyptian. The priest hymn in Gen 1:1–2,4a presents the great dignity of the whole human race. Elements of the rite of enthronement of a ruler can be found both in its structure and vocabulary. In Mesopotamian texts king has been seen as a reflection of the Creator’s presence in the world. The creation of man in the image and likeness of YHWH is equal with making him the ruler of the whole created world. Man, though only one of the creatures, rules the world on God’s behalf. His dominance though is never absolutely independent, but always referring to the Creator. God gives his blessing to mankind, thanks to which a man can reproduce, fill the earth and rule the creatures. Anthropology of the Ps 8 assumes the existence of a certain tension in human. He is a creature weak, fragile, however God has elevated him to an extraordinary dignity. God makes human only a little less than He Himself. Human is decorated by the Creator with honour and glory. It is through human how God preserves the order and restores harmony in the created world. Human is an object of a special care of God, thanks to which he can rule other creatures. YHWH keeps human in mind all the time and is faithful to him. His care is irrevocable. The analysis has proved that there is an indirect literary relationship between both texts. The Psalmist does not refer to the whole priest hymn on creation. He rather puts stress on some of its elements and organizes them in a different order. Both texts exhibit quite strong similities both thematical and structural. Vocabulary used by the authors is however completely different. The anthropology of the two works, although showing significant lexical differences, nevertheless remains consistent. In the texts discussed there are only three protagonists: God, human and rest of the creatures. Man is the king who, on behalf of YHWH, rules the world. This royal dignity does not apply only to the outstanding units, but to every human.

PL

W niniejszym artykule przeanalizowano Rdz 1,1–2,4a i Ps 8 pod względem zawartej w obu utworach antropologii. Wykazują one pewne podobieństwa tematyczne z mitami i hymnami krajów ościennych Izraela. Jednak koncepcja człowieka przedstawiona w tekstach biblijnych jest zasadniczo różna od tej zawartej w mitach mezopotamskich i egipskich. Kapłański hymn, znajdujący się w Rdz 1,1–2,4a, pokazuje niezwykłą godność rodzaju ludzkiego. W jego strukturze oraz użytym słownictwie można dostrzec elementy obrzędu intronizacji ziemskiego władcy. W tekstach mezopotamskich król był postrzegany jako odbicie obecności Stwórcy w świecie. Stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo JHWH równoznaczne jest z ustanowieniem go władcą nad całym stworzonym światem. Człowiek, choć jest tylko jednym ze stworzeń, w imieniu Boga sprawuje władzę nad całym światem. Jego panowanie nie jest jednak nigdy całkowicie autonomiczne, lecz zawsze w odniesieniu do Stwórcy. Bóg obdarza ludzkość swoim błogosławieństwem, dzięki czemu człowiek może rozmnażać się, zapełniać ziemię i panować nad stworzeniami. Antropologia Ps 8 zakłada istnienie pewnego napięcia w człowieku. Jest on istotą słabą i kruchą, jednak przez Boga został wywyższony do niezwykłej godności. Bóg czyni człowieka niewiele mniejszym niż on sam. Człowiek zostaje przez swojego Stwórcę uwieńczony koroną czcią i chwałą. Są to atrybuty Boga – Najwyższego Króla. To poprzez człowieka Bóg zachowuje porządek i przywraca harmonię w stworzonym świecie. Człowiek jest przedmiotem specjalnej troski Boga, dzięki której może sprawować rządy nad resztą stworzenia. JHWH stale pamięta o człowieku i jest mu wierny, a Jego troska jest nieodwołalna. Podjęta analiza tekstów wykazała, że istnieje pośrednia zależność literacka pomiędzy obydwoma utworami. Psalmista nie odnosi się do całości kapłańskiego hymnu o stworzeniu. Akcentuje jedynie pewne jego elementy i uporządkowuje je w odmienny sposób. Teksty te wykazują dość silne podobieństwo tematyczne i strukturalne. Użyte przez autorów słownictwo jest natomiast zupełnie różne. Antropologia obu dzieł, choć wykazuje znaczne różnice leksykalne, pozostaje jednak spójna. W omawianych tekstach występuje jedynie trzech protagonistów: Bóg, człowiek i reszta stworzeń. Człowiek jest królem, który w imieniu JHWH sprawuje władzę nad całą ziemią. Ta królewska godność nie tyczy się tylko wybitnych jednostek, lecz każdego człowieka.

Keywords

PL

analiza intertekstualna; stworzenie świata; Księga Rodzaju; psalmy; analiza struktury i form retorycznych

EN

Creation of the world; Genesis; Psalms; Intertextual analysis; Analysis of rhetorical structure and forms

• Publisher: Uniwersytet Opolski. Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego
• Journal: Scriptura Sacra
• Year: 2022
• Issue: 26
• Pages: 65-119

Dates

published

2022

Contributors

author

Wojciech Cholewa

• Uniwersytet Opolski, Wydział Teologiczny

References

• Alter, R., The Art of Biblical Poetry (New York 2011).
• Barre, L. M. – Kselmann, J. S., „Księga Psalmów”, Katolicki komentarz biblijny (ed. R. E. Brown – J. A. Fitzmyer – R. E. Murphy; Prymasowska Seria Biblijna; Warszawa 32013) 488.
• Basiuk, M., „Człowiek obraz Boga. Rdz 1,26-27 w kontekście Starego i Nowego Testamentu”, Genesis 1–3. Tekst, interpretacje, przemyślenia (ed. Z. Pawłowski; Scripta Theologica Thoruniensia 8; Toruń 2009) 51–53.
• Bazyliński, S., Wprowadzenie do studium Pisma Świętego (Materiały Pomocnicze do Wykładów z Biblistyki; Lublin 2010).
• Bielecki, M., Zapomniany świat Sumerów (Warszawa 41996).
• Bottero, J., „Narodziny świata w Mezopotamii”, Świat Biblii (ed. A. Lemaire – P. Abadie; Wrocław 2001).
• Briggs, C. A. – Briggs, E. G., A critical and exegetical commentary on the book of Psalms (International critical commentary on the Holy Scriptures of the Old and New Testaments; New York 1906).
• Brueggemann, W., The Message of the Psalms (Augsburg Old Testament Studies; Minneapolis, MN, 1985).
• Brzegowy, T., „Człowiek najdoskonalszym dziełem Boga Stworzyciela. Pochodzenie człowieka według Biblii”, Kontrowersje wokół początków człowieka (ed. G. Bugajak – J. Tomczyk; Katowice 2007).
• Brzegowy, T., „Kosmologia (kosmogonia) biblijna”, Duch i Oblubienica mówią: „Przyjdź”. Księga pamiątkowa dla Ojca Profesora Augustyna Jankowskiego OSB w 85. rocznicę urodzin (ed. W. Chrostowski; Warszawa 2001) 71–72.
• Brzegowy, T., Pięcioksiąg Mojżesza. Wprowadzenie, egzegeza, teologia (Academica 27; Tarnów 52010).
• Brzegowy, T., Psałterz Dawidowy. Wprowadzenie i egzegeza wybranych psalmów (Pomoce Naukowe Instytutu Teologicznego w Tarnowie 10; Tarnów 1994).
• Brzegowy, T., Psałterz i Księga Lamentacji (Academica 65; Tarnów 2003).
• Childs, B. S., „Psalm 8 in the Context of the Christian Canon”, Interpretation 23/1 (1969) 20–31.
• Chmiel, J., „Człowiek obrazem Boga. U podstaw antropologii biblijnej”, Znak 49 (1997) 363–370.
• Craigie, P. C. – Tate, M., Psalms 1–50 (Word Biblical Commentary; Nashville, TN, 22004) XIX.
• Cylkow, I., Psalmy – Seper Thiyliym (Kraków – Budapeszt 2008).
• Dahood, M., Psalms I, 1–50 (Garden City, NY, 1966).
• Drinkard, J. F., „The Ancient Near Eastern Context of the Book of Psalms”, An Introduction to Wisdom Literature and the Psalms (ed. J. H. W. Ballard – J. W. D. Tucker; Macon, GA, 2000) 71.
• Dziadosz, D., Tak było na początku. Izrael opowiada swoje dzieje. Literacka i teologiczna analiza wiodących tradycji Księgi Rodzaju (Przemyśl 2011).
• Eckmann, A., „Psalm 8 w świetle badań filologiczno-egzegetycznych”, Ruch Biblijny i Liturgiczny 34/4 (1981) 194–203.
• Filipiak, M., Biblia o człowieku. Zarys antropologii biblijnej Starego Testamentu (Rozprawy Wydziału Teologiczno-Kanonicznego 50; Lublin 1979).
• Filipiak, M., „Godność osoby ludzkiej w świetle opisu stworzenia człowieka”, Zeszyty Naukowe KUL 2 (1973) 27–35.
• Gołębiewski, M., „Człowiek obrazem i podobieństwem Boga”, Ateneum Kapłańskie 2/109 (1987) 264–278.
• Grzybek, S., „Anthropology of Psalm 8”, Studia Theologica Varsaviensia (2019) 203–210.
• Haręzga, S., W biblijnej szkole życia. Materiały do „lectio divina” (Poznań 2009).
• Hunter, A. G., Psalms (London – New York 1999).
• Keener, H. J., A Canonical Exegesis of the Eighth Psalm. YHWH’s Maintenance of the Created Order through Divine Reversal (Winona Lake, IN, 2013).
• Kinzer, M. S., „All things under his feet”: Psalm 8 in the New Testament and in Other Jewish Literature of Late Antiquity (Thesis University of Michigan; Michigan) http://deepblue.lib.umich.edu/handle/2027.42/90885.
• Klawek, A., „Quam admirabile est nomen tuum!”, Ruch Biblijny i Liturgiczny 1/1 (1948) 6–9.
• Kuśmirek, A. (ed.), Pisma. Hebrajsko-polski Stary Testament. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracją i indeksem słów hebrajskich i aramejskich (Prymasowska Seria Biblijna; Warszawa 2009).
• Kraut, J., „The Birds and the Babes: The Structure and Meaning of Psalm 8”, The Jewish Quarterly Review 100/1 (2010) 10–24.
• Krawczyk, R., „Starotestamentowa idea «Obrazu Bożego» w człowieku”, The Biblical Annals 31/1 (1984) 19–30.
• Lemański, J., Księga Rodzaju. Rozdziały 1–11 (NKB.ST I/1; Częstochowa 2013).
• Lemański, J., „Opis stworzenia jako conditio humana w Rdz 2,7?”, Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 39/1 (2006) 5–24.
• Leon-Dufour, X., „Człowiek”, Słownik teologii biblijnej (ed. X. Leon-Dufour; Poznań 1994).
• Ligęza, A. – Wilk, M., Od popiołu do ognia. Rozmowy o czytaniach liturgicznych okresu Wielkiego Postu. Stary Testament (Kraków 2010).
• Łach, S., „Gatunki psalmów, miejsce ich powstawania i struktura”, Zeszyty Naukowe KUL 15/2 (1972) 3–14.
• Łach, S., (ed.), Księga Rodzaju. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz (Pismo Święte Starego Testamentu I/1; Poznań 1962).
• Łach, S., „Znaczenie tytułów w psalmach”, Rocznik Teologiczno-Kanoniczny 19/2 (1972) 70.
• Łanoszka, M., „Odkrywając sens Bożego planu względem człowieka. Rozważania nad Psalmem 8”, „Słowo jego płonęło jak pochodnia” (Syr 48,1). Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Tadeusza Brzegowego (ed. P. Łabuda; Tarnów 2011) 181.
• Łyczkowska, K., „Enuma Elisz”, Mity akadyjskie (ed. O. Drewnowska-Rymarz; Antologia Literatury Mezopotamskiej; Warszawa 2000).
• Łyczkowska, K., „Starobabiloński mit o Atrahasisie”, Mity akadyjskie (ed. O. Drewnowska-Rymarz; Antologia Literatury Mezopotamskiej; Warszawa 2000).
• Łyczkowska, K. – Szarzyńska, K., Mitologia Mezopotamii (Mitologie Świata; Warszawa 1981).
• Majewski, M., Biblijna historia zbawienia (Kraków 2011).
• Mays, J. L., „The Self in the Psalms and the Image of God”, God and Human Dignity (ed. R. K. Soulen – L. Woodhead; Grand Rapids, MI, 2006) 67.
• Meynet, R., Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej (Myśl Teologiczna 30; Kraków 2001).
• Popowski, R. (ed.), Septuaginta, czyli grecka Biblia Starego Testamentu wraz z księgami deuterokanonicznymi, apokryfami żydowskimi oraz onomastykonem (Prymasowska Seria Biblijna; Warszawa 32013).
• Pritchard, J. B. (ed.), The Ancient Near East. An Anthology of Texts and Pictures (Princeton, NJ, 2010).
• Raurell, F., „L’estructura Del Sl 8”, La Traducción En La Edad De Plata (ed. F. Raurell; Montserrat 1993) 84–86.
• Ravasi, G., Psalmy. Cz. 1. Wprowadzenie i Psalmy 1–19 (wybór; Zgłębiać Biblię; Kraków 2007).
• Romaniuk, K., „Stworzenie człowieka jako przejaw odwiecznej dobroci Boga”, Zeszyty Naukowe KUL 13 (1970) 35–47.
• Rosik, M., „Godność osoby ludzkiej w świetle Ps 8,2‑10”, Wrocławski Przegląd Teologiczny 19/2 (2011) 81–96.
• Rubinkiewicz, R., „Powstanie Pięcioksięgu w świetle najnowszych badań”, Roczniki Teologiczne 46/1 (1999) 111–124.
• Schedl, C., Historia Starego Testamentu. Lud Bożego Przymierza (Tuchów 1995) II.
• Siwek, K., „Psalm 8 w Biblii Hebrajskiej i Greckiej. Studium porównawcze”, Warszawskie Studia Teologiczne 27/1 (2014) 21–41.
• Stachowiak, L., „Elohim”, Encyklopedia katolicka. Docent – Ezzo (ed. R. Łukaszyk – L. Bieńkowski – F. Gryglewicz; Lublin 1985) IV, 900–901.
• Stachowiak, L. – Łach, S. (ed.), Księga Psalmów. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy (Pismo Święte Starego Testamentu; Poznań 1990) 7/2.
• Stanek, T., Jahwe a bogowie ludów. Idee religijne wczesnego Izraela na tle wierzeń ludów Egiptu, Mezopotamii i Kanaanu (Biblioteka Pomocy Naukowych 23; Poznań 2002).
• Synowiec, J. S., „Jak rozumieć heksaemeron”, Collectanea Theologica 52 (1982) 5–15.
• Synowiec, J. S., Na początku. Wybrane zagadnienia Pięcioksięgu (Warszawa 1987).
• Synowiec, J. S., Pięcioksiąg. Wprowadzenie do Ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańskiej, Liczb i Powtórzonego Prawa (Kraków 2000).
• Walton, J. H., Ancient Israelite Literature in its Cultural Context, A survey of parallels between biblical and ancient Near Eastern texts (Grand Rapids, MI, 1994).
• Wenham, G. J., Genesis 1–15 (Word Biblical Commentary 1; Dallas, TX, 1987).
• Westermann, C. – Scullion, J. J., Genesis 1–11. A Commentary (London 1984).
• Wilson, G. H., Psalms Volume 1 (Grand Rapids, MI, 2002).

Identifiers

DOI

10.25167/ScrS/5036

Biblioteka Nauki

19986273