Gwarancyjny charakter zasady kolegialności

• Authors: Miłosz Kościelniak-Marszał

Title variants

EN

The guarantee character of the principle of collegiality

Abstracts

PL

Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Swoje zadania orzecznicze sprawują poprzez sędziów orzekających w składach sądzących, kolegialnych lub jednoosobowych, tworzonych na podstawie właściwych norm prawnych. Na przestrzeni dziejów można zaobserwować przemienność w dominacji idei kolegialności orzekania oraz koncepcji jednoosobowego rozstrzygania. W Polsce od połowy lat 90. ubiegłego wieku wyraźna jest wizja profesjonalizacji orzecznictwa, która wpływa również na kwestię kolegialności składów. Zmiany w tym zakresie przyspieszyły zwłaszcza w związku z pandemią COVID-19, chociaż ustawodawca nie krył się w zasadzie z tym, że zagrożenie wirusem było raczej pretekstem, a nie przyczyną do wprowadzania zmian. Faktycznie bowiem chodziło o ułatwienie możliwości kontrolowania poszczególnych sędziów, aby zniechęcić ich do podejmowania prób sądowej weryfikacji prawidłowości nominacji osób powołanych na urząd sędziego w wadliwych procedurach, których zasiadanie w składach orzekających oznacza, że nie jest to niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą w rozumieniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W tym aspekcie zasada kolegialności składu orzekającego oraz ściśle z nią powiązana bezwzględna tajemnica narady sędziowskiej, posiadają kluczowe znaczenie gwarancyjne, gdyż tylko razem są w stanie utworzyć pancerz, który będzie skutecznie chronił sędziego przed presją czynników politycznych, a w efekcie – ingerowaniem przez nie w sferę orzecznictwa.

EN

The judicial authority in the Republic of Poland is exercised by the Supreme Court, common, administrative and military courts, which adjudicate through judges in collective or single-member bodies formed on the basis of appropriate legal norms. Changes can be observed over the years in the predominance of the idea of collective and single-person adjudication. In Poland, since the mid-1990s, there has been a clear trend consisting in the professionalization of jurisprudence, which also affects the composition of the panel of judges. Changes in this area accelerated in connection with the COVID-19 pandemic, although the threat posed by the virus was a pretext rather than a reason for introducing them. The aim was to facilitate scrutinizing judges in order to discourage attempts at verification of the appointment process of judges, which might not be in accordance with the principles of independence and impartiality established by law within the meaning of the European Convention on Human Rights. In this context, the principle of collectiveness of the panel of judges and the related obligation of secrecy of judicial deliberations are key factors that can guarantee effective protection of individual judges from the pressure of political factors, and – in consequence – interference in the sphere of jurisprudence.

Keywords

EN

court; judge; justice; independence; judgment

PL

sąd; sędzia; spawoedliwość; niezawisłość; wyrok

• Publisher: Uniwersytet Opolski
• Journal: Opolskie Studia Administracyjno-Prawne
• Year: 2023
• Volume: 21
• Issue: 2
• Pages: 171-185

Dates

published

2023

Contributors

author

Miłosz Kościelniak-Marszał

• Uniwersytet Opolski

References

• Dekret PKWN z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich, Dz.U. Nr 4, poz. 21.
• Dekret z dnia 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, Dz.U. Nr 53, poz. 300.
• Dekret z dnia 13.06.1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, Dz.U. Nr 30, poz. 192 ze zm.
• Dekret z dnia 16 listopada 1945 r. o postępowaniu doraźnym, Dz.U. Nr 53, poz. 301 ze zm.
• Dekret z dnia 22 lutego 1946 r. – Prawo o sądach obywatelskich, Dz.U. Nr 8, poz. 64 ze zm.
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 1949 r. o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. Nr 32, poz. 237.
• Kodeks postępowania karnego z 19 marca 1928 r. Dz.U. 1928 Nr 33, poz. 313.
• Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zniesieniu instytucji sądów przysięgłych i sędziów pokoju, Dz.U. Nr 24, poz. 213.
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 1949 r. o zmianie przepisów postępowania karnego, Dz.U. Nr 32, poz. 238.
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 1949 r. o zmianie dekretu o postępowaniu doraźnym, Dz.U. Nr 32, poz. 239.
• Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o Prokuraturze Rzeczpospolitej Polskiej. Dz.U. Nr 38, poz. 346.
• Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zmianie ustroju sądów powszechnych. Dz.U. Nr 38, poz. 347.
• Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zmianie przepisów postępowania karnego, Dz.U. Nr 38, poz. 348 ze zm.
• Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zmianie przepisów postępowania w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 38, poz. 349 ze zm.
• Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zmianie dekretu z dnia 16.11.1945 r. o utworzeniu i zakresie działania Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, Dz.U. Nr 38, poz. 350.
• Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o zmianie Kodeksu postępowania karnego, ustawy o ustroju sądów wojskowych, ustawy o opłatach w sprawach karnych i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Dz.U. Nr 89, poz. 443.
• Ustawa z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej – Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 43, poz. 189.
• Ustawa z dnia 15 marca 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 112, poz. 766.
• Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, Dz.U. z 2020 r. poz. 374.
• Ustawa z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2021 r. poz. 1090.
• Postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z 21 października 2021 r. sygn. IV Ca 11/21, LEX nr 3247618.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z 23 września 2021 r. sygn. IV KZ 37/21, Legalis nr 2611044.
• Postanowienie Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2021 r., sygn. I NWW 16/21, LEX nr 3229371.
• Uchwała Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2023 r. sygn. III PZP 6/22, LEX 3523123.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 8 czerwca 1976 r. w sprawie Engel i inni przeciwko Holandii, sygn. 5100/71, 5101/71, 5102/71, 5354/72, 5370/72.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 16 grudnia 2003 r. w sprawie Cooper przeciw Zjednoczonemu Królestwu, 48843/99.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 23 kwietnia 1987 r. w sprawie Ettl i inni przeciwko Austrii, 9273/81.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 9 listopada 2006 r. w sprawie Stojakovic przeciw Austrii, 30003/02.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 3 lutego 2022 r. w sprawie Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce, 1469/20.
• Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 8 listopada 2021 r. w sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce, 49868/19 i 57511/19.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 kwietnia 2020 r. sygn. U 2/20, OTK-A 2020/61.
• Wyrok TSUE z 6 października 2021, C – 487/19, ECLI:EU:C:2021:798.
• Uchwała składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. sygn. akt BSA I-4110-1/20, OSNKW nr 2/2020, poz. 7.
• Artymiak, Grażyna. 2014. Zasada kolegialności. W: P. Wiliński (red.). System Prawa Karnego Procesowego. Zasady procesu karnego, t. 3, cz. 2. Warszawa: Wolters Kluwer, 1361–1420.
• Cieślak, Marian. 1984. Polska procedura karna: podstawowe założenia teoretyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Demendecki, Tomasz. 2010. Ustrój organów ochrony prawnej. Wybór źródeł, akty normatywne, orzecznictwo. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Gapska, Edyta. 2010. Czynności decyzyjne sądów w postępowaniu cywilnym. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Gaca, Andrzej, Krystyna Kamińska. 2002. Historia powszechna ustrojów państwowych. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa.
• Kil, Jan, Aleksander Kwaśniak. 2022. Prawne i aksjologiczne aspekty obsady sądu w polskim porządku normatywnym. Sosnowiec: Wyższa Szkoła Humanitas.
• Kmiecik, Romuald, Edward Skrętowicz. 2009. Proces karny. Część ogólna. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Knosala, Ernest. 2003. Decyzja i doradztwo w administracji publicznej. Studium z nauki administracji i prawa administracyjnego. Bytom: Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji.
• Kościelniak-Marszał, Miłosz. 2017. Wyrok sądu I instancji w polskim procesie karnym. Warszawa: C.H. Beck.
• Kotarbiński, Tadeusz. 1975. Traktat o dobrej robocie. Wrocław: Ossolineum.
• Łazarska, Aneta. 2018. Niezawisłość sędziowska i jej gwarancje w procesie cywilnym. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Łazarska, Aneta. 2012. Rzetelny proces cywilny. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Markiewicz, Krystian. 2022. Wpływ regulacji „covidowych” na zasadę niezmienności (stabilności) oraz kolegialność składów sądów odwoławczych. Przegląd Prawa Cywilnego 1: 38–58.
• Marszał, Kazimierz, Stanisław Stachowiak, Katarzyna Sychta, Jarosław Zagrodnik i Kazimierz Zgryzek. 2008. Proces karny. Przebieg postępowania. Katowice: Volumen.
• Nowicki, Marek, 2001. Niezawisłość i bezstronność. Prawo i Życie 6: 30.
• Olaś, Andrzej. 2020. Kolegialność a jednoosobowość – skład sądu I instancji w procesie cywilnym: doświadczenia i perspektywy. Przegląd Prawa Cywilnego 3: 497–527.
• Piasecki, Kazimierz. 1981. Wyrok pierwszej instancji w procesie cywilnym. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
• Piasecki, Kazimierz. 2007. Wyroki sądów pierwszej instancji, sądów apelacyjnych oraz Sądu Najwyższego w sprawach cywilnych, handlowych i gospodarczych. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Skibińska, Magdalena. 2023. O zasadności przepisu art. 15 zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy antycovidowej z perspektywy konstytucyjnej zasady proporcjonalności. Przegląd Prawa Cywilnego 1: 105–127.
• Tyszka, Tadeusz. 1999. Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Turek, Jan. 2002. Udział ławników w sprawach rodzinnych. Studia z Prawa Wyznaniowego 5: 221–243.
• Waśkowski, Eugeniusz. 1924. Kolegialność czy jednoosobowość. Gazeta Sądowa Warszawska 36: 550.
• Wróblewski, Jerzy. 1975. Votum separatum w teorii i ideologii sądowego stosowania prawa. Studia Prawno-Ekonomiczne 15: 7–29.
• Zembrzuski, Tadeusz. 2022. Przeciwdziałanie i zwalczanie epidemii COVID-19 w postępowaniu cywilnym, czyli pożegnanie z kolegialnością orzekania. Przegląd Prawa Cywilnego 1: 57–79.
• Zdyb, Marian. 1993. Istota decyzji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Zięba-Załucka, Halina. 2002. Władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.

Identifiers

DOI

10.25167/osap.5251

Biblioteka Nauki

29519313