Gwara miejska jako determinant tożsamości regionalnej na przykładzie współczesnej gwary miejskiej Poznania

• Authors: Karina Szymańska-Galińska

Title variants

EN

Urban dialect as a determining factor of regional identity based on the example of the present-day urban dialect of the city of Poznań

Abstracts

EN

This paper presents urban dialect as a determining factor of local identity. The author analyses the definitions of dialect and shows the changing perception of this concept, as well as its nature and the current role. Regional identity and its correlation with the dialect is also addressed. The present considerations are explored through the example of the present-day urban dialect of the city of Poznań, which, despite of decreasing number of active users, shows an increase in popularity and willingness to cultivate it in forms that allow the language to be perceived in terms of regional identity. Local dialect of the city of Poznań is analysed in a historical context, showing the significant influence of the German language and the economic and social changes of the city on the language formation. The paper also investigates urban dialect from a modern perspective, discussing its appearance in radio, texts and books.

PL

Artykuł przedstawia gwarę miejską w kontekście determinanta tożsamości regionalnej. Autorka analizuje definicje gwary i wskazuje na zmieniający się odbiór tego pojęcia, jak i jego charakter i obecną rolę. Omówiona jest także tożsamość regionalna i jej korelacja z gwarą. Niniejsze rozważania eksplikowane są na przykładzie współczesnej gwary miejskiej Poznania, która mimo coraz mniejszej liczby czynnych użytkowników wykazuje wzrost popularności i chęć kultywowania w formach pozwalających postrzegać ten język w aspektach tożsamości regionalnej. Gwara poznańska analizowana jest w kontekście historycznym, gdzie wskazano na istotny wpływ języka niemieckiego oraz przemian gospodarczo-społecznych miasta na kształtowanie się języka mieszkańców Poznania. Artykuł rozpatruje gwarę miejską także we współczesnym ujęciu, omawiając jej występowanie w radiu, tekstach i książkach.

Keywords

PL

gwara miejska; Poznań; gwara poznańska; tożsamość regionalna; gwara w radiu; gwara w tekstach i książkach

EN

urban dialect; Poznań; dialect of the city of Poznań; regional identity; dialect in radio; dialect in texts and books

• Publisher: Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
• Journal: Językoznawstwo
• Year: 2021
• Volume: 15
• Pages: 51-71

Dates

published

2021

Contributors

author

Karina Szymańska-Galińska

• Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi

• https://orcid.org/0000000196254811

References

• Bartkowiak W. (2001), Z poznańskiej gwary i wielkopolskiej duszy, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2.
• Bartmiński J. (1977), O derywacji stylistycznej. Gwara ludowa w funkcji języka artystycznego, Lublin.
• Bartmiński J. (2014), Język w kontekście kultury, [w:] J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Lublin.
• Burke P. (2009), Języki i społeczności w Europie wczesnonowożytnej, Kraków.
• Dyszak A. (2007), Gwara miejska wśród odmian języka polskiego, [w:] H. Sędziak, M. Dajnowicz (red.), Nazwy terenowe i nazewnictwo miejskie Mazowsza i Podlasia, t. XI, Łomża.
• Furdal A. (1977), Językoznawstwo otwarte, Opole.
• Grot Z. (1946), 100 lat zakładów H. Cegielski 1846–1946, Poznań.
• Gruchmanowa M. (1986), Początek XX wieku, [w:] M. Gruchmanowa, M. Witaszek-Samborska, M. Żak-Święcicka, Mowa mieszkańców Poznania, Poznań.
• Gruchmanowa M., Walczak B. (red.) (1999), Słownik gwary miejskiej Poznania, Warszawa– Poznań.
• Grzeszczuk-Brendel H. (2009), Architektoniczne dokonania III Rzeszy na terenie Poznania, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2.
• Handke K. (1993), Terytorialne odmiany polszczyzny, [w:] J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX w. T. II: Współczesny język polski, Wrocław.
• Kąś J., Kurek H. (2001), Język wsi, [w:] S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, Opole.
• Klemensiewicz Z. (1961), O różnych odmianach współczesnej polszczyzny, [w:] tegoż, W kręgu języka literackiego i artystycznego, Warszawa.
• Kubel J. (2006), Blubry Starego Marycha, Poznań.
• Kubel J. (2007), Blubry Heli przy niedzieli, Poznań.
• Kucała M. (1994), Twoja mowa Cię zdradza, regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków.
• Kucała M. (oprac.) (1978), Gwara, [w:] S. Urbańczyk (red.), Encyklopedia wiedzy o języku polskim, Wrocław.
• Kucharczyk G. (2019), Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy a zmaganie o polskie bezpieczeństwo kulturowe. Zarys problematyki, „Studia Administracji i Bezpieczeństwa”, nr 6.
• Kurek H. (2004–2005), Gwary dziś, „Postscriptum”, nr 2–1 (48–49).
• Kurek H. (2017), Funkcja gwary w tekście, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, nr LXIV, za: J. Labocha (2002), Tekst gwarowy jako dyskurs, [w:] J. Okoniowa, B. Dunaj (red.), Studia dialektologiczne II, Kraków.
• Kurkowska H. (1981), Próba charakterystyki socjolingwistycznej współczesnego języka polskiego, [w:] H. Kurkowska (red.), Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, Warszawa.
• Kurkowska H., Skorupka S. (2001), Stylistyka polska. Zarys, Warszawa.
• Kurowski W. (2007), Jak widze… czyli na szage bez Pyrlandie, Poznań.
• Kurowski W., Niczyperowicz A. (2004), 365 obiadów poznańskich babci Moniki, Kraków.
• Kurzowa Z. (1983), Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 r., Warszawa–Kraków.
• Kurzowa Z. (1993), Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Warszawa–Kraków.
• Lubaś W. (1983), Dialektologia miejska, „Język Polski”, nr LXIII.
• Łuczak Cz. (1997), Arthur Greiser. Hitlerowski władca w Wolnym Mieście Gdańsku i w Kraju Warty, Poznań.
• Milne A.A. (2009), Misiu Szpeniołek, Poznań.
• Miodek J. (1991), Śląska ojczyzna polszczyzna, Katowice.
• Nowakowska-Kempa I., Chęciek M. (2009), Gwary śląskie w procesach globalizacji i lokalizacji. Nowe wyzwania, nowe funkcje, [w:] H. Rusek, A. Dróżdż (red.), Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian, Wrocław–Cieszyn
• Piotrowicz A., Witaszek-Samborska M. (2015), O żywotności zapożyczeń niemieckich w gwarze miejskiej Poznania, „Gwary Dziś”, t. 7.
• Piotrowicz A., Witaszek-Samborska M. (2019), Gwara poznańska w życiu miasta dawniej i dziś, „Przegląd Wielkopolski”, nr 3.
• Pisarek W. (1994), Zróżnicowanie języka narodowego, [w:] S. Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Rusek H. (2009), Wprowadzenie, [w:] H. Rusek, A. Dróżdż (red.), Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian, Wrocław–Cieszyn.
• Rutkowski I. (1977), Kształtowanie się struktury ludnościowej Poznania w latach 1950–1970, „Kronika Miasta Poznania”, nr 4.
• Schmidt K. (1942), Bauaufgaben im Warthegau, „Soziale Wohnungsbau in Deutschland”, nr 6
• Sierociuk J. (2019a), Gwara – nasz język, nasze dziedzictwo, „Przegląd Wielkopolski”, nr 3
• Sierociuk J. (2019b), O nas dla nas, „Dodatek Kultury u Podstaw”, nr 4.
• Skubalanka T. (1976), Założenia analizy stylistycznej, [w:] H. Markiewicz, J. Sławiński (red.), Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, Kraków.
• Skudrzyk A., Urban K. (2010), Małe ojczyzny. Świadomość językowo-kulturowa społeczności lokalnych, Katowice.
• Skutecki J. (2009), Od Dürera do Pirschera. Uwagi o nazwach ulic w okupowanym Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2.
• Sławkowa E. (1992), Gwara jako bogactwo kulturowe, [w:] M. Lubina (red.), Gwara śląska wczoraj i dziś, Katowice–Opole–Cieszyn.
• Strugarek S. (1977), Wuja Ceśku opowiada, Poznań
• Szczepański M.S. (2006), Od identyfikacji do tożsamości. Dynamika śląskiej tożsamości – prolegomena, [w:] J. Janeczek, M.S. Szczepański (red.), Dynamika śląskiej tożsamości, Katowice.
• Szymański M. (Wuja Czechu) (2015), Pón Hilary, [w:] tegoż, W antrejce na ryczce, Poznań.
• Walczak B. (1992), Wpływy niemieckie w polszczyźnie Poznania, „Kronika Miasta Poznania”, R. 60, nr 1 i 2.
• Walczak B. (1999), Słownictwo, [w:] M. Gruchmanowa, B. Walczak (red.), Słownik gwary miejskiej Poznania, Warszawa–Poznań.
• Waszak S. (1951–1956), Powojenne zagadnienia demograficzne miasta Poznania, „Kronika Miasta Poznania”, nr XXIV.
• Wieczorkiewicz B. (1966), Słownik gwary warszawskiej XIX wieku, Warszawa.
• Wilkoń A. (2000), Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice.
• Witaszek-Samborska M. (2006), Odrębności w polszczyźnie miejskiej Poznania, „Horyzonty Polonistyki”, nr 8.
• Wronicz J. (2010), Kultura szlachecka a kultura chłopska w aspekcie językowym, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, nr LXVI.
• Wronicz J. (2016), Status gwary w języku polskim, „Socjolingwistyka”, nr XXX.
• Wrońska G. (2019), Radio i gwara, „Przegląd Wielkopolski”, nr 3.
• Ziółkowski J. (1966), Przemiany społeczne w Poznaniu w latach 1945–1965, „Kronika Miasta Poznania”, nr 1.
• Blubry z Wujem Czechem, czyli o gwarze poznańskiej po swarzędzku (2016), „Tygodnik Swarzędzki”, 1.11.2016, https://www.swarzedzki.pl/2016/11/01/blubry-z-wujem-czechemczyli-o-gwarze-poznanskiej-po-swarzedzku/ [dostęp: 10.02.2021].
• Gwara poznańska od święta. Znasz te słowa? (b.r.), https://gloswielkopolski.pl/ quiz/8443,gwara_poznanska_od_swieta_znasz_te_slowa,q,t.html [dostęp: 10.02.2021].
• Gwara poznańska: Co jest na zdjęciach? (b.r.), https://gloswielkopolski.pl/quiz/1905,gwara_ poznanska_co_jest_na_zdjeciach,q,t.html [dostęp: 10.02.2021].
• Hałasik J. (2011), Pomnik ulepiony z gwary wielkopolskiej, http://www.wtg-gniazdo.org/ upload/rocznik/2011/rocznik_2011-050-051-Halasik.pdf [dostęp: 1.02.2021].
• Kubel J. (2020), Konsekwentnie po „naszymu”, rozmowę przeprowadziła Grażyna Wrońska, Kulturapoznan.pl, 11.09.2020, https://kultura.poznan.pl/mim/kultura/news.html?co=print&id=152796&instance=1200&lang=&parent=&category= [dostęp: 1.02.2021].
• Matusik P. (2016), Poznań i poznaniacy w dobie zaborów, Wykład z okazji otwarcia wystawy „Poznań i Wielkopolska pod zaborem pruskim. 1815–1918”, 10.11.2016, Galeria Atanazego, Biblioteka Raczyńskich, https://www.youtube.com/watch?v=icjRTLa_7LI [dostęp: 20.11.2021].
• Pruszyńska S. (2015), Gwara poznańska. Klasyka, czyli Strugarek. Kabaret i literatura, http://impresjee.pl/gwara-poznanska-klasyka-czyli-strugarek-kabaret-i-literatura/ [dostęp: 1.02.2021].
• Wrońska G. (2016), Wulkan energii i pomysłów, 11 marca 2016, https://kultura.poznan.pl/ mim/kultura/news/historia,c,8/wulkan-energii-i-pomyslow,91572.html [dostęp: 1.02.2021].

Identifiers

DOI

10.25312/2391-5137.15/2021_04ksg

Biblioteka Nauki

2127806