Procesy myślowe człowieka odzwierciedlone w polskich i rosyjskich frazeologizmach animalistycznych z zoonimami oznaczającymi wybrane zwierzęta hodowlane (rozważania z antopocentryzmem w tle)

• Authors: Agata Piasecka

Title variants

EN

Human thought processes reflected in Polish and Russian animalistic phraseologies with zoonyms denoting selected farm animals (considerations with anthropocentrism in the background)

Abstracts

EN

The article presents human thought processes based on Polish and Russian phraseology with an animalistic component. Phrases with zoonyms horse, cow, pig, sheep, goat were taken into account, which refer to the lack of sufficient intellectual activity, lack of ability to remember, difficulties in acquiring knowledge and drawing logical conclusions. The article draws attention to the fact that the dominant feature of Polish and Russian animal phraseology is anthropocentrism, and the names of animals, used metaphorically in reference to people, most often evaluate fauna pejoratively. The presented considerations prove that the homo-animal opposition contained in Polish and Russian animalistic phraseologies is a manifestation of a clear sense of human superiority over the animal kingdom.

PL

Artykuł prezentuje procesy myślowe człowieka w oparciu o polską i rosyjską frazeologię z komponentem animalistycznym. Pod uwagę wzięto frazeologizmy z zoonimami koń, krowa, świnia, owca, koza, które dotyczą braku dostatecznej aktywności intelektualnej, braku zdolności zapamiętywania, trudności ze zdobywaniem wiedzy i wyciąganiem logicznych wniosków. W artykule zwrócono uwagę na fakt, że dominantą polskiej i rosyjskiej frazeologii animalistycznej jest antropocentryzm, a nazwy zwierząt, użyte metaforycznie w odniesieniu do ludzi, najczęściej pejoratywnie wartościują faunę. Przedstawione rozważania dowodzą, że opozycja homo-animal zawarta w polskich i rosyjskich frazeologizmach animalistycznych jest przejawem jaskrawego poczucia wyższości człowieka wobec królestwa zwierząt.

Keywords

PL

frazeologia animalistyczna; zoonim; antropocentryzm; zwierzę hodowlane; procesy myślowe człowieka

EN

animalistic phraseology; anthropocentrism; zoonym; farm animal; human thought processes

• Publisher: Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
• Journal: Językoznawstwo
• Year: 2023
• Volume: 19
• Issue: 2
• Pages: 41-56

Dates

published

2023

Contributors

author

Agata Piasecka

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000200331067

References

• Alefirenko N.F. (2005), Sovremennye problemy nauki o yazyke: ucheb. posobie, Moskva.
• Anusiewicz J. (1992), Koń – jaki jest – w języku polskim?, „Prace Filologiczne”, t. 37.
• Arsent'eva E.F. (1989), Sopostavitel'nyi analiz frazeologicheskikh edinits (na materiale frazeologicheskikh edinits, semanticheski orientirovannykh na cheloveka v angliiskom i russkom yazykakh), Kazan'.
• Bagautdinova G.A. (2007), Chelovek vo frazeologii: antropotsentricheskii i aksiologicheskii aspekty, Avtoreferat dissertatsii d-ra filologicheskikh nauk, Kazan'.
• Bartmiński J. (1980), Koń, [w:] J. Bartmiński (red.), Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wrocław.
• Bartmiński J., Kielak O., Niebrzegowska-Bartmińska S. (2015), Dlaczego wąż nie ma nóg. Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych, Lublin.
• Basaj M. (1996), Nazwy zwierząt jako komponenty porównań frazeologicznych, [w:] S. Warchoł (red.), Systemy zoonimiczne w językach słowiańskich, Lublin.
• Burobin A.B. (2000), Animalisticheskie frazeologizmy c zookomponentom, svyazannye s fol'klorom i khudozhestvennoi literaturoi, [w:] Filologicheskie nauki. Sbornik nauchnykh trudov, № 3(18), Moskva.
• Burobin A.V. (1995), Natsional'no-kul'turnaya spetsifika animalisticheskoi frazeologii russkogo yazyka: dissertatsiya kandidata filologicheskikh nauk, Moskva.
• Chepkova T.P. (1990), Frazeologizmy, voskhodyashchie k obrazam zhivotnogo mira, «Pusskii yazyk v shkole», № 6.
• Chernyak M. (2013), Movnii obraz konevikh u pol's'kіi frazeologії, «Kiїvs'kі polonіstichnі studії», t. XXII.
• Chlebda W. (red.) (2016), Podręczny idiomatykon polsko-rosyjski. Z. 8, Opole.
• Czapiga A. (2007), Analiza wybranych elementów pola semantycznego koń (na materiale języka polskiego, rosyjskiego i angielskiego), [w:] A. Ksenicz, B. Tichoniuk (red.), Literatury i języki wschodniosłowiańskie z perspektywy początku XXI wieku, Zielona Góra.
• Descartes R. (1644), Principia philosophiae (Zasady filozofii), Amsterdam.
• Dobríková M., Kyseľ M. (2014), Fauna we frazeologii starotestamentowych przypowieści, [w:] I. Vidović Bolt (red.), Životnije u frazeološkom ruhu, Zagreb.
• Duda M. (2016), Ciało człowieka we frazeologii okolic Tarnowa, [w:] M. Rak, K. Sikora (red.), Słowiańska frazeologia gwarowa, Kraków.
• Fedosov O. (2014), Bosh' na arkane, blokha na tsepi (vnutrenyaya forma zoonimnykh frazem), [w:] I. Vidović-Bolt (red.), Životnije u frazeološkom ruhu, Zagreb, http://www.animalisticki-frazemi.eu/images/frazemi/zbornik_radova/Fedosov%20za%20WEB.pdf [dostęp: 11.11.2017].
• Ivanova T.B. (2006), Zoonimy i fitonimy v angliiskoi i russkoi paremiologii v aspekte etnicheskogo mentaliteta, [w:] Yazykovye i rechevye edinitsy v raznykh yazykakh, Ufa.
• Jędrzejko E. (2001), Człowiek miarą wszechrzeczy. Antropocentryzm i historycznokulturowe aspekty staropolskiej frazeologii somatycznej, „Prace Filologiczne”, t. XLVI.
• Kempf Z. (1985), Wyrazy gorsze dotyczące zwierząt, „Język Polski”, t. LXV.
• Kempf Z. (1989), Dwa aspekty wyrazów negatywnych dotyczących zwierząt, „Język Polski”, t. LXIX.
• Kislichenko K.C. (2012), Antropotsentricheskie kharakteristiki frazeologicheskikh edinits s komponentom-ob"ektom nezhivoi prirody (na materiale frantsuzskogo yazyka), «Vestnik Moskovskogo gosudarstvennogo lingvisticheskogo universiteta», № 10(643).
• Komorowska E., Szlachta A. (2014), Frazeologizmy i przysłowia z komponentem kot w języku polskim. Aspekt semantyczno-kulturowy, [w:] I. Vidović Bolt (red.), Životnije u frazeološkom ruhu, Zagreb.
• Koncewicz-Dziduch E. (2020), Kulturowe aspekty „mowy nienawiści” we frazeologii animalistycznej w języku polskim i chorwackim, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, nr 6.
• Kopaliński W. (2001), Słownik symboli, Warszawa.
• Krawczyk A. (1989), Język źródłem wiedzy o człowieku, „Etnolingwistyka”, t. 2.
• Kubranov I.A. (1999), K voprosu ob assotsiativnykh svoistvakh animalisticheskoi leksiki (zoosimvolov), [w:] Issledovaniya razlichnykh tipov i zhanrov teksta. Mezhvuzovskii sbornik nauchnykh trudov, Surgut.
• Martinskaya O. (2002), Nekotorye osobennosti ispol'zovaniya naimenovanii zhivotnykh dlya otsenochnoi kharakteristiki cheloveka v portugal'skom yazyke, [w:] Teoreticheskie i prakticheskie aspekty lingvistiki i lingvodidaktiki. Cbornik nauchnykh trudov, Surgut.
• Michow E. (2014), Semantyka polskich i bułgarskich frazeologizmów somatycznych motywowana funkcjami części ciała człowieka, Kielce.
• Mikhel'son M.I. (1997), Russkaya mysl' i rech': Svoe i chuzhoe. Opyt russkoi frazeologii. Sbornik obraznykh slov i inoskazanii, v 2-kh t., Moskva.
• Młynarczyk E. (2014), Frazeologizmy i przysłowia rzemieślnicze z komponentem animalistycznym, [w:] I. Vidović Bolt (red.), Životnije u frazeološkom ruhu, Zagreb.
• Mosiołek-Kłosińska K. (1997), Antropocentryzm leksyki zwierzęcej, [w:] R. Grzegorczykowa, Z. Zaron (red.), Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi, Warszawa.
• Mosiołek-Kłosińska K. (1998), Stereotypy konia przekazywane przez język polski i francuski, „Język a Kultura”, t. 12.
• Nowakowska A. (2003), Człowiek jak zwierzę. Sfrazeologizowane porównania doczasownikowe na podstawie Słownika frazeologicznego języka polskiego, „Język a Kultura”, t. 15.
• Pajdzińska A. (1990), Antropocentryzm frazeologii potocznej, „Etnolingwistyka”, t. 3.
• Pajdzińska A. (2010), Przydatność frazeologizmów w badaniach językowego obrazu świata, [w:] S. Bąba, K. Skibski, M. Szczyszek (red.), Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Teoria. Zagadnienia ogólne, Poznań.
• PartyPl, http://party.pl/porady/zwiazki-i-seks/psychologia/owczy-ped-grupowe-myslenie-93427-r1/ [dostęp: 4.12.2017].
• Peisert M. (2003), Sus domesticus – zwierzę, którego nazwy używać nie wypada, „Język a Kultura”, t. 15.
• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia (1965), Poznań.
• Poluszyński B. (2016), Problematyka ekwiwalencji wybranych frazeologizmów animalistycznych: czy Czesi – tak jak Polacy – kupują kota w worku, Rosjanie żyją z kimś jak pies z kotem, Anglicy tyrają jak woły, a Niemcy podkładają komuś świnię?, „Studia Slavica”, nr XX/1.
• Polyakov A.B. (2008), Frazeologizmy s komponentami-zoonimami v kontekste raznykh kul'tur (na materiale angliiskogo, ital'yanskogo, fraztsuzskogo i russkogo yazykov), [w:] Frazeologizm i slovo v natsional'no-kul'turnom diskurse, Moskva–Kostroma.
• Rak M. (2006), Antropocentryzm gwarowej frazeologii zwierzęcej z Gór Świętokrzyskich i Podtatrza, „Język Polski”, t. LXXXVI.
• Rak M. (2007a), Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza, Kraków.
• Rak M. (2007b), Językowo-kulturowy obraz człowieka na podstawie animalistycznej frazeologii gwar Orawy, Podhala i Spisza, [w:] W. Chlebda (red.), Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, Opole.
• Rak M. (2016), Wartościowanie w animalistycznej frazeologii gwar polskiego Podtatrza, [w:] M. Rak, K. Sikora (red.), Słowiańska frazeologia gwarowa, Kraków.
• Sakaeva L.R. (2009), Otrazhenie antropotsentrizma v ad"ektivnykh FE russkogo, angliiskogo, tatarskogo i tadzhikskogo yazykov, «Lingua mobilis», № 2(16).
• Saunders N.J. (1996), Dusze zwierząt, Warszawa.
• Sekezhitski E. (1993), Frazeologizmy russkogo yazyka so znacheniem litsa, „Studia i Materiały Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie”, nr 49.
• Skawiński J. (2002), Nazwy zwierząt jako inwektywy w języku polskim i niemieckim, [w:] I. Łuczków, J. Sokołowski (red.), Wyraz i zdanie w językach słowiańskich. Opis, konfrontacja, przekład, t. III, Wrocław.
• Skorupka S. (1965), Z zagadnień frazeologii porównawczej, „Prace Filologiczne”, t. 18, cz. 4.
• Smirnova L.G. (2009), Lyudi i zveri, «Pusskii yazyk za rubezhom», № 5.
• Spagińska-Pruszak A. (2001), Komponent animalistyczny we frazeologizmach języka polskiego, rosyjskiego i chorwackiego (aspekt translatoryczny), [w:] M. Aleksiejenko (red.), Słowo. Tekst. Czas. Materiały V Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Szczecin.
• Spagińska-Pruszak A. (2003), „Zwierzyniec” głupoty i mądrości ludzkiej w języku polskim, rosyjskim i chorwackim, [w:] A. Pstyga, K. Szcześniak (red.), Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza, Gdańsk.
• Spagińska-Pruszak A. (2005), Intelekt we frazeologii polskiej, rosyjskiej i chorwackiej, Łask.
• Szerszunowicz J. (2000), O przekładzie idiomatycznych wyrażeń i zwrotów porównawczych (na materiale konstrukcji zoomorficznych), [w:] J.F. Nosowicz (red.), Dziedzictwo przeszłości związków językowych, literackich i kulturowych polsko-bałto-wschodniosłowiańskich, t. V, Białystok.
• Szerszunowicz J. (2006), Z badań nad zooinwektywami w ujęciu kontrastywnym (na materiale języka polskiego i włoskiego), [w:] K. Wojtczuk, V. Machnicka (red.), Wokół językowej funkcji emocjonalnej. Fakty dawne i współczesne, Siedlce.
• Szerszunowicz J. (2011), Obraz człowieka w polskich, angielskich i włoskich leksykalnych i frazeologicznych jednostkach faunicznych, Białystok.
• Szymański M. (2015), Bułgarska frazeologia somatyczna z komponentami nazywającymi twarz i jej części na tle polskim i albańskim, Poznań.
• Vidović Bolt I. (2008), Frazeologizmy zoonimiczne odnoszące się do człowieka w języku chorwackim i polskim, [w:] M. Sarnowski, W. Wysoczański (red.), Wyraz i zdanie w językach słowiańskich. Opis, konfrontacja i przekład, t. 6, Wrocław.
• Vidović Bolt I., Szerszunowicz J. (2014), Językowo-kulturowy obraz osła w języku chorwackim i polskim, [w:] D. Dziadosz, A. Krzanowska, A. Szlachta (red.), Stałość i zmienność w językach i kulturach świata. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Ewie Komorowskiej z okazji 30-lecia pracy naukowej, t. 1, Szczecin.
• Wysoczański W. (2005), Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych na materiale wybranych języków, Wrocław.
• Yarantsev R.I. (2001), Russkaya frazeologiya: slovar' spravochnik, Moskva.
• Zaręba L. (2004a), „La puce á lʼoreille”: o frazeologizmach z nazwami owadów słów kilka: studium porównawcze polsko-francuskie i francusko-polskie, „Poradnik Językowy”, nr 10.
• Zaręba L. (2004b), Nazwy zwierząt w idiomatyce polskiej i francuskiej. Studium porównawcze, [w:] L. Zaręba, Szkice z frazeologii porównawczej francusko-polskiej i polsko-francuskiej. Esquisses de phraséologie comparative franco-polonaise et polono-française, Kraków.
• Zhurek M. (1996), Frazeologizmy s komponentom – naimenovaniem zhivotnogo, kharakterizuyushchie cheloveka, v russkom i pol'skom yazykakh, [w:] S. Warchoł (red.), Systemy zoonimiczne w językach słowiańskich, Lublin.

Identifiers

DOI

10.25312/j.6327

Biblioteka Nauki

37182817