К вопросу о параллели литовских слов 'eržilas', 'arklys' и древнерусского слова 'орь'

• Authors: Olga Siniova , Natalija Iordani

Title variants

EN

On the issue of parallels between the Lithuanian words ‘eržilas’,’arklys’ and the Old Russian word ‘or’

PL

O paraleli litewskich wyrazów eržilas, arklys i staroruskiego wyrazu or'

Abstracts

EN

This article is devoted to the etymology of the Old Russian word ‘or’ and the description of its parallels in the Lithuanian language. Based on the results of an analysis of etymological and explanatory dictionaries of the Russian and Lithuanian languages, the semantics and origin of words related to ‘or’ are described. Special attention is paid to contexts with the word ‘or’ found in Old Russian and Lithuanian texts and Russian dialects. The article presents new usages of the word ‘or’ from Old Russian and manuscripts. The highlighted features of semantics made it possible to find the derivational base of the word ‘or’ based on the semes preserved in its semantic structure, as well as in words of the Lithuanian language that go back to the same root as the noun ‘or’; seemes common to these formations are highlighted.

PL

Artykuł jest poświęcony zagadnieniu etymologii staroruskiego słowa „орь” oraz opisowi jego analogiom w języku litewskim. Na podstawie wyników analizy słowników języka rosyjskiego i litewskiego (oraz etymologicznych), są komentowane poglądy na semantykę i genezę wyrazów zbudowanych na „орь”. Szczególną uwagę zwrócono na przykłady z gwar rosyjskich oraz kilka kontekstów znalezionych w źródłach staroruskich, w których został zapisany badany leksem; w artykule przedstawiono nowe przykłady słowa „орь” ze starożytnych zabytków pisanych. Wyróżnione cechy semantyki pozwoliły ustalić podstawę wytwórczą wyrazu „орь” w oparciu o składowe znaczeniowe zachowane w jego strukturze semantycznej, a także w słowach języka litewskiego sięgających tego samego rdzenia co rzeczownik „орь”; zaznaczone wspólne dla znaczeń tych tworów.

RU

Статья посвящена вопросу этимологии древнерусского слова орь и описанию его параллелей в литовском языке. По результатам анализа этимологических и толковых словарей русского и литовского языков, прокомментированы точки зрения о семантике и происхождении возводимых к орь слов. Особое внимание уделено примерам из русских говоров и контекстам, встречающимся в древнерусских и старолитовских источниках, в которых фиксируется исследуемая лексема; в статье представлены новые примеры со словом орь из древних письменных памятников. Выделенные особенности семантики позволили соотнести слова орь и орити (с#) с опорой на сохранившиеся в его семантической структуре компоненты значения ʽпохотливый’, а также в словах литовского языка, восходящих к тому же корню, что и существительное орь; выделены общие для этих образований семы.

Keywords

RU

этимология; лексическая семантика; историческая лексикология; литовский язык

EN

etymology; historical lexicology; lexical semantics; Lithuanian language

PL

etymologia; semantyka leksykalna; leksykologia historyczna; język litewski

• Publisher: Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
• Journal: Językoznawstwo
• Year: 2023
• Volume: 19
• Issue: 2
• Pages: 117-132

Dates

published

2023

Contributors

author

Olga Siniova

• https://orcid.org/0009000541008492

author

Natalija Iordani

• The V.V. Vinogradov Russian Language Institute of the Russian Academy of Sciences

• https://orcid.org/0009000127097223

References

• Bibliya ili Knigi Svyashchennago Pisaniya Vethago i Novago Zavѣta v russkom perevodѣ (1908), Moskva.
• Bončkute R. (2009), Alberto Vijuko Jalavičiaus veikalo “Historia Lituana“ recepcija Simono Daukanto darbe „Istorija Žemaitiška“, “Senoji Lietuvos literatūra. Knyga 27”.
• Boruta K. (2002), Baltaragio malūnas. Arba kas dėjosi anuo metu Paudruvės krašte, Vilnius.
• Bretkūnas J. (1590), Biblia tatai esti Wissas Schwentas Raschtas Lietuwischkai pergulditas per Janą Bretkuną..., Karalyauchus.
• Dal‘ V.I. (1881), „Or‘“, Tolkovyj slovar‘ zhivogo velikorusskogo yazyka. T. 2, Sankt-Peterburg, s. 713.
• Dal‘ V.I. (1881), „Orevina“, Tolkovyj slovar‘ zhivogo velikorusskogo yazyka. T. 2, Sankt-Peterburg.
• Etimologicheskij slovar‘ slavyanskih yazykov. Praslavyanskij leksicheskij fond. Vyp. 32 (2005), A.F. Zhuravlev, O.N. Trubachev (red.), Moskva.
• Fasmer M. (1987), „Or‘“, Etimologicheskij slovar‘ russkogo yazyka v 4-h tomah, t. 3 (Muza – Syat)”, Moskva, s. 155.
• Fasmer M. (1987), „Orevina“, Etimologicheskij slovar‘ russkogo yazyka v 4-h tomah, t. 3 (Muza – Syat)”, Moskva, s. 150.
• Homenko O.B. (1997), „Knurit‘“, Yazyk blatnyh. Yazyk mafiozi. Enciklopedicheskij sinonimi¬cheskij slovar‘. T. 1, https://law.wikireading.ru/hojrGKQp7R [dostup: 28.03.2023].
• Istrin V.M. (1920), Hronika Georgiya Amartola v drevnem slavyanorusskom perevode. Tekst, issledovanie, slovar‘. Tom I: tekst, Petrograd.
• Jono Jokūbo Kvanto Biblija (1735), http://sr.lki.lt/ [dostup: 28.03.2023].
• Klimavičius J. (1993), Arklys, žirgas, eržilas, kumelys, kumelė, ašva, ašvienis. Šių žodžių reikšmės ir kilmė, “Liaudies kultūra”, №5. Vilnius, s. 14–16.
• Kretov A.A. (2009), Etimologiya praslavyanskih *kъnorzъ~ *kъnоrь~ *orjь, “Slavyanskie etimologii. Izdatel‘stvo Voronezhskogo gosudarstvennogo universiteta”, Voronezh, s. 98–133.
• Lietuvių kalbos etimologinio žodyno duomenų bazė, etimologija.baltnexus.lt [dostup: 28.03.2023].
• Lietuvių kalbos žodynas, http://www.lkz.lt [dostup: 28.03.2022].
• Lietuvių patarlės ir priežodžiai. (2000–2008), Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, Vilnius, I–II t, s. 27–28.
• McCullough C. (1977), Erškėčių paukščiai, http://libcat.ru [dostup: 28.03.2023].
• Nacional‘nyj korpus russkogo yazyka, https://ruscorpora.ru/new/index.html [dostup: 25.07.2022].
• Plungyan V.A. (2011), Vvedenie v grammaticheskuyu semantiku: grammaticheskie znacheniya i grammaticheskie sistemy yazykov mira, Moskva.
• Pokorny J. (1959), Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, [IEW], http://www.proto-indo-european.ru/dic-pokorny/index.h [dostup: 28.03.2023].
• Pokorny J. (1989), Indo-European Etymological Dictionary Indo-European Lexicon, Pokorny Master PIE Etyma URL: utexas.edu.
• Sirvydas K. (1713), Trijų kalbų žodynas, Vilnius.
• Slovar‘ russkih narodnyh govorov. Vyp. 13 (1977), Leningrad.
• Slovar‘ russkih narodnyh govorov. Vyp. 23 (1987), Leningrad.
• Slovar‘ russkogo yazyka XI–XVII vv. Vyp. 7 (K–Kraguyar‘) (1980), Moskva.
• Slovar‘ russkogo yazyka XI–XVII vv. Vyp. 13 (Opas–Otrabotyvatisya) (1987), Moskva.
• Slovnik Jazyka Staroslověnského. Lexikon linguae paleoslovenicae. T. 2. (1973), Praha.
• Smoczyński W. (2007), Słownik erymologiczny języka litewskiego, Wilno.
• Sofijskaya I letopis‘ (2000), “Polnoe sobranie russkih letopisej. T. VI”, Moskva.
• Sreznevskij I.I. (1989), „Or‘“, Slovar‘ drevnerusskogo yazyka. T. 2, ch. 1: L–O, s. 710.
• Sreznevskij I.I. (1989), „Orevati“, Slovar‘ drevnerusskogo yazyka. T. 2, ch. 1: L–O, s. 706.
• Sreznevskij I.I. (1989), „Oruzhatisya“, Slovar‘ drevnerusskogo yazyka. T. 2, ch. 1: L–O, s. 709.
• Tihomirov M.N., Milov L.V. (1961), Zakon Sudnyj lyudem, Moskva.
• Tvorogov O.V. (2004), Povest‘ ob Akire Premudrom, [v:] Biblioteka literatury Drevnej Rusi, t. 3. XI–XII vv., Sankt-Peterburg.

Identifiers

DOI

10.25312/j.6959

Biblioteka Nauki

34656183