Polskie tłumaczenia "Historii Aleksandra Wielkiego" w ujęciu językoznawczym – stan i perspektywy badań

• Authors: Rafał Zarębski

Title variants

EN

Polish Translations of The Story of Alexander the Great in a Language Approach – the State and Perspectives of Research

Abstracts

EN

The author presents the state of research of Polish translations of The Story of Alexander the Great – a manuscript translation by Leonard of Bończa (1510) and an anonymous print publication of 1550 as a comparative source; both sources constitute a series of translations. The manuscript provides an interesting lexical material (especially various synonymic equivalents placed in the glosses), which can broaden our knowledge on the affluence of lexical resource of Old Polish language. The study of translational practice of a medieval author opens up new perspectives of research, because of varied use of Latin in Polish language. The 16th century print publication sheds some light on the stylistic and linguistic characteristics of the manuscript, indicating constant and variable linguistic elements in diachronic perspective.

PL

W artykule scharakteryzowano stan badań nad polskimi tłumaczeniami Historii Aleksandra – rękopiśmiennym przekładem Leonarda z Bończy z 1510 r. oraz (jako źródłem porównawczym) anonimowym drukiem z 1550 r., stanowiącymi serię translatorską. Rękopis dostarcza przede wszystkim interesującego materiału leksykalnego (w tym zwłaszcza różnorodnych ekwiwalentów synonimicznych zamieszczonych w glosach), który może uzupełniać wiedzę o bogactwie słownikowego zasobu staropolskiego. Nowe perspektywy badawcze otwiera również – ze względu na różnorodne sposoby funkcjonowania łaciny w tekście polskim – warsztat przekładowy średniowiecznego autora. Nie bez znaczenia dla charakterystyki stylistyczno-językowej rękopisu pozostaje szesnastowieczny druk, gdyż może pozwolić na wskazanie stałych i zmiennych elementów językowych w perspektywie diachronicznej

Keywords

PL

Historia Aleksandra Wielkiego; historia języka polskiego; łacina; przekład; kontakty językowe

EN

The Story of Alexander the Great; history of Polish language; Latin; translation; language contacts

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2022
• Volume: 70
• Pages: 207-222

Dates

published

2022

Contributors

author

Rafał Zarębski

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny

• https://orcid.org/0000000319182169

References

• Bargieł, Maria. 1955. "Samogłoski nosowe w rękopisach polskich I połowy XVI wieku." Rozprawy Komisji Językowej TN 2: 159–192.
• Bargieł, Maria. 1969. Cechy dialektyczne polskich zabytków rękopiśmiennych pierwszej połowy XVI wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Bartmiński, Jerzy, i Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. 2012. Tekstologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bobrowska, Aleksandra. 2014. "Epizod bragmański Historii o Żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego jako zderzenie dwóch światopoglądów." Terminus 16 (4): 391–410.
• Brazgunou, Aleksander. 2013. "Europejski romans historyczny i rycerski w przekładach białoruskich XV–XVII wieku." Wschodni Rocznik Humanistyczny 9: 9–30.
• Brückner, Aleksander. 1899. "Z rękopisów petersburskich. Powieści." Prace Filologiczne 5 (2): 354–392.
• Gawłowska, Wanda. 1990. "Polskie przekłady powieści o Aleksandrze Wielkim w XVI wieku." Studia źródłoznawcze 22–23: 143–152.
• Klemensiewicz, Zenon. 1985. Historia języka polskiego. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Krężyńska, Zdzisława, i Mika, Tomasz. 2018. Kazania świętokrzyskie w perspektywie tekstowej i ogólno-językowej. Poznań: Wydawnictwo Rys.
• Krzyżanowski, Julian. 1926. Romans pseudohistoryczny w Polsce XVI wieku. Kraków: Wydział Nauki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
• Krzyżanowski, Julian. 1939. "Wstęp." W Historia o Żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego (1550), red. Julian Krzyżanowski, III–X. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
• Kuraszkiewicz, Władysław. 1951. Oboczność -ev- // -ov- w dawnej polszczyźnie i dzisiejszych gwarach. Wrocław: Nakładem Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego.
• Leńczuk, Mariusz. 2013. Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej. Wariantywność leksykalna. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
• Małek, Eliza. 1976. "Romans staropolski na Rusi. Stan i potrzeby badań." Slavia Orientalis 3: 311–317.
• Michałowska, Teresa. 1999. Średniowiecze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Mika, Tomasz. 2013. "Genetyczna wielowarstwowość i złożoność tekstów staropolskich a ich badania historyczno-językowe. Rekonesans." Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 68: 131–146.
• Mika, Tomasz, i Słoboda, Agnieszka. 2015. Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Wybrane problemy badawcze. Poznań: Wydawnictwo Rys.
• Moroz-Grzelak, Lilla. 2004. Aleksander Wielki a macedońska idea narodowa. Słowiańskie losy postaci antycznej. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Przegonia-Kryński, Mirosław Zbigniew. 1920 [1914]. "Wstęp." W Historja Aleksandra w tłumaczeniu Leonarda Bonieckiego z roku 1510, red. Mirosław Zbigniew Przegonia-Kryński, 7–22. Prace Filologiczne 9.
• Różycka, Izabela. 1993. "Nazwy własne obcego pochodzenia w Historii Aleksandra z 1510 roku." Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 27: 255–264.
• Sarnowska-Giefing, Irena. 2003. Od onimu do gatunku tekstu. Nazewnictwo w satyrze polskiej do 1820 roku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
• Stępniewska, Alicja. 1990. "Latynizmy w polskim przekładzie historii Aleksandra Wielkiego." Vox Patrum 10 (19): 835–848.
• Ślęczka, Tomasz. 2003. Aleksander Macedoński w literaturze staropolskiej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Taszycki, Witold. 1947. "Przejście chw > f w staropolszczyźnie." Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU 48 (2): 40–45.
• Zarębski, Rafał. 2018. "Z problematyki badań nad językiem polskich przekładów Historii Aleksandra Wielkiego." Forum Lingwistyczne 5: 39–51.
• Zarębski, Rafał. 2020. Nazwy geograficzne w polskich przekładach Nowego Testamentu z XVI i XVII wieku – analiza i słownik. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Zawadzki Roman Maria, 1971, Legenda o Aleksandrze Wielkim w rękopisach polskich XII–XV w., „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, t. XXI, nr 1–2, s. 67–85.
• Александрыя, 1962, Выдавэцтва Акадэмии Навук Бэларускаи ССП, Мiнск/ Aleksandryjа, 1962, Vydavėctva Akadėmii Navuk Bėlaruskai SSP, Minsk.
• Богданов Богдан, 1991, Животът на цар Александър – един дълговечен сюжет, в: Животът на Александър, цар на македонците, прев. от старогръцки Н. Генова, Библиотека “Хермес”, Coфя, c. 5–13/Bogdanov Bogdan, 1991, Životăt na car Aleksandăr – edin dălgovečen sjužet, v: Životăt na Aleksandăr, car na makedoncite, prev. ot starogrăcki N. Genova, Biblioteka „Chermes”, Sofija, s. 5–13.
• Веселовский Александр Николаевич, 1888, Из истории романа и повести. Материалы и исследования, „Сборник Отделения русского языка и словесности Академии наук”, XLIV, т. 3, c. 307–350/Veselovskij Aleksandr Nikolaevič, 1888, Iz istorii romana i povesti. Materialy i issledovanija, „Sbornik Otdelenija russkogo jazyka i slovesnosti Akademii nauk”, XLIV, t. 3, s. 307–350.
• Возняк Михайло, 1922, Старе українське письменство, Накладом Українського Педагогігічного Товариства, Львів/Voznjаk Mychajlo, 1922, Stare ukrajinsʹke pysʹmenstvo, Nakladom Ukrajinsʹkoho Pedahohihičnoho Tovarystva, Lʹviv.
• Истрин Василий Михайлович, 1893, Александрия русских хронографов (Исследование и текст): научно-популярное издание, Москва Унив. тип., Москва/Istrin Vasilij Michajlovič, 1893, Aleksandrija russkich chronografov (Issledovanie i tekst): naučno-populjarnoe izdanie, Moskva Univ. tip., Moskva.
• Маринковић Рaдмила, 1969, Српска Акександрида. Историја основног текста, Средњевековни роман о Александру Великом, Филолошки факултет Београдског унив., Београд/Marinković Radmila, 1969, Srpska Akeksandrida. Istorija osnovnog teksta, Srednjevekovni roman o Aleksandru Velikom, Filološki fakultet Beogradskog univ., Beograd.
• Попов Андрей Николаевич, 1869, Обзор хронографов русской редакции, вып. 2, тип. А.И. Мамонтова и К°, Москва/Popov Andrej Nikolaevič, 1869, Obzor chronografov russkoj redakcii, vyp. 2, Тip. A.I. Mamontova i K°, Moskva.
• Франко Іван, 1900, Карпато-руське письменство XVII–XVIII вв., З друк. Наук. Т-ва імені Шевченка, Львів/Franko Ivan, 1900, Karpato-rusʹke pysʹmenstvo XVII–XVIII vv., Z druk. Nauk. T-va imeni Ševčenka, Lʹviv.

Identifiers

DOI

10.26485/RKJ/2022/70/12

Biblioteka Nauki

57482877