Rosja Sowiecka i Związek Sowiecki w refleksji politycznej ruchu zetowego w Drugiej Rzeczypospolitej

• Authors: Przemysław Waingertner

Title variants

EN

Soviet Russia and the Soviet Union in the Political Reflection of the “Zet”-movement in the Second Republic of Poland

Abstracts

EN

The article is an attempt to present and analyze the concept of a foreign policy, formulated in the years of the Second Republic of Poland by the representatives of the political circle of “Zet”, and to relate to the issue of Poland’s relations with Soviet Russia (known later as the Soviet Union) and to the actions on the international arena of the eastern neighbor of Poland. The underground Polish Youth Union “Zet” was established in 1886 in Warsaw in order to fight for a united, independent, democratic and socially just Republic of Poland. In interwar Poland, while maintaining a secret character, “Zet” coordinated the activities of a network of public organizations and periodicals (forming the so-called “Zet”-movement) influencing the political and social life in the country. In Soviet Russia, and later in the Soviet Union, “Zet” saw a threat to the reborn Republic of Poland in the imperial and aggressive nature of the foreign policy of the Bolsheviks. “Zet” supported the federal program and then the Promethean program. The organization also advocated a close cooperation among the western neighbors of the Soviet state. The concepts of the Zetist foreign policy relating to Soviet Russia and the Soviet Union were based on the postulate to weaken “The Red Kremlin”, defined as a declared opponent of independent Poland.

PL

Przedmiotem niniejszego artykułu jest próba zaprezentowania i analizy koncepcji polityki zagranicznej, formułowanych w latach Drugiej Rzeczypospolitej przez przedstawicieli politycznego środowiska „Zetu”, a odnoszących się do zagadnienia relacji Polski z Rosją Sowiecką (później Związkiem Sowieckim) oraz poczynań na arenie międzynarodowej wschodniego sąsiada państwa polskiego. Konspiracyjny Związek Młodzieży Polskiej „Zet” powstał w 1886 r. w Warszawie pod hasłem walki o zjednoczoną, niepodległą, demokratyczną i sprawiedliwą społecznie Rzeczpospolitą. W Polsce międzywojennej, zachowując tajny charakter, koordynował działalność sieci jawnych organizacji i periodyków (tworzących tzw. ruch zetowy), wpływając na życie polityczne i społeczne w kraju. W Rosji Sowieckiej, a później Związku Sowieckim, widział zagrożenie dla odrodzonej Rzeczypospolitej, wskazując na imperialny i agresywny charakter polityki zagranicznej bolszewików. „Zet” popierał program federacyjny, a następnie prometejski. Opowiadał się też za bliską współpracą zachodnich sąsiadów państwa sowieckiego. Koncepcje polityki zagranicznej zetowców, odnoszące się do Rosji Sowieckiej i Związku Sowieckiego, opierały się na postulacie osłabienia „czerwonego Kremla”, definiowanego jako zdeklarowany przeciwnik niepodległej Polski.

Keywords

EN

Polish Youth Union „Zet”; Polish Political Thought; History of Poland 1918–1939

PL

Związek Młodzieży Polskiej „Zet”; polska myśl polityczna; historia Polski 1918–1939

• Publisher: Uniwersytet Gdański. Wydział Filologiczny
• Journal: Studia Rossica Gedanensia
• Year: 2022
• Issue: 9
• Pages: 187-198

Dates

published

2022

Contributors

author

Przemysław Waingertner

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny

• https://orcid.org/0000000181275820

References

• Archiwalia
• Szwedowski, S. Dzieje ruchu zetowego w Polsce 1886–1945. T. 2. Dział Rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Rękopis. Sygn. 1745 (akc. 2474).
• Towarzystwo Straży Kresowej. Archiwum Akt Nowych. Sygn. 89: III/1.
• Prasa
• B. M. (1920). Kwestia rosyjska. Wschód Polski, styczeń 1920, nr 2, z. A: 7–15.
• Dlaczego zajęliśmy Kijów? (1920). Ziemia Wileńska, 16 V 1920, nr 15: 1–2.
• Domaniewski, Z. (1938). List dyktatora. Naród i Państwo, 27 II 1938, nr 7–8: 3.
• Drogi i bezdroża polityki. (1932). Przełom, 10 XII 1932, nr 12–14: 20.
• Idea Jagiellońska w dobie obecnej. (1920). Wschód Polski, luty 1920, nr 5, z. B: 1–8; marzec–kwiecień 1920, nr 6–7, z. B: 10–16.
• J. St. (1924). Polityka narodowościowa Sowietów. Sprawy Polskie, 30 IV 1924, nr 5–6: 135–139.
• Komarnicki, T. (1919–1920). Nowe i stare prądy w polityce zagranicznej. Miesięcznik Młodzieży Polskiej, luty 1919–1920, nr 1: 14.
• Leinwandhaendler, G. (1931). Trockizm – stalinizm. Przełom, 10 V 1931, nr 19: 6–7.
• M. J. (1926). Wielka gra. Przełom, 19 IX 1926, nr 14: 4–6.
• Między pokojem a wojną. (1937). Naród i Państwo, 26 IX 1937, nr 37–38: 5–8.
• O naszą wolę i o nasze prawo. (1919). Ziemia Wileńska 10 VIII 1919, nr 9: 2–3.
• O polityce zagranicznej (1926). Przełom, 21 XI 1926, nr 23: 7–9.
• Paprocki, S. J. (1933). Wspólne interesy. Biuletyn Polsko-Ukraiński, nr 4: 8–11.
• P. M. (1919). Co będzie z Rosją?. Polak Kresowy, 7 XII 1919, nr 34: 1–3.
• P. M. (1927). Pogrom opozycji. Przełom, 25 XII 1927, nr 37: 7–8.
• P. M. (1929). Antywojenny pakt p. Litwinowa. Przełom, 20 I 1929, nr 3: 1–2.
• P. M. (1929). Moskiewski protokół. Przełom, 23 II 1929, nr 7: 2–3.
• P. M. (1932). Nowa fala propagandy sowieckiej. Przełom, 11 I 1932, nr 2: 8.
• Piotrowicz, R. (1938). Niemcy, Bałtyk i Sowiety. Naród i Państwo, 27 XI 1938, nr 45–46: 6–7.
• Rettinger, M. (1926). Główne problemy naszej polityki zagranicznej. Przełom, 31 XII 1926, nr 29: 5–8.
• Srocki, B. (1919). Polska a niepodległa Ukraina. Głos Ziemi Chełmskiej, 10 I 1919, nr 1: 3–4.
• Srocki, B. (1920). Polska a sprawa Ukrainy. Wschód Polski, marzec–kwiecień 1920, z. 6–7: 17–24; wrzesień 1920, z. 8–9: 10–16.
• Srocki, B. (1921). Problemat przyszłej Rosji. Wschód Polski, czerwiec–lipiec 1921, z. 6–7: 226.
• Srokowski, S. (1920). Polesie (szkic geograficzny). Wschód Polski, wrzesień 1920, z. 8–9: 17–26.
• U bram Kijowa. (1920). Polak Kresowy, 16 V 1920, nr 20: 1–2.
• Wałek-Czernecki, T. (1928). Polska jako czynnik polityki międzynarodowej. Przełom, 18 XI 1928, nr 43–45: 13.
• Dokumenty drukowane
• Bukowiecki, S. (1922). Polityka Polski Niepodległej. Szkic programu. Warszawa: E. Wende i S-ka; Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”.
• Dąbski, J. (1931). Pokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem, listy. Warszawa [s.n.].
• Cieślak, T. [et al.]. (Oprac.). (1966) Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich. T. 5: Maj 1926 – grudzień 1932. Polska Akademia Nauk. Zakład Historii Stosunków Polsko-Radzieckich; Akademia Nauk ZSRR. Instytut Słowianoznawstwa Warszawa: Książka i Wiedza.
• Piskorski, T. (Oprac.). (1937). W pięćdziesiątą rocznicę powstania ,,Zetu”. Sprawozdanie ze Zjazdu Uczestników Ruchu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej (,,Młodzieży Narodowej”) 28 i 29 XI 1936 w Warszawie. Oprac. z ramienia Związku Seniorów org. Młodz. Nar. i Zw. Pol. Młodz. Dem. Tomasz Piskorski. Warszawa Wydawnictwo Godziemba.
• Program i Statut Związku Rad Ludowych. (1922). Warszawa: [s.n.].
• Opracowania
• Charaszkiewicz, E. (1974). Przebudowa wschodu Europy. Fragmenty faktów z lat 1917–21. Niepodległość, t. 9. (Londyn–Nowy Jork): 250–252.
• Czubiński, A. (1993). Walka o granice wschodnie Polski w latach 1918–1921. Opole: Instytut Śląski.
• Davies, N. (1997). Orzeł biały, czerwona gwiazda: [Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920]. Przeł. A. Pawelec. Kraków: Zakład Nagrań i Wydawnictw Związku Niewidomych.
• Deruga, A. (1964). O federalizmie w polityce wschodniej obozu belwederskiego. Przegląd Historyczny, t. 55, z. 2: 317–330.
• Garlicki, A. (1978). Polityka wschodnia obozu belwederskiego. Przegląd Historyczny, 3: 459–462.
• Gierowska-Kałłaur, J. (1999). Straż Kresowa a Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich. Współdziałanie czy rywalizacja? Warszawa: Instytut Historii PAN; Wydawnictwo Neriton.
• Grünberg, K. (1971). Polskie koncepcje federalistyczne 1864–1918. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Holzer, J. (1981). Naprawiacze, zetowcy i Związek Patriotyczny. Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia, t. 36: 195–203.
• Lundgreen-Nielsen, K. (1979). The Polish Problem at the Paris Peace Conference. A study of the policies of the Great Powers and the Poles, 1918–1919. Transl. by A. Borch-Johansen. Odense University Studies in History and Social Sciences. Vol. 59. Odense: Odense University Press.
• Katelbach, T. (1968). Zet. Zeszyty Historyczne, 13, (Paryż): 3–54.
• Kosicka-Pajewska, A. (1992). Polska między Rosją a Niemcami. Koncepcje polityczne Adolfa Bocheńskiego. Poznań: Book Service.
• Kumaniecki, J. (1985). Pokój polsko-radziecki 1921: geneza, rokowania, traktat, komisje mieszane. Warszawa: Instytut Krajów Socjalistycznych PAN; Biblioteka Narodowa.
• Leczyk, M. (1976). Polityka II Rzeczypospolitej wobec ZSRR w latach 1925–1934: studium z historii dyplomacji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Lewandowski, J. (1962). Federalizm. Litwa i Białoruś w polityce obozu belwederskiego (XI 1918 – IV 1920). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Materski, W. (1994). Tarcza Europy. Stosunki polsko-sowieckie 1918–1939. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Miedziński, B. (1975). Polityka wschodnia Piłsudskiego. Zeszyty Historyczne, 31. (Paryż): 3–45.
• Mikulicz, S. (1971). Prometeizm w polityce II Rzeczypospolitej. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Nowacki, T.W. [et. al.] (Red.). (1996). ZET w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Nowak, A. (2001). Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku). Instytut Historii PAN w Warszawie. Kraków: Wydawnictwo Arcana.
• Pepłoński, A. (1996). Wywiad polski na ZSRR 1921–1939. Warszawa: Bellona; Gryf.
• Rakowski, J. (1981). Zetowcy i piłsudczycy (2). Zeszyty Historyczne, 55. (Paryż): 3–94.
• Uliasz, S. (1994). Literatura Kresów – kresy literatury. Fenomen Kresów Wschodnich w literaturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego. Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
• Waingertner, P. (2005). ,,Czerwona Rosja” w oczach Józefa Piłsudskiego. Z polskich interpretacji rosyjskiego komunizmu. Zeszyty Historyczne, 154. (Paryż): 209–218.
• Waingertner, P. (2000). Koncepcje polskiej polityki zagranicznej w publicystyce piłsudczykowskiej ,,Naprawy”. W: Samuś, P. (Red.). Polska i świat w XX w. Wybrane problemy historii najnowszej. Seria Zeszyty Naukowe – Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, vol. 17. Politea, vol. 3. Płock: Novum: 77–95.
• Waingertner, P. (2017 [wyd. 2: 2018]). Konspiracja trzech pokoleń. Związek Młodzieży Polskiej „Zet” i ruch zetowy (1886–1996). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Werschler, I. (1984). Tadeusz Hołówko. Życie i działalność. Z dziejów obozu belwederskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Identifiers

DOI

10.26881/srg.2022.9.11

Biblioteka Nauki

2178967