Timor, ira, despectio. O postsekularnej retoryce międzywojennej awangardy

• Authors: Adam Pietryga

Title variants

EN

Timor, ira, despectio. About the postsecular rhetoric of the interwar avant-garde

Abstracts

EN

The article aims to highlight the most important rhetorical strategies used by some avant-garde poets to write about the social problems of the Second Polish Republic. The author shows that the references to religious language appearing at the turn of the 1920s in the works of avant-garde poets served the purposes of persuasion: to evoke emotions (such as ira, timor, despectio), to visually comment on the socio-political situation after the May events and the economic crisis, and finally to express anxiety over the specter of imminent crisis. When discussing selected works by Julian Przyboś, Anatol Stern, Bruno Jasieński, and Jalu Kurek, the author focuses on rhetorical means and figures taken from religious discourse by constructivist poets and former futurists. This article contributes to the post-secular considerations and rhetorical analyses of contemporary Polish poetry, shedding new light on the influence of biblicisms and religious language on the socially engaged avant-garde poetry.

PL

Celem artykułu jest naświetlenie najważniejszych strategii retorycznych stosowanych przez poetów awangardowych do pisania o społecznych problemach II Rzeczypospolitej. Autor wykazuje, że pojawiające się na przełomie lat 20. i 30. XX wieku odniesienia do języka religijnego w twórczości poetów awangardowych służyły celom perswazyjnym, wzbudzaniu emocji (jak chociażby ira, timor, despectio) i obrazowemu komentowaniu sytuacji społeczno-politycznej po wydarzeniach majowych, kryzysie gospodarczym, a wreszcie – do wyrażania niepokoju związanego z widmem nadchodzących kryzysów. Omawiając wybrane utwory Juliana Przybosia, Anatola Sterna, Brunona Jasieńskiego i Jalu Kurka, autor skupia się przede wszystkim na środkach retorycznych i figurach zaczerpniętych z dyskursu religijnego przez poetów konstruktywistycznych oraz byłych futurystów. Niniejszy artykuł wpisuje się w rozważania postsekularne oraz analizy retoryczne polskiej poezji współczesnej, rzucając nowe światło na wpływ biblizmów i języka religijnego na społecznie zaangażowany wiersz awangardowy.  

Keywords

PL

awangarda; polska poezja; postsekularyzm; retoryka awangardy

EN

avant-garde; Polish poetry; postsecularism; avant-garde rhetoric

• Publisher: Polskie Towarzystwo Retoryczne
• Journal: Res Rhetorica
• Year: 2022
• Volume: 9
• Issue: 3
• Pages: 5-24

Dates

published

2022

Contributors

author

Adam Pietryga

• Uniwersytet Wrocławski

References

• Jasieński, Bruno. 2006. But w butonierce i inne wiersze, wybór: Jaworski K., Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
• Kurek, Jalu. 1966. Posągi z wiatru. Warszawa: Czytelnik.
• Kurek, Jalu. 1980. Pisma wybrane. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Młodożeniec, Stanisław. 1973. Utwory poetyckie, oprac. Tadeusz Burek, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Peiper, Tadeusz. 1979. Pisma wybrane, oprac. Stanisław Jaworski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
• Przyboś, Julian. 1984. Utwory poetyckie. Tom pierwszy, oprac. Rościsław Skręt, przedm. Jerzy Kwiatkowski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Stern, Anatol. 1985. Wiersze zebrane, oprac. Andrzej K. Waśkiewicz. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Balcerzan, Edward. 1992. „Przyboś metafizyczny”. Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja 4: 20–34.
• Benjamin, Walter. 2007. „Kapitalizm jako religia”, tłum. P. Mościcki. Krytyka Polityczna 11–12: 132–134.
• Bogalecki, Piotr. 2016. Szczęśliwe winy teolingwizmu. Poezja polska po roku 1968 w perspektywie postsekularnej. Kraków: Universitas.
• Bogalecki, Piotr. 2020. Wiersze-partytury w poezji polskiej neoawangardy. Białoszewski, Czycz, Drahan, Grześczak, Partum, Wirpsza. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Chlebda, Wojciech. 1998. „Biblizmy języka rosyjskiego. Koncepcje opisu leksykograficznego”. W: Biblia w literaturze i folklorze narodów wschodniosłowiańskich, red. R. Łużny, D. Piwowarska, 15–33. Kraków: Universitas.
• Cieślak, Tomasz. 2001. „Bóg i niebo w poezji rewolucyjnej dwudziestolecia międzywojennego” Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 4: 73–110.
• Graf, Paweł. 2018. Automobil w pędzie. Studia o futuryzmie i futurystach. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
• Jarzyńska, Karina. 2018. Literatura jako ćwiczenie duchowe. Dzieło Czesława Miłosza w perspektywie postsekularnej. Kraków: Universitas.
• Jaworski, Stanisław. 1992. Awangarda. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
• Kałuża, Anna, Marta Baron-Milian, Katarzyna Szopa. 2019. Płeć awangardy, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kmiecik, Michalina. 2016. Drogi negatywności. Nurt estetyczno-religijny w poezji i muzyce awangardowej w XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Kornhauser, Jakub. 2017. Awangarda, strajki, deformacje. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Koziara, Stanisław. 2009. Tradycyjne biblizmy a nowe polskie przekłady Pisma Świętego (ujęcie fi lologiczno-normatywne). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Koziara, Stanisław. 2018. „W stronę retoryki. O poszukiwaniu nowych sposobów opisu dziedzictwa biblijnego w języku polskim”. Roczniki Humanistyczne 66: 57–73.
• Kryszak Janusz. 1978. Katastrofizm ocalajacy: z problematyki poezji tzw. Drugiej Awangardy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Majerski, Paweł. 1999. Anarchia i formuły. Z problemów twórczości poetyckiej Anatola Sterna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Okopień-Sławińska, Aleksandra. 1965. „Wiersz awangardowy”. Pamiętnik Literacki 2: 425–446.
• Orska, Joanna. 2019. Performatywy. Składnia/retoryka, gatunki i programy poetyckiego konstruktywizmu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Piotrowska-Grot, Magdalena. 2018. Przemeblowanie (w) wieczności. Wizje zaświatów w polskiej poezji współczesnej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Sławiński, Janusz. 1965. Koncepcja języka poetyckiego awangardy krakowskiej, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
• Stępień, Marian. 1974. Ze stanowiska lewicy: studium jednego z nurtów polskiej krytyki literackiej lat 1919–1939. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Stępień, Marian. 1982. Antologia polskiej poezji rewolucyjnej 1918–1939. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
• Świeściak, Alina. 2019. Współczynnik sztuki. Polska poezja awangardowa i postawangardowa między autonomią a zaangażowaniem, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Waśkiewicz, Andrzej K. 1985. „Wstęp”. W Stern, Anatol, Utwory poetyckie. T 1, oprac. Andrzej K. Waśkiewicz, 5–17. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Wilkoń , Teresa. 2016. Katastrofizm w poezji polskiej w latach 1930-1939: szkice literackie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Wójtowicz, Aleksander. 2016. Nowa Sztuka. Początki (i końce). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Zarębianka Zofia. 2001. Tropy sacrum w literaturze XX wieku: od zagadnień motywicznych do perspektyw hermeneutycznych. Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini.

Identifiers

DOI

10.29107/rr2022.3.1

Biblioteka Nauki

2232078