Pochwała medyka. Mowa Jana Zamoyskiego na pogrzebie Gabriela Falloppia, anatoma (1562)

• Authors: Małgorzata Ciszewska

Title variants

EN

The laudation of the medic. Jan Zamoyski’s speech delivered on the funeral of Gabriele Falloppio, the anatomist (1562)

Abstracts

EN

The study considers the issue of praise of the medic in the XVIth century using an example of Latin oratio funebris delivered by Jan Sariusz Zamoyski during the funeral of Gabriele Falloppio in 1562. Fallopius was a brilliant anatomist whose findings have remained valid to this day, an excellent botanist, an outstanding surgeon and physician, and an esteemed lecturer at the University of Padua. Oratio funebris contained praise based on the biography of the deceased and thus it could realise the humanistic assumptions of providing personal models to follow in the pursuit of virtue. The article presents an analysis of choices made by the speaker regarding rhetorical inventio and amplificatio, and modes of praising.

PL

Studium podejmuje kwestię pochwały medyka w wieku XVI na przykładzie łacińskiej oratio funebris wygłoszonej przez Jana Sariusza Zamoyskiego na pogrzebie Gabriela Falloppia w 1562 roku. Fallopius był znakomitym anatomem, którego ustalenia do dziś pozostają aktualne, wybitym botanikiem, wyjątkowym chirurgiem i szanowanym wykładowcą Uniwersytetu w Padwie. Oratio funebris zawiera pochwałę opartą na biografii zmarłego i w ten sposób realizuje humanistyczne założenia poddawania wzorców osobowych do naśladowania w dążeniu do cnoty. Artykuł przedstawia analizę wyborów dokonanych przez mówcę w zakresie retorycznej inwencji i amplifikacji pochwały.

Keywords

PL

oratio funebris; mowa pogrzebowa; pochwała medyka; pochwała medycyny; Gabriele Falloppio; Jan Zamoyski

EN

oratio funebris; funeral speech; laudation of the medic; laudation of the medicine; Gabriele Fallopius; Jan Zamoyski

• Publisher: Polskie Towarzystwo Retoryczne
• Journal: Res Rhetorica
• Year: 2023
• Volume: 10
• Issue: 1
• Pages: 18-33

Dates

published

2023

Contributors

author

Małgorzata Ciszewska

• PAN, Instytut Badań Literackich

References

• Barłowska Maria. 2004. „Albrycht Stanisław Radziwiłł – mówca o mówcach”. W Teatr wymowy. Formy i przemiany retoryki użytkowej, red. J. Sztachelska, J. Maciejewski, E. Dąbrowicz, 179–196. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Barłowska, Maria. 2008. Ossoliński, Moskorzowski, Sarbiewski – mowy pogrzebowe: teksty w dialogu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Belloni Speciale, Gabriella. 1994. „Falloppia Gabriele.” W Dizionario Biografio degli Italiani, vol. XLIV, 479–481. Roma: Istituto dell'Enciclopedia Italiana.
• Ciszewska, Małgorzata. 2020. Szlacheckie mowy pogrzebowe – dwie perspektywy. Tradycja gatunku i realizacje Jakuba Sobieskiego. Warszawa: Instytut Badań Literackich.
• Cotta-Schönberg von Michael. 2019. Collected Orations of Pope Pius II, Vol. 1: Introduction. 6th version, red. i tłum. M. von Cotta-Schönberg. Beau Bassin: Scholars’ Press.
• Erazm z Rotterdamu. 1999. „Pochwała medycyny”, tłum. A. Radomska, Odrodzenie i Reformacja w Polsce XLIII: 177-194.
• Estreicher, Karol, Estreicher, Stanisław. 2000. Bibliografia polska Karola i Stanisława Estreicherów. Vol. XXXIV. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Favaro, Giuseppe. 1928. Gabriele Falloppia modenese (MDXXIII–MDLXII). Studio biografico. Modena: Tipografia Editrice Immacolata Concezione.
• Gorzkowski, Albert. 2001. „In principio erat…. Pragmatyczne aspekty topiki egzordialnej”. W Retoryka – teoria i praktyka, red. W. Przyczyna, R. Przybylska, 343-364. Kraków: Wydawnictwo Poligrafia Salezjańska.
• Grzybowski, Stanisław. 1994. Jan Zamoyski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Harsting, Pernille. 1991. “The Work of Menander Rhetor in Italy in the Renaissance: The First Translation?” Res publica litterarum & Studi Umanistici Piceni 14&11, 69-73.
• Harsting, Pernille. 1994. “The Golden Method of Menander Rhetor. The Translations and the Reception of the “peri epideiktikon” in the Italian Renaissance.” Analecta Romana Instituti Danici 20 (1992): 139–157.
• Harsting, Pernille. 2002. “The Discovery of Late-Classical Epideictic Theory in the Italian Renaissance.” W Ten Nordic Studies in the History of Rhetoric, red. P. Harsting i S. Ekman, 39-53. Copenhagen: NNRH.
• Klestinec, Cynthia. 2011. Theaters of Anatomy. Students, Teachers, and Traditions of Dissection in Renaissance Venice. Baltimore: The John Hopkins University Press.
• Lapraik Guest, Clare. 2008. “Figural Cities: Bruni’s Laudatio Urbis Florentinae and its Greek Sources.” W Rhetoric, Theatre and the Arts of Design, red. C. Lapraik Guest, 151–187. Oslo: Novus.
• Lausberg, Heinrich. 2002. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Tłum. A. Gorzkowski. Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini.
• Lenart, Mirosław. 2013. Patavium, Pava, Padwa. Tło kulturowe pobytu Jana Kochanowskiego na terytorium Republiki Weneckiej. Warszawa: Instytut Badań Literackich.
• Leśniewski, Sławomir. 2008. Jan Zamoyski. Hetman i polityk. Warszawa: Bellona.
• Łempicki, Stanisław. 1921. Protektor medycyny i medyków (kartka z dziejów mecenatu humanistycznego w Polsce). Lwów: Księgarnia Wydawnicza H. Altenberga.
• Łempicki, Stanisław. 1951. „Protektor medycyny i medyków.” W Łempicki, Stanisław. Renesans i humanizm w Polsce. Warszawa: Czytelnik.
• McManamon, John M. 1989a. “Continuity and Change in the Ideals of Humanism: The Evidence from Florentine Funeral Oratory.” W Life and Death in Fifteenth-Century Florence, red. M. Tetel, R. G. Witt, R. Goffen, 68-87. Durham and London: Duke University Press.
• McManamon, John M. 1989a. Funeral Oratory and the Cultural Ideals of Italian Humanism. Chapel Hill: The University of North Carolina Press.
• McManamon, John M. 2016. An Incipitarium of Funeral Orations and a Smattering of Other Panegyrical Literature from the Italian Renaissance (ca. 1350-1550). http://www.luc.edu/media/lucedu/history/pdfs/Incipit_Catalogue.pdf
• Paprocki, Bartosz. 1858. Herby rycerstwa polskiego (...) zebrane i wydane r.p. 1584, red. K.J. Turowski. Kraków: Wydawnictwo Biblioteki Polskiej.
• Radomska, Agnieszka. 1999. „Wstęp”. W Erazm z Rotterdamu. „Pochwała medycyny”, tłum. A. Radomska, Odrodzenie i Reformacja w Polsce XLIII: 177-179.
• Siraisi, Nancy G. 2004. “Oratory and Rhetoric in Renaissance Medicine.” Journal of the History of Ideas 65 (2): 191-211.
• Skwara, Marek. 1999. O dowodzeniu retorycznym w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Skwara, Marek. 2009. Polskie drukowane oracje pogrzebowe XVII wieku. Bibliografia. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
• Starnawski, Jerzy. 1972 „Wstęp”. W Orzechowski, Stanisław. Wybór pism, red. Jerzy Starnawski, I-XVIII. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
• Starnawski, Jerzy. 1982. „Wstęp”. W Kromer, Marcin. Mowa na pogrzebie Zygmunta I oraz O pochodzeniu i o dziejach Polaków księgi XXIX i XXX, wprowadzenie, tłum. i red. J. Starnawski, I-XXXI. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze Olsztyn.
• Stolberg, Michael. 2022. Gabrielle Falloppia, 1522/23-1562: The Life and Work of a Renaissance Anatomist. Taylor and Francis.
• Tiraboshi, Girolamo. 1782. Biblioteca modenese o Notizie della vita e delle opere degli Scittori natii degli stati del sernissimo signor duca di Modena, Tomo II. Modena: Presso La Societa’ Tipografica.
• Watts, Edward. 2016. “Himerius and the Personalisation of the Monody.” W Shifting Genres in Late Antiquity, red. G. Greatrex, H. Elton, współpraca L. McMahon, 319–324. London and New York: Routledge.
• Westfall, Richard S., Falloppio Gabriele, The Galileo Project, on-line: http://galileo.rice.edu/Catalog/NewFiles/fallopio.html [data dostępu: 2022-09-21].
• Zamoyski, Jan Sariusz. 1562a. Ioannis Sarii Zamoscii oratio habita Patavii in funere excelletissimi viri, Gabrielis Fallopii, IIII. Id. Oct. MDLXII. Patavii: apud Innocentium Ulmum.
• Zamoyski, Jan Sariusz. 1562b. Ioannis Sarii Zamoscii oratio habita Patavii in funere excellentissimi viri, Gabrielis Falloppii, IIII. Id. Oct. M D LXII. Venetiis.
• Zamoyski, Jan Sariusz. 1904. „Mowa Zamoyskiego na pogrzebie prof. Fallopiusa, Padwa, 12 X 1562”. W Archiwum Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, tom 1, 1553-1579, red. Wacław Sobieski, 391-395. Warszawa: drukarnia Piotra Laskauera.

Identifiers

DOI

10.29107/rr2023.1.2

Biblioteka Nauki

2232056