Choroby duszy i ciała w perswazji kaznodziejskiej (na przykładzie kazań z XVII i początku XVIII wieku)

• Authors: Marzena Walińska

Title variants

EN

Diseases of the soul and body in the preacher's persuasion (on the example ofsermons from the 17th and early 18th centuries)

Abstracts

EN

The phenomenon of illness was a convenient inventive material for preachers who addressed their texts to a wide audience, and the subject was treated in two ways: as a basis for analogy and literally. The article contains e.g. discussion of allegorical sermons, based entirely on the aforementioned analogy, and presents ways of using the topic of illness and sickness in a peruasive function. The exemplifying material are collections of sermons by Antoni Węgrzynowicz, Franciszek Rychłowski, Walerian Gutowski, Aleksander Lorencowicz, Jan Krosnowski, Benedykt Zawadzki and Bazyli Rychlewicz.

PL

Zjawisko choroby stanowiło dogodny materiał inwencyjny dla kaznodziejów, którzy kierowali swe teksty do szerokiego grona odbiorców, temat zaś traktowano dwojako: jako podstawę analogii oraz dosłownie. Artykuł zawiera m. in. omówienie kazań alegorycznych, w całości opartych na wspomnianej analogii i przedstawia sposoby wykorzystania tematu choroby i chorowania w funkcji perswazyjnej. Materiał egzemplifikacyjny stanowią zbiory kazań autorstwa Antoniego Węgrzynowicza, Franciszka Rychłowskiego, Waleriana Gutowskiego, Aleksandra Lorencowicza, Jana Krosnowskiego, Benedykta Zawadzkiego i Bazylego Rychlewicza.

Keywords

PL

kaznodziejstwo barokowe; choroba; perswazja; retoryka

EN

baroque preaching; illness; persuasion; rhetoric

• Publisher: Polskie Towarzystwo Retoryczne
• Journal: Res Rhetorica
• Year: 2023
• Volume: 10
• Issue: 1
• Pages: 53-69

Dates

published

2023

Contributors

author

Marzena Walińska

References

• Gutowski, Walerian. 1688. Kwadrajezymał cały albo Kazania w polskim języku. Kraków: Drukarnia Mikołaja Schedla.
• Krosnowski, Jan. 1689. Pochodnia słowa bożego w kazaniach niedzielnych całego roku. Lublin: Drukarnia Jezuitów.
• Lorencowicz, Aleksander. 1671. Kazania na niedziele całego roku. Cz. 1. Kalisz: Drukarnia Jezuitów.
• Rychlewicz, Bazyli. 1698. Kazania począwszy od Adwentu aż do Wielkiejnocy (…). Kraków: Drukarnia Mikołaja Schedla.
• Rychłowski, Franciszek. 1672. Kazania dwojakie na niedziele całego roku. Kraków: Drukarnia Wdowy i Dziedziców Krzysztofa Schedla.
• Węgrzynowicz, Antoni. 1708. Kazań niedzielnych księga pierwsza, to jest Siedm trąb z Objawienia Jana Świętego przeciwko siedmioma głównym grzechom. Kraków: Drukarnia Akademicka
• Węgrzynowicz, Antoni. 1714. Kazań niedzielnych księga trzecia albo Nauki o czterech rzeczach ostatecznych. Warszawa: Drukarnia Pijarów.
• Węgrzynowicz, Antoni. 1713. Kazań niedzielnych księga wtóra, to jest Siedm kolumn domu mądrości duchownej albo pobożności. Częstochowa: Drukarnia OO. Paulinów.
• Zawadzki, Benedykt. 1702. Kazania na święta uroczyste. T. 2. Warszawa: Drukarnia Pijarów.
• Abramowska, Janina. 1977. Alegoreza i alegoria w dawnej kulturze literackiej. W: Problemy odbioru i odbiorcy, red. T. Bujnicki i J. Sławiński, 123–148. Wrocław: Ossolineum.
• Baran, Grzegorz M., ks. 2009. „Motyw choroby w homiliach św. Augustyna do Ewangelii i Pierwszego Listu Jana Apostoła”. Vox Patrum 29: 541–561.
• Bartkowiak, Edyta. 2009. „Z tradycji szpitalnictwa w dawnej Polsce”. Colloquia Theologica Ottoniana, 1: 103–121.
• Bołdyrew, Aneta. 2019. Pijaństwo i alkoholizm w piśmiennictwie Królestwa Polskiego w XIX i na początku XX wieku. Aspekty społeczne, pedagogiczne i kulturowe. Łódź: Wydawnictwo Uniwer-sytetu Łódzkiego.
• Dąmbska, Izydora. 1962. O metodzie analogii. W: Eadem. Dwa studia z teorii naukowego poznania. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
• Hołówka, Teresa. 2005. Kultura logiczna w przykładach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Jarczykowa, Mariola. 2015. „Powietrzna zaraza” w Wielkim Księstwie Litewskim w ujęciu Walentego Bartoszewskiego i Piotra Kochlewskiego. W: Świat bliski i świat daleki w staropolskich przestrzeniach, red. M. Jarczykowa i B. Mazurkowa, z udz. S. P. Dąbrowskiego, 53–172. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Karpacz, Emilia. 2012. „«Opłakane czasy» – epidemia dżumy w Krakowie w latach 1707–1710. Przyczynek do badań nad upadkiem królewskiego miasta”. Folia Historica Cracoviensia, 239–256.
• Karpiński, Andrzej. 2000. W walce z niewidzialnym wrogiem: epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• Korolko, Mirosław. 1989. O kunszcie oratorskim staropolskiego kaznodziejstwa. W: Kultura żywego słowa w dawnej Polsce, red. Hanna Dziechcińska, 56–99, Warszawa: PWN.
• Korolko, Mirosław. 1990. Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Kracik, Jan. 1991. Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy. Kraków: Wydawnictwo M.
• Kuran, Magdalena. 2020. „Barokowy kaznodzieja Antoni Węgrzynowicz o pijaństwie – konteksty kulturowe, socjologiczne i psychologiczne”. Kultura – Media – Teologia, 43: 28–48.
• Kuran, Magdalena. 2022. „Przez zarzuconą subtelną bawełnicę...”: cognitio symbolica w kazaniach reformata Antoniego Węgrzynowicza (źródła, zastosowania i konteksty). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Lausberg, Heinrich. 2002. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Tłum., oprac. i wstęp Albert Gorzkowski. Bydgoszcz: Homini.
• Ładoń, Monika. 2019. Choroba jako literatura. Studia maladyczne. Katowice: Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych i Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Maciuszko, Janusz T. 1986. Symbole w religijności polskiej doby baroku i kontrreformacji. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna.
• Pawlak, Wiesław. 2006. Praedicator urbanus – Walerian Gutowski OFMConv. W: Wielcy kaznodzieje Krakowa. Studia in honorem prof. Eduardi Staniek, red. Ks. Kazimierz Panuś, 191–206. Kraków: Wydawnictwo UNUM.
• Perelman, Chaim. 2004. Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Tłum. Mieczysław Chomicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Raubo, Agnieszka. 2012. „Antyczne źródła renesansowej teorii afektów”. Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae, 1: 144–166.
• Skwara, Marek. 1999. O dowodzeniu retorycznym w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
• Słownik teologii biblijnej. 1994. Red. Xavier Leon-Dufour. Poznań: Pallottinum, hasło: Choroba – uleczenie, 121–125.
• Szubert, Mateusz. 2019. Dyskurs maladyczny perspektywy badawcze. W: Fragmenty dyskursu maladycznego, red. Maciej Ganczar, Ireneusz Gielata, Monika Ładoń, 17–35. Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki.
• Szumowski, Władysław. 1994. Historia medycyny filozoficznie ujęta. Warszawa: Sanmedia.
• Walińska, Marzena. 2020. „The Image of the Wife in the Homiletics of Antoni Węgrzynowicz”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 2: 53–66.
• Walińska, Marzena. 2021. „O perswazji w staropolskich poradnikach przeciwdżumowych”. Tematy i Konteksty, 11: 183–203.
• Witek, Stanisław. 1985. Choroba. III. Aspekt religijno-moralny. W Encyklopedia katolicka, t. III, red. Romuald Łukaszyk, Ludomir Bieńkowski, Feliks Gryglewicz, 234. Lublin: TN KUL.

Identifiers

DOI

10.29107/rr2023.1.4

Biblioteka Nauki

2232057