Społeczność Strzyżowa nad Wisłokiem w okresie autonomii galicyjskiej oraz w II Rzeczypospolitej

• Authors: Sławomir Wnęk

Title variants

EN

The Community of Strzyzow during the Galician Autonomy and under the Second Polish Republic

Abstracts

EN

In this article, I presented the community of Strzyzow from the second half ofthe 19th century until 1939. During this time, the population of the town grew onlyslightly and amounted to about 3000 inhabitants shortly before the outbreak ofWorld War II. The community of Strzyzow was co-created by Roman Catholics andJews, who were organized in religious associations.I presented the small-town community of Strzyzow against the background ofits changing sources of income, which consisted of the functioning and expanding public administration and the industrious activity of local entrepreneurs. I have drawnattention to the revival of social activity (at the turn of the 20th century) manifestedby increased participation of Strzyzow inhabitants in educational organizations.I have also taken into consideration the spatial and urban changes which were of keyimportance to the town’s development. This development began in the last decadeof the 19th century, in regard to finding the location for a railroad station on the Rzeszow-Jaslo route in 1890, followed by subsequent investments in the constructionof public utility buildings: the elementary school, the county court, and the middleschool building. The local elite comprised of representatives of business circles, administrationand liberal professions played an active role in these changes.

PL

Artykuł przedstawia społeczność Strzyżowa nad Wisłokiem od II połowy XIX wieku do roku 1939. W tym czasie liczba mieszkańców miasteczka nieznacznie rosła i na krótko przed wybuchem II wojny światowej wynosiła około 3000 osób. Społeczność Strzyżowa współtworzyli wierni Kościoła rzymskokatolickiego i Żydzi, zorganizowani w ramach związków wyznaniowych. Małomiasteczkowa społeczność Strzyżowa została ukazana na tle zmieniających się źródeł utrzymania, na które składało się funkcjonowanie rozbudowującej się administracji publicznej oraz aktywności lokalnych przedsiębiorców. Zwrócono uwagę na ożywienie w zakresie działalności społecznej (przełom XIX/XX w.), wyrażającej się zwiększonym uczestnictwem strzyżowian w organizacjach o charakterze oświatowym. Uwzględniono także kluczowe dla rozwoju miasta zmiany przestrzenno-urbanistyczne, rozpoczęte w ostatniej dekadzie XIX w. w związku z lokalizacją tu w 1890 r. stacji kolejowej linii Rzeszów–Jasło, a następnie inwestycjami w zakresie budowy gmachów użyteczności publicznej: szkoła ludowa, sąd powiatowy, budynek gimnazjum. Aktywny udział w tych zmianach odgrywała lokalna elita złożona z przedstawicieli środowiska gospodarczego, administracji oraz wolnych zawodów. Celem tego artykułu jest zaprezentowanie wyników najnowszych badań nad przeszłością Strzyżowa, szczególnie w okresie autonomii galicyjskiej i dwudziestolecia międzywojennego. Konstrukcja artykułu pozwala na przedstawienie kilku kluczowych kwestii dotyczących: 1) stosunków wyznaniowych; 2) funkcjonowania administracji publicznej i jej obsady; 3) kluczowych dla miasta zmian społeczno- -gospodarczych przypadających na przełom XIX/XX w.; 4) zwrócenia uwagi na tworzącą się elitę złożoną z przedstawicieli wolnych zawodów oraz przedsiębiorców i jej rolę w życiu codziennym miasta. W ostatnim czasie opublikowano wiele opracowań na temat społeczności małych miast. Niniejszy artykuł ma przybliżyć liczne podobieństwa w tym zakresie, które są rdzeniem dyskusji na drodze do syntezy dziejów.

Keywords

PL

Strzyżów nad Wisłokiem; Galicja doby autonomicznej; II Rzeczpospolita; społeczność małomiasteczkowa

EN

Strzyzow; Galicia in the autonomy period; Second Polish Republic; small-town community

• Publisher: Archiwum Państwowe w Rzeszowie / Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie
• Journal: Prace Historyczno-Archiwalne
• Year: 2021
• Issue: Tom XXX
• Pages: 71-95

Dates

published

2021

Contributors

author

Sławomir Wnęk

• Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej w Strzyżowie

• https://orcid.org/0000000294014168

reviewer

Włodzimierz Bonusiak

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000264951003

reviewer

Krzysztof Ślusarek

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/000000022387649X

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w WarszawieC.k. Eisenbahnminsterium, sygn. 195, 198.
• Archiwum Narodowe w Krakowie. Oddział II, ul. Grodzka
• Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie, sygn. 58.
• Archiwum Państwowe w Przemyślu Akta Jerzego Rudnickiego notariusza, sygn. 12.
• Archiwum Państwowe w Przemyślu, C.k. notariusz Feliks Misky, sygn. 1.
• Archiwum Państwowe w Przemyślu, C.k. notariusz Zygmunt Holcer, sygn. 11, 96.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Akta miasta Strzyżowa, Stowarzyszenie Zjednoczonych Rękodzielników i Przemysłowców w Strzyżowie. Księga uchwał 1896–1921, sygn. 116.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Akta miasta Strzyżowa, Spis rzemieślników i protokoły posiedzeń 1921–1940, sygn. 117.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Akta miasta Strzyżowa, Księga protokołów posiedzeń Rady (Gminnej) Miejskiej w Strzyżowie (1908–1925), sygn. 47.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Akta miasta Strzyżowa, Księga wyzwolin (1892–1911), sygn. 118.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Akta miasta Strzyżowa, Księga zapisów uczniów 1892–1907, sygn. 119.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Akta miasta Strzyżowa, Rejestr uczniów 1923–1948, sygn. 120.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Akta miasta Strzyżowa, Budżet [miasta Strzyżowa] na rok 1939, sygn. 137.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Zbiór luźnych aktów cechu wielkiego kowalskiego w Strzyżowie (1857–1914), sygn. 40.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Izraelicki Urząd Metrykalny w Strzyżowie, sygn. 1-4.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Miejskie Gimnazjum Koedukacyjne w Strzyżowie 1912–1938, sygn. 1.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Zarząd Miejski w Strzyżowie, sygn. 48.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Sąd Powiatowy w Rzeszowie, Testament Jehudy Leiba Spiro, rabina strzyżowskiego z 1920 roku, sygn. 3.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Sąd Powiatowy w Strzyżowie, Akta spadkowe po śp. Eugeniusze Stoegerze, sygn. 453.
• Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej w Strzyżowie, Liber mortuorum 1834–1868 – Strzyżów.
• Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej w Strzyżowie, Liber mortuorum 1868–1889 – Strzyżów.
• Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej w Strzyżowie, Liber natorum 1885–1924 – Strzyżów.
• Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej w Strzyżowie Katalogi szkolne szkoły ludowej i powszechnej 7-klasowej w Strzyżowie nad Wisłokiem.
• Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej w Strzyżowie, Kronika szkoły ludowej w Strzyżowie.
• Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej w Strzyżowie, Księga protokołów Towarzystwa Kasynowego w Strzyżowie za lata 1898–1927.
• Muzeum Samorządowe Ziemi Strzyżowskiej w Strzyżowie, Regulamin targowy uchwalony 19 grudnia 1904 roku.
• Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1929.
• Księga adresowa wygnańców wojennych z Galicyi i Bukowiny oraz Albumy pamiątkowe, Część III, Prowincya i Bukowina, Wiedeń 1915.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 13, Województwo lwowskie, Warszawa 1924.
• Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej, część III, Warszawa 1935.
• Skorowidz przemysłowo-handlowy Galicyi, Lwów 1906.
• Skorowidz przemysłowo-handlowy Galicyi, wyd. II, Lwów 1912.
• Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi za lata 1870–1914, Lwów 1870–1914.
• Szematyzm galicyjskich władz i urzędów skarbowych na rok 1914 zestawiony wedle stanu z dnia 15 kwietnia 1914, Lwów 1914.
• Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925.
• Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938.
• Opracowania
• Bakun E., Konserwacja i restauracja malowideł w bimie synagogi w Strzyżowie, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2016, t. 2.
• Bakun E., Malowidła ścienne w kościele parafialnym p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Strzyżowie. Problemy konserwacji i restauracji, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2016, t. 3. Społeczność Strzyżowa nad Wisłokiem w okresie autonomii galicyjskiej... 93
• Bakun E., Obraz Matki Bożej Strzyżowskiej. Historia i konserwacja, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2017, t. 4.
• Barzycki J., Woda studzienna w miastach i miasteczkach powiatu rzeszowskiego, Rzeszów 1877.
• Bober M., Społeczność Strzyżowa i powiatu strzyżowskiego w czasie walk o niepodległość i jej utrzymanie w latach 1914–1921, [w:] Krajobraz niepodległości. Życie codzienne u progu wolnej Polski, red. J. Hoff, I. Wodzińska, Kolbuszowa 2019.
• Bober M., Strzyżowski rynek w świetle źródeł archeologicznych, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2015, t. 1.
• Bober M., Towarzystwo Kasynowe w Strzyżowie w latach 1898–1927, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2017, t. 3.
• Bober M., Jachym M., Kamienica przy ulicy Łukasiewicza 10 w Strzyżowie, siedziba Muzeum Samorządowego Ziemi Strzyżowskiej im. Zygmunta Leśniaka, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2015, t. 1.
• Chuchla A., Półzięć J., Z dziejów ochotniczych straży pożarnych w Strzyżowie (1869–2020), Strzyżów 2020.
• Dziedziuk A., Akta notariuszy w zasobie archiwalnym Archiwum Państwowego w Przemyślu, Przemyśl 1994.
• Gąsowski T., Ze studiów nad urbanizacją Podkarpacia w XIX wieku, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. III, red. S. Cynarski, Krosno 1995.
• Gliwa A., Strzyżów. Zarys dziejów miasta od średniowiecza do połowy XIX wieku, Strzyżów 2014.
• Górnicki J., Zarys historii strzyżowskiego domu mieszczańskiego rodziny Patrynów położnego w północnej pierzei Rynku, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2019, t. 5.
• Grzebień L., Misje i rekolekcje duchowe jako środek odnowy religijnej na ziemi strzyżowskiej w XIX i XX wieku (Przyczynek do religijności regionu), „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2019, t. 5.
• Grzebień L., Zarys dziejów parafii w Strzyżowie, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2017, t. 4.
• Grzebień L., Związki wychowanków konwiktów jezuickich z ziemią strzyżowską na przełomie XIX i XX wieku, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2019, t. 5.
• Hoff J., Wygląd małych miast galicyjskich w XIX i na początku XX wieku, [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, red. Z. Beiersdorf, A. Laskowski, Jasło 2001.
• Iwańska K., Cmentarz żydowski w Wadowicach, „Wadoviana. Przegląd Historyczno-Kulturalny” 2005, nr 9.
• Jucha Z., Polichromia ścienna synagog w Łańcucie, Strzyżowie, Niebylcu, kuczki żydowskiej w Tyczynie – odkrycia i konserwacja, [w:] Malarstwo monumentalne Polski południowo-wschodniej. Informator regionalny, Rzeszów 1995.
• Kawa E., Wspomnienia z dawnych lat, [w:] Śladami pamięci. Rodzinne wspomnienia ze Strzyżowem w tle, red. B. Patryn, Strzyżów 2012.
• Kloc P., A Kadischdir, sztetelemajns, [w:] SeferStrizow we-ha sewiva, ed. Icchak Berglas, Shlomo Jaholomi (Diamant), Tel Awiw 1969.
• Konopka M., Konopkowie herbu Nowina. Z dziejów rodziny, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2017, t. 3.
• Konopka M., Stulecie Wołkowickich, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2018, t. 4.
• Kościół farny w Strzyżowie, tekst L. Grzebień, zdjęcia I. Witowicz, Strzyżów 2016.
• Księga jubileuszowa 100-lecia I Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie, Strzyżów 2012.
• Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. Majchrowski, Kraków 1994.
• Kuropatnicki A.E., Geographia albo dokładne opisanie Królestwa Galicyi i Lodomeryi, Przemyśl 1786.
• Leśniak Z., Kartki z dziejów Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Strzyżowie 1896–1939, Strzyżów 1990.
• Łopatkiewicz T., Rysunki zabytków Strzyżowa i Dobrzechowa na tle dorobku naukowoartystycznej wycieczki Władysława Łuszczkiewicza z uczniami krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w roku 1891, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2016, t. 2.
• Łukszyński W., Słownik biograficzny lekarzy weterynarii woj. podkarpackiego 1871–2010, Rzeszów 2013.
• Machowski T., Stacja kolejowa w Strzyżowie nad Wisłokiem w latach 1890–1914, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2018, t. 4.
• Michalewicz J., Żydowskie okręgi metrykalne i żydowskie gminy wyznaniowe w Galicji doby autonomicznej, Kraków 1995.
• Mycielski Z., Dziennik 1960–1969, Warszawa 2001.
• Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Galicji, Bukowinie, Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim, Lwów 1919.
• Patryn B., Zapiski z dobrego domu, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2019, t. 5.
• [Pierwsze] I. Sprawozdanie Dyrekcyi Gimnazyum Realnego Miejskiego z prawem publiczności w Strzyżowie za rok szkolny 1916/17, Strzyżów 1917.
• Polskie Towarzystwo Lekarskie Koło Terenowe w Strzyżowie 1976–1996, Strzyżów 1997.
• Przewodnik po uzdrowiskach, miejscowościach klimatycznych Galicyi, opracowali S. Lewicki, M. Orłowicz, T. Praschil, Lwów 1912.
• Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, red. Z. Beiersdorf, A. Laskowski, Jasło 2001.
• Rut J., Działalność Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Rzeszowie na polu turystyki pieszej i rowerowej w latach 1886–1914, [w:] Z dziejów Towarzystwa Gimnastycznego
• „Sokół” w Polsce, red. W. Cynarski, K. Obodyński, M. Mirkiewicz, Rzeszów 2004.
• Samkowa-Rejduch I., Sztuka żydowska w Polsce w XVII i XVIII w., [w:] Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej, red. A. Link-Lenczowski, Wrocław 1991.
• 75 lat Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Strzyżowie 1912–1987. Księga pamiątkowa, red. Z. Leśniak, J. Nowakowski, Strzyżów 1987.
• Sikora A., Krótka historia cudownego obrazu Matki Bożej Niepokalanej w Kościele Parafialnym w Strzyżowie nad Wisłokiem, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2017, t. 4.
• Śnieżyńska-Stolotowa E., Stolot F., Katalog zabytków sztuki. Województwo rzeszowskie. Ropczyce, Strzyżów i okolice, Warszawa 1978.
• Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, t. 4: (S-Ż), Warszawa 1998.
• Trzciński A., Zachowane wystroje malarskie bożnic w Polsce, „Studia Judaica” 2000, nr 1-2.
• Wasiutyński E., Ludność żydowska w Polsce w wiekach XIX i XX. Studium statystyczne, Warszawa 1930.
• Węcławowicz T., Strzyżowski kościół parafialny p.w. Bożego Ciała w wiekach średnich w świetle źródeł materialnych. Kilka uwag badawczych, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2019, t. 5.
• Włodek J.M., Wołkowicki Rusiłło Ignacy (1868–1938), [w:] Ziemianie polscy w XX wieku. Słownik biograficzny, cz. 3, red. E. Biernacka, Warszawa 1996.
• Wnęk S., Elita strzyżowska od schyłku XIX do połowy XX wieku, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2016, t. 2.
• Wnęk S., Parafialna ewidencja zmarłych w Strzyżowie w latach 1834–1889, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2017, t. 3.
• Wnęk S., Społeczność żydowska w Strzyżowie od połowy XIX wieku, „Strzyżowski Rocznik Muzealny” 2019, t. 5.

Identifiers

DOI

10.30657/pha.33.2021.04

Biblioteka Nauki

2233506