Podobwód AK Sędziszów–Ropczyce „Sława”

• Authors: Szymon Pacyna

Title variants

EN

Home Army Subdivision Sędziszów–Ropczyce „Sława”

Abstracts

EN

The history of the Sędziszów–Ropczyce Sława Home Army Subdivision, which was separated from the Dębica Deser Home Army Division in the spring of 1944, has not been the subject of a separate study so far. Based on the documents available in State Archive in Rzeszów and the IPN Archives, the author has made an attempt to fill this gap. The basis of the study are the documents from the Home Army Inspectorate Rzeszów Rtęć (archives of the Subdivision and the Division were destroyed), supplemented by the accounts of the Home Army soldiers. The Sława Subdivision was created in the final period of anti-German conspiracy, but the outposts: Brzeziny Bomba, Sędziszów I Sława, Sędziszów II Gracja, Łączki Kucharskie Ławka, Ropczyce I Rakieta, Ropczyce II Ropa were being created and functioned from the very beginning of the occupation. Describing them one by one, the author focused on a different type of Home Army activity for each one. The selected activities of the outposts were nottheir exclusive domain, but this manner of description made it possible to show how the Home Army functioned in a condensed manner, and in every possible aspect.These aspects include: the creation of underground structures, training courses, acquiring weapons, intelligence and counter-intelligence, clandestine production of weapons, sabotage and diversionary activities, a functioning underground justice system, receiving air supplies, structural consolidation, preparations for an armed struggle against the occupant and its execution, and the activities of auxiliary services. As a conclusion, the fate of the soldiers of the Sława Subdivision is presented, from the point of the Soviet invasion onto the Subdivision’s territory until the order to dissolve the Home Army of 19 January 1945 came into effect.

PL

Historia Podobwodu AK Sędziszów–Ropczyce kryptonim „Sława”, który wyodrębniono wiosną 1944 r. z Obwodu Armii Krajowej Dębica „Deser”, nie była dotąd przedmiotem odrębnego opracowania. W oparciu o dokumenty z zasobów Archiwum Państwowego w Rzeszowie oraz Archiwów IPN podjęto próbę wypełnienia tej luki. Podstawą opracowania są dokumenty ze szczebla Inspektoratu AK Rzeszów „Rtęć” (archiwa Podobwodu i Obwodu nie zachowały się) uzupełnione relacjami żołnierzy AK. Podobwód „Sława” powstał w końcowym okresie konspiracji antyniemieckiej, jednak Placówki: Brzeziny krypt. „Bomba”, Sędziszów I „Sława”, Sędziszów II „Gracja”, Łączki Kucharskie „Ławka”, Ropczyce I „Rakieta”, Ropczyce II „Ropa”, tworzone były i funkcjonowały od samego początku okupacji. Opisując je kolejno, skupiano się na jednym, za każdym razem innym, rodzaju działalności AK. Zaprezentowane tu, wybrane działania Placówek nie były ich wyłącznymi domenami, ale taka forma opisu pozwoliła w sposób skondensowany ukazać funkcjonowanie AK w każdym z możliwych aspektów. Były to: tworzenie struktur konspiracji, szkolenia, pozyskiwanie broni, wywiad i kontrwywiad, konspiracyjna produkcja broni, działania dywersyjne i sabotażowe, funkcjonowanie podziemnego wymiaru sprawiedliwości, odbiór zaopatrzenia lotniczego, akcja scaleniowa, przygotowania do wystąpienia zbrojnego przeciwko okupantowi, jego realizacja oraz działalność służb pomocniczych. W ramach podsumowania przedstawione zostały losy żołnierzy Podobwodu „Sława” po wkroczeniu na jego teren Sowietów – aż do chwili wejścia w życie rozkazu o rozwiązaniu Armii Krajowej z 19 stycznia 1945 r.

Keywords

PL

Armia Krajowa; Obwód AK Dębica „Deser; Podobwód AK Sędziszów „Sława

EN

Home Army; Division AK Dębica “Deser”; Subdivision AK Sędziszów “Sława”.

• Publisher: Archiwum Państwowe w Rzeszowie / Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie
• Journal: Prace Historyczno-Archiwalne
• Year: 2021
• Issue: Tom XXX
• Pages: 235-256

Dates

published

2021

Contributors

author

Szymon Pacyna

• Powiatowe Centrum Edukacji Kulturalnej w Ropczycach

• https://orcid.org/0000000204920694

reviewer

Włodzimierz Bonusiak

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000264951003

reviewer

Grzegorz Ostasz

• Politechnika Rzeszowska

• https://orcid.org/0000000277859302

References

• Źródła archiwalne
• Archiwum Akt Nowych: Armia Krajowa, sygn. 203/I-11, 203/XI-4.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie: Kolekcja Andrzeja Zagórskiego, sygn. 18, 143, 169.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Akta operacyjne p-ko Lachman Stanisław, sygn. 042/1764;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie:Akta operacyjne przeciwko Franciszkowi Stachnikowi, sygn. 043/420;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie:Materiały przejęte z Archiwum KW PZPR w Rzeszowie dotyczące Armii Krajowej, sygn. 105/2;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Instrukcje, rozkazy, raporty i meldunki Armii Krajowej, sygn. 105/5;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Oryginalne dokumenty Inspektoratu AK Rzeszów przechowywane w KW PZPR Rzeszów, sygn. 105/6;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Dokumenty dotyczące akcji zbrojnych Armii Krajowej, sygn. 105/8;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Materiały przejęte z Archiwum KW PZPR w Rzeszowie dotyczące Armii Krajowej, sygn. 105/9;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Akcja „Burza” – raporty sytuacyjne, sygn. 105/10;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Akcja „Burza” – meldunki sytuacyjne, sygn. 105/12;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Akta w sprawie: Srebro Stefan, imię ojca: Józef, ur. 30.04.1909 r. i inni, sygn. 122/218;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Akta w sprawie karnej prowadzonej przeciwko: Franciszek Marecik, imię ojca: Jan, ur. 22.10.1899 r., sygn. 358/21;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Charakterystyka faktologii Nr 3 organizacji pod nazwą – Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość Okręg Rzeszów (WiN), pod dowództwem: Lazarowicz Adam ps. „Klamra”, „Aleksander”, „Grot”, „Gwóźdź”, „Pomorski”, „Zygmunt”, sygn. 05/8;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie: Sprawa zagadnieniowa dotycząca Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz Brygad Wywiadowczych działających na terenie województwa rzeszowskiego, sygn. 055/58, t. 1–107.
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: Komenda Główna Armii Krajowej. Komendant Sił Zbrojnych w Kraju. „Metody pracy NKWD”, sygn. 1558/6;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: Podokręg Rzeszów kryptonim „Ogniwo”, Raporty z działalności bojowej „Burzy” Inspektoratu AK Rzeszów, sygn. 1558/537;
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie 1945–1954, Armia Krajowa – działalność na Rzeszowszczyźnie. Odpisy meldunków, instrukcji (dla prowadzenia sabotażu, Komendy Okręgu AK Kraków „Godło” do Okręgu AK Kraków „Luty”), informacji i sprawozdań Inspektoratu AK-Rzeszów przesłane do Departamentów MBP, sygn. 1572/3557.
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie: Archiwum Stanisława Zabierowskiego, sygn. 8, 12;
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie: Wojewódzki Urząd spraw Wewnętrznych, sygn. 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 121, 123, 126, 138, 145;
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie: Archiwum Wojewódzkiego Komitetu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Rzeszowie, sygn. 14113, 14604, 14930, 15002;
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie: ZBoWiD – Zarząd Okręgu w Rzeszowie, sygn. 253, 300.
• Muzeum Regionalne w Dębicy: Teki Stańki, sygn. I-997, 145/IV.
• Źródła drukowane:
• Gen. Rowecki do Komendantów Okręgów – Wytyczne bojowe i organizacyjne, [w:] Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, red. T. Pełczyński, t. I: 1939–1945, Londyn 1973.
• Gen. Rowecki do Centrali: „Wachlarz”, akcja dywersyjna przeciw Niemcom na wschód od granic polski – przygotowanie – okres próbny – wyniki – trudności – wnioski, [w:] Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, red. T. Pełczyński, t. II, Londyn 1973.
• Meldunek sytuacyjny z 31 lipca 1944 r. dowódcy I Rejonu Walki Mieczysława Stachowskiego „Sępa”; 31 lipca 1944 r., [w:] G. Ostasz, A. Zagórski, Akcja „Burza” w Inspektoracie AK Rzeszów, Kraków 2003.
• Opracowania:
• Balbus T., Ludzie podziemia AK–WiN w Polsce południowo-zachodniej (1945–1948), t. I, Wrocław 2003.
• Balbus T., Major Ludwik Marszałek „Zbroja” (1912–1948). Żołnierz Polski Podziemnej, Wrocław 1999.
• Bonusiak W., Ruch oporu, [w:] Ropczyce. Zarys dziejów, red. W. Bonusiak, F. Kiryk, Rzeszów 1991.
• Brzęk G., Tajna oświata cywilna i wojskowa w Rzeszowskiem i Dębickiem w mrokach hitlerowskiej okupacji, Rzeszów 1988.
• Flis M., Surdej M., Poligon rakietowy blizna 1943–1944, [w:] Tajemnice Blizny. Wywiad Armii Krajowej w walce z rakietami V-2, red. r. Wnuk, r. Zapart, Gdańsk 2012.
• Lazarowicz Z., Klamra – mój ojciec, Wrocław 2009.
• Łubieński K., Kartki z wojny, Warszawa 1976.
• Mroczkowski K., Operacje zrzutowe lotnictwa aliantów zachodnich i funkcjonowanie zrzutowisk AK na terenie dystryktu krakowskiego i galicyjskiego w latach 1941–1944, Rzeszów 2007.
• Ostasz G., Alianckie wsparcie lotnicze w Inspektoracie AK Rzeszów. Sprawozdanie ppor. Jana Łopuskiego, „Studia Rzeszowskie” 2002, t. 9.
• Ostasz G., Alianckie wsparcie lotnicze w Podokręgu AK Rzeszów, „Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej” 2005, z. 15(224).
• Ostasz G., Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj 1941–1945, Rzeszów 1996.
• Ostasz G., Okręg Rzeszowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracji, struktura, dzieje, Rzeszów 2006.
• Ostasz G., Podziemna Armia. Podokręg AK Rzeszów, Rzeszów 2010.
• Pacyna S., AK-owcy z Zagorzyc w walce o niepodległość Ojczyzny, [w:] J. Magdoń, S. Pacyna, Zagorzyce ’44, „Biuletyn Informacyjny. Jednodniówka okolicznościowa”,Zagorzyce Dolne, 4 czerwca 2016 r.
• Pacyna S., Józef Łotocki 1913–1973, „Rocznik Podkarpacki” 2012, nr 1.
• Pacyna S., Józefa Depa Fitoł „Horpyna” – kobieta „niezłomna”, „Reporter Gazeta”, [Tygodnik, Sędziszów Młp.], nr 11, 16 III 2017.
• Pacyna S., Karol Pośko, [w:] S. Wójciak, J. Flisak, S. Pacyna, Walczyli o niepodległość. Ropczyce–Sędziszów Młp., Ropczyce 2019.
• Pacyna S., Oddział partyzancki „Dzwon” Armii Krajowej, „Strzyżowski Rocznik Muzealny”, t. I, red. M. Bober, Strzyżów 2015.
• Pacyna S., Wsparcie lotnicze aliantów dla oddziałów AK, „Reporter Gazeta”, [Tygodnik, Sędziszów Młp.], nr 50, 11 XII 2014.
• Pacyna S., Zesłańcy z Obwodu AK Dębica, [w:] Sybiracy. Dwunastu z Nawsia, red. J. Magdoń, Sędziszów Młp.–Nawsie 2015.
• Pacyna S., Pieczonka R., Sybiracy w historię Nawsia wpisani, [w:] Sybiracy. Dwunastu z Nawsia, red. J. Magdoń, Sędziszów Młp.–Nawsie 2015.
• [Pośko K.], Tak było na Stawisku. Wspomnienia ppor. Karola Pośki ps. „Koń” – żołnierza i Sybiraka, red. W.M. Tabasz, Ropczyce 1997.
• Stańko A., Gdzie Karpat progi… Armia Krajowa w powiecie dębickim, Tuchów 1997.
• Szopa P., W imieniu Rzeczypospolitej… Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów, Rzeszów 2014.
• Strumski W., Dziesiątka w akcji, Dębica 2004.
• Wilk T., Zapis okrutnej prawdy, Rzeszów 2014.
• Zagórski A., Wójcik Z.K., Na katorżniczym szlaku, Warszawa 1994.
• Materiały niepublikowane:
• Czudiak H., Wspomnienia z działalności WSK „Sława”, maszynopis, kopia w zbiorach Szymona Pacyny.
• [Filipek M.], Filipek Mieczysław urodzony 30 XI 1913 r. w Iwierzycach, s. Floriana i Ludwiki z d. Kocoń. Informacje od urodzenia do czasu spotkania z Sowietami w 1944 roku, maszynopis, zbiory Wiesława Filipka.
• Grzegorski W., Wspomnienia, [Warszawa 1978], maszynopis [1998], zbiory Marii Dudzińskiej.
• Szczurowska J., Życiorys – relacja, Borek Wielki 1993, maszynopis, kopia w zbiorach autora.
• Korespondencja współwięźniarki Barbary Kasechube z obozu w Sachsenhausen, Wacławy Kędzierskiej, skierowana do Harcerek II Sędziszowskiej Drużyny ZHR „Drzewo” im. Barbary Kasechube, kopia w zbiorach Powiatowego Centrum Edukacji Kulturalnej w Ropczycach.
• Korespondencja Ludwika Kubika do Antoniego Stańki, Kraków, dnia 21 XI [19]85 r., kopia w zbiorach Szymona Pacyny.
• Kwestionariusz osobowy Franciszka Opławskiego, w zbiorach Franciszka Opławskiego (jr.).
• Relacje:
• Relacja Ewy Skóry; Relacja Jadwigi Woźnickiej; Relacja Jana Wrony; Relacja Władysława Kmiecia; Relacja Mariana Barana; Relacja Marii Ostafin; Relacja Romana Bema; Relacja Elżbiety Jawor; Relacja Zygmunta Dreszera, w zbiorach Szymona Pacyny.

Identifiers

DOI

10.30657/pha.33.2021.13

Biblioteka Nauki

2233617