Naczelnicy więzienia przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu, specyfika ich służby na podstawie wybranych przykładów, lata 1944–1946

• Authors: Dariusz Jacek Fudali

Title variants

EN

Wardens of the Prison near Grodzki Court in Jaroslaw and the Details of their Service (1944–1946) on Selected

Abstracts

EN

This article provides insight on two Polish prison officers, Wladyslaw Dilaj and Franciszek Jadownicki, who were wardens of the prison located near Grodzki Court (Sąd Grodzki) in Jaroslaw. Due to a scarcity of sources on the aforementioned people, the article is based on archival sources. These sources need to be viewed through a critical lense due to the socio-political reality they were created in. After all, the years 1944–1946 are the period when the communistic system was being “introduced” to Poland. The sources mentioned earlier are quoted in extenso, which in the author’s opinion reflects the reality and the atmosphere of those very dreary times. By serving as an example, this small prison unit is a gateway to present and highlight some of the problems that prison management staff in every prison had to face. Staff shortages, drinking on the job, small intellectual capability of the prison officers, penchant for exhibiting illegal behavior, and finally the abuse of power. This article highlights the lack of competence of some prison officers. However, it focuses on the difficult situations the prison management staff near Grodzki Court found itself in when prison breaks happened. During 1944–1946 there were numerous prison breaks all over the country. The prison near Grodzki Court was not an exception in this regard.

PL

Artykuł przybliża w pewnym stopniu postacie dwóch funkcjonariuszy polskiego więziennictwa. Władysław Diłaj i Franciszek Jadownicki, w takiej właśnie kolejności w latach 1944–1946 pełnili funkcję naczelnika więzienia (aresztu) przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu. Z braku innych materiałów, które dotyczyłyby wspomnianych osób, oparto się na źródłach archiwalnych. Wymagają one krytycznego spojrzenia, były bowiem tworzone w określonej sytuacji polityczno-społecznej. Lata 1944–1946 to przecież czas „instalowania” systemu komunistycznego w Polsce. Wspomniane wcześniej źródła cytowane są in extenso, co zdaniem autora dodatkowo oddaje atmosferę i rzeczywistość tamtych, bardzo ponurych przecież, czasów. Na przykładzie małej jednostki więziennej udało się pokazać niektóre problemy, z jakimi spotykały się osoby piastujące funkcje kierownicze w jednostkach więziennych. Braki kadrowe, pijaństwo na służbie, niewielki potencjał intelektualny większości funkcjonariuszy ówczesnej Straży Więziennej, skłonność do zachowań niepraworządnych, wreszcie nadużycia władzy. Ten artykuł ukazuje przede wszystkim brak kompetencji zawodowych u niektórych więzienników. W pierwszej kolejności jednak zwraca uwagę na problemy ludzi kierujących więzieniem przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu w kontekście licznych ucieczek więźniów. Skala tego zjawiska, zwłaszcza w latach 1944–1946, była bardzo duża. Więzienie (areszt) przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu nie stanowi pod tym względem wyjątku.

Keywords

PL

Więzienie; areszt; Sąd Grodzki; izolacja; ucieczka z więzienia; kara; więziennictwo; kadra kierownicza; komunizm; funkcjonariusz więziennictwa

EN

Prison; jail; Sąd Grodzki; Grodzki Court; isolation; prison break; penalty; prison sentence; prison officer; prison management; managing staff; communism

• Publisher: Archiwum Państwowe w Rzeszowie / Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie
• Journal: Prace Historyczno-Archiwalne
• Year: 2021
• Issue: Tom XXX
• Pages: 337-348

Dates

published

2021

Contributors

author

Dariusz Jacek Fudali

• Centralny Zarząd Słuzby Więziennej w Warszawie

• https://orcid.org/0000000169790379

reviewer

Włodzimierz Bonusiak

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000264951003

reviewer

Grzegorz Ostasz

• Politechnika Rzeszowska

• https://orcid.org/0000000277859302

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Akta osobowe Władysława Diłaja (AIPN Rz, 54/315)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Akta osobowe Franciszka Dziedzica (AIPN Rz, 54/44)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Akta osobowe Franciszka Jadownickiego (AIPN Rz, 0048/1379/1416/V)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Materiały operacyjne dot[yczące] Wojciech Kafera, Józef Kubka, strażników aresztu przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu podejrzanych o dopuszczenie do ucieczki więźniów (AIPN Rz,042/1673)
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie: Akta osobowe Antoniego Kabańskiego (AIPN Rz, 0048/1405)
• Wojskowa Prokuratura Rejonowa, Akta nadzoru w sprawie Franciszek Jadownicki (AIPN Rz, 108/1466) 150 § 2, art. 166 KKWP – naruszenie dyscypliny pracy, 1946 (AIPN Rz, 25/390).
• Opracowania:
• Bedyński K., Historia więziennictwa Polski Ludowej 1944–1956, Warszawa 1988.
• Borowiec J., Aparat bezpieczeństwa a wojskowy wymiar sprawiedliwości. Rzeszowszczyzna 1944–1954, Warszawa 2004.
• Bryła M., Fudali D.J., Z kart jarosławskiego więziennictwa. Więzienie przy Sądzie Grodzkim w Jarosławiu w latach 1944–1946, historia pewnej ucieczki, „Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia” 2018, t. XXIV.
• Fudali D.J., Więziennictwo na terenie województwa rzeszowskiego w latach 1944–1956, Jarosław 2018.
• Jakubowski G., Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950, Warszawa 2002.
• Kopka B., Obozy pracy w Polsce 1944–1950. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 2002.
• Nawrocki Z., Zamiast wolności. UB na Rzeszowszczyźnie 1944–1949, Rzeszów 1998.
• Paczkowski A., Dokumenty do dziejów PRL. Aparat Bezpieczeństwa w latach1944–1956, cz. I, Warszawa 1994.
• Pomiankiewicz J., Kadra więzienna w Chełmie w latach 1944–1956 – charakterystyka zbiorowości, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2004, nr 42.
• Utrat-Milecki J., Więziennictwo w Polsce w latach 1944–1956, Warszawa 1996.

Identifiers

DOI

10.30657/pha.33.2021.18

Biblioteka Nauki

2233668