Mojżesz Rubinfeld, Wiktor Grajewski, Jakub Berman: uciekinierzy z Polski w 1939 r. i ich losy

• Authors: Krystian Propola

Title variants

EN

Mojżesz Rubinfeld, Wiktor Grajewski, Jakub Berman: escapees from Poland in 1939 and their lives afterwards

Abstracts

EN

A large group of Jewish descent appeared in the territory of USSR due to its annexation of the eastern lands of the Second Polish Republic in 1939. Some of the Jewish populace also ran from other territories to the Soviet-occupied lands. These people did not experience Stalin’s policy of denationalization as they did not inhabit these lands before the war, and so they retained strong memories regarding Jewish culture and Zionist ideology. This in turn made these people an inspiration to the Russian-speaking Jewish communities, who still had to find their own identity, both during the existence of the USSR and after its fall in 1991. The goal of this article is to analyze the memories and persona of Mojżesz Rubinfeld on the basis of the online publications of newspaper Yevreiski Mir. He was a Polish Jew from Rybotycze who moved to the territories owned by USSR after the outbreak of World War II. In his interview with the publicist of the paper, Arje (Leonid) Judasin, Rubinfeld talked about the important issues that the Russian-speaking Jews faced during those times, such as living in the territory of the Second Polish Republic and USSR, antisemitism, remembering Holocaust and the emigration of the Russian-speaking Jewish people to the West. Additionally, his memories will be juxtaposed with the lives of other escapees – Wiktor Grajewski and Jakub Berman. Reading these memoirs will allow one to ascertain Rubinfeld’s role in the historical narrative of the Russian-speaking Jewish media. Moreover, this analysis will answer how his memories may have shaped the attitudes of former Soviet Jews and their descendants.

PL

W rezultacie przyłączenia do ZSRS w 1939 r. wschodnich terytoriów II Rzeczypospolitej, a także ucieczek polskiej ludności żydowskiej na tereny znajdujące się pod okupacją państwa sowieckiego, na terenie ZSRS pojawiła się nowa, spora grupa osób żydowskiego pochodzenia. Ludność ta, w przeciwieństwie do Żydów zamieszkujących obszary sowieckie jeszcze w okresie przedwojennym, nie doświadczyła stalinowskiej polityki wynaradawiania w tak dużym stopniu, dlatego też zachowała ona silne wspomnienia związane z żydowską kulturą oraz ideologią syjonistyczną. To z kolei uczyniło z niej źródło inspiracji dla odkrywającej swą tożsamości żydowskiej społeczności rosyjskojęzycznej, zarówno w okresie istnienia ZSRS, jak i już po jego rozpadzie w 1991 r. Celem pracy jest analiza opublikowanych w wydaniu internetowym tygodnika „Jewriejskij Mir” wspomnień i sylwetki Mojżesza Rubinfelda. Był on polskim Żydem, pochodzącym z miejscowości Rybotycze, który po wybuchu II wojny światowej przedostał się na tereny kontrolowane przez państwo sowieckie. W wywiadzie z publicystą gazety, Arje (Leonidem) Judasinem, Rubinfeld poruszył kwestie istotne dla współczesnych Żydów rosyjskojęzycznych, takie jak życie na terytorium II Rzeczypospolitej i ZSRS, problem antysemityzmu, pamięć o Zagładzie czy też emigrację rosyjskojęzycznej ludności żydowskiej na Zachód. Dodatkowo, jego wspomnienia zestawiono tu z wybranymi losami innych uciekinierów – Wiktora Grajewskiego oraz Jakuba Bermana. Pozwala to ocenić rolę, jaką jego przeżycia mogą pełnić w narracji historycznej rosyjskojęzycznych mediów żydowskich. Ponadto analiza ta przybliża odpowiedź na pytanie, jakie postawy wspomnienia te mogą kształtować wśród dawnych sowieckich Żydów i ich potomków.

Keywords

PL

Słowa kluczowe: Mojżesz Rubinfeld; Wiktor Grajewski; Jakub Berman; media; pamięć; Żydzi

EN

Mojżesz Rubinfeld; Wiktor Grajewski; Jakub Berman; media; memory; Jews

• Publisher: Archiwum Państwowe w Rzeszowie / Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Rzeszowie
• Journal: Prace Historyczno-Archiwalne
• Year: 2022
• Volume: Tom XXXIV
• Pages: 148-161

Dates

published

2022

Contributors

author

Krystian Propola

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000267107203

reviewer

Sabina Bober

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000288574062

reviewer

Elżbieta Rączy

• Katolicki Uniwersytet Lubelski

• https://orcid.org/0000000159101832

References

• Źródła drukowane:
• Jasiewicz K., Rzeczywistość sowiecka 1939-1941 w świadectwach polskich Żydów, Warszawa 2009.
• Rząsa A., Moje wojenne dzieciństwo [w:] Praca przymusowa Polaków na rzecz III Rzeszy w latach 1939-1945 (wybór wspomnień), red. S. Kasperski, K. Lenart, Przemyśl 1999.
• Tychowa L., Romanowski A., Tak, jestem córką Jakuba Bermana: z Lucyną Tychową rozmawia Andrzej Romanowski, Kraków 2016.
• Opracowania:
• Adler E.R., Survival on the Margins: Polish Jewish Refugees in the Wartime Soviet Union, Cambridge-Massachusetts-London 2020.
• Assmann A., Der lange Schatten der Vergangenheit: Erinnerungskultur und Geschichtspolitik, wyd. III, München 2018.
• Bergmann O., Narodowa Demokracja a Żydzi 1918-1929, Poznań 2015.
• Kocik K., Problem przemocy wobec ludności żydowskiej na łamach „Myśli Narodowej” w latach 1921-1939 [w:] Przemoc antyżydowska i konteksty akcji pogromowych na ziemiach polskich w XX wieku, red. K. Zieliński, K. Kijek, Lublin 2016.
• LaCapra D., Representing the Holocaust: history, theory, trauma, Ithaca-London 1994.
• Litvak Y., Jewish Refugees from Poland in the USSR, 1939-1946 [w:] Bitter Legacy: Confronting the Holocaust in the USSR, red. Z. Gitelman, Bloomington 1997.
• Mędykowski W. M., W cieniu gigantów: Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej, Jerozolima 2018.
• Pinkus B., The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority, CambridgeNew York-New Rochelle 1988.
• Sobór-Świderska A., Jakub Berman: Biografia komunisty, Warszawa 2009.
• Śpiewak P., Żydokomuna: Interpretacje historyczne, Warszawa 2012.
• Tolts M., Demography of the Contemporary Russian-Speaking Jewish Diaspora [w:] The New Jewish Diaspora: Russian-Speaking Immigrants in the United States, Israel and Germany, red. Z. Gitelman, New Brunswick-New Jersey-London 2016.
• Будницкий O., Слишком поляки для Советов, слишком евреи для поляков: польские евреи в СССР в 1939-1945, „Ab Imperio” 2015, nr 4.
• Źródła internetowe:
• Rubinfeld M., List (w zachowanej oryginalnej pisowni) przesłany do uczestników spotkania polsko-niemiecko-izraelskiej młodzieży i mieszkańców Rybotycz z 30 lipca 2007 roku, zob.: http://www.rybotycze.forumkultur.org.pl/ [dostęp: 1 sierpnia 2022].
• Wspólnymi siłami odnowiono zaniedbany kirkut w Rybotyczach, zob.: https://samorzad.pap.pl/kategoria/archiwum/wspolnymi-silami-odnowiono-zaniedbany-kirkut-w-rybotyczach [dostęp: 25 lipca 2022].
• Ziętal N., Rybotycze > Międzynarodowo poznają historię, zob.: https://nowiny24.pl/rybotycze-miedzynarodowo-poznaja-historie/ar/5985937 [dostęp: 25 lipca 2022].
• Вельбаум И., Советский шпион живет этажом выше. Или агент КГБ на службе мирового сионизма, „Russkij Izrailtianin” 2007, nr 1-2 (140-141), zob.: http:// www.jewukr.org/observer/eo2003/page_show_ru.php?id=1853 [dostęp: 1 września 2020].
• Виктор Граевский, передавший на Запад секретный доклад Хрущева, был двойным агентом, zob.: https://www.newsru.com/world/20sep2006/graev. html [dostęp: 1 września 2020].
• Граевский B., Букет цветов для Израиля [wywiad przeprowadzony przez redakcję tygodnika „Jewriejskij Mir”, 25 kwietnia 2006], Wydanie internetowe tygodnika „Jewriejskij Mir”, zob.: https://evreimir.com/9669/ [dostęp: 1 września 2020].
• Клейн Б., Польша антисемитская, zob.: http://evreimir.com/143330/polsha-antisemitskaya/ [dostęp: 27 sierpnia 2020].
• Кувалдин C., Братья-поляки, zob.: http://evreimir.com/116096/bratya-polyaki/ [dostęp: 25 sierpnia 2020].
• Рубенфельд М., Заповедь памяти. Арье Юдасин беседует с Моисеем Рубенфельдом, cz. 1 [wywiad przeprowadzony przez Arje Judasina, 4 lutego 2014], Wydanie internetowe tygodnika „Jewriejskij Mir”, zob.: http://evreimir. com/89962/zapoved-pamyati-are-yudasin-beseduet/ [dostęp: 16 sierpnia 2020].
• Рубенфельд M., Заповедь памяти. Арье Юдасин беседует с Моисеем Рубенфельдом, cz. 2 [wywiad przeprowadzony przez Arje Judasina, 11 lutego 2014], Wydanie internetowe tygodnika „Jewriejskij Mir”, zob.: http://evreimir.com/90091/zapoved-pamyati-are-yudasin-beseduet-2/ [dostęp: 16 sierpnia 2020].
• Юдасин А., Как снова стать евреем?, zob.: http://evreimir.com/139888/kak-snova-stat-evreem/ [dostęp: 18 sierpnia 2020].

Identifiers

DOI

10.30657/pha.34.2022.07

Biblioteka Nauki

2233055