Języki regionalne: zagrożenie czy umocnienie polskiej wspólnoty językowej?

• Authors: Gerd Hentschel

Title variants

EN

Regional Languages: A Threat or a Chance for Strengthening the Polish Language Community?

Abstracts

EN

Gerd Hentschel’s essay concerns the concept of the linguistic community. Hentschel shows that in both political and scholarly discussions, this concept is used unreflectively and its meaning lacks scientific clarity. When this happens, this concept is treated, subconsciously or consciously, as synonymous with that of the national community. This approach belongs to Leo Weisgerber’s tradition and its concepts – which today seem vague – such as the spirit of language and the worldview of language, which provide an ideological framework for distinguishing one linguistic and national community from another. In the Europe of the nineteenth and twentieth centuries, these concepts should not be seen in a decidedly negative light. Thus, it is enough to compare the diversity of today’s European geopolitical landscape with the situation after the Congress of Vienna. On the other hand, such concepts can also be seen as an obstacle to the linguistic emancipation of national languages. Dialects are initially only linguistic constructs, which are accorded the dialect status on account of them having certain structural features. Sometimes, however, speakers of different dialects see themselves and their group as something larger, namely, as a linguistic or ethnic community, which is usually based on specific historical, social and cultural events and circumstances. Against this background, Hentschel’s essay is an attempt to construct a non-exclusive concept of linguistic community, i.e., one in which a large linguistic community accepts various smaller ones and in which individuals can belong to more than one without a conflict of loyalty.

PL

Przedstawiony esej dotyczy pojęcia wspólnoty językowej. Pokazuje, że w niektórych dyskusjach politycznych, ale także naukowych, przyjmuje się je bez refleksji i naukowego namysłu. W takim rozumieniu jest wówczas podświadomie lub świadomie utożsamiane z pojęciem wspólnoty narodowej. Przywołane podejście wpisuje się w tradycję Leo Weisgerbera z jego koncepcjami, które dziś wydają się mgliste, takimi jak duch języka i światopogląd języka, które stanowią ideologiczne ramy dla odróżnienia jednych od drugich społeczności językowych i narodowych. W Europie XIX i XX wieku nie należy postrzegać tych koncepcji w zdecydowanie negatywnym świetle, wystarczy choć porównać różnorodność dzisiejszego europejskiego krajobrazu państwowego np. z sytuacją po Kongresie Wiedeńskim. Z drugiej strony, tego typu koncepcje mogą być również postrzegane jako przeszkoda w emancypacji językowej w odniesieniu do języków narodowych. Dialekty są początkowo jedynie konstruktami językowymi, którym przypisuje się dialektalność zgodnie z pewnymi cechami strukturalnymi. Czasami jednak użytkownicy różnych dialektów widzą siebie, swoją grupę jako coś większego, tj. jako wspólnotę językową lub etniczną, której podstawą są zwykle specyficzne wydarzenia o charakterze historycznym, społecznym i kulturowym. Na tym tle esej jest próbą konstruowania niewyłączającej koncepcji wspólnoty językowej, czyli takiej, w której duża wspólnota językowa akceptuje różne mniejsze i w której jednostki mogą należeć do więcej niż jednej, bez konfliktu lojalności.

Keywords

PL

dialekt; regiolekt; śląski; kaszubski; prawo językowe; emancypacja językowa

EN

dialect; regiolect; Silesian; Kashubian; linguistic legislation; linguistic emancipation

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Postscriptum Polonistyczne
• Year: 2022
• Volume: 29
• Issue: 1
• Pages: 1-13

Dates

published

2022

Contributors

author

Gerd Hentschel

• Carl von Ossietzky Universität Oldenburg, Niemcy

• https://orcid.org/0000000320341577

References

• Dejna K., 1991, Interferencja oraz integracja w gwarach, w: Z zagadnień ewolucji oraz interferencji językowej, red. K. Dejna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 5–12.
• Dejna K., 1998, Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego, w: Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. S. Gala, „Prace Wydziału I – Językoznawstwa, Nauki o Literaturze i Filozofii”, nr 99, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 13–22.
• Gabka K., 1971, Der Begriff der „Sprachgemeinschaft” bei Leo Weisgerber heute – wie einst, „STUF – Language Typology and Universals”, Bd. 24, s. 228–233.
• Grabarczyk Z., 2003, Cele i zadania wspólnoty językowej, „Acta Neophilologica”, nr 5, s. 43–54.
• Hentschel G., 2018, Śląski – gwara – dialekt – język? Spojrzenie z zewnątrz, w: Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy, red. J. Tambor, t. 4, Pogranicza, mniejszości, regiony, etnolingwistyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 41–66 [rozszerzona wersja niemiecka: Das Schlesische: weder Dialekt noch Sprache?, „Jahrbuch des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa”, t. 26, s. 183–204].
• Hentschel G., Tambor J., Fekete I., 2022, Das Schlesische und seine Sprecher. Etablierung in der Gesellschaft, Attitüden, Vitalität der Germanismen / Śląski lekt i jego użytkownicy. Rozpowszechnienie, postawy społeczne wobec śląszczyzny, żywotność germanizmów w śląskim lekcie, Peter Lang, Berlin.
• Kleszcz K., 2001, Unifikacja języka mieszkańców wsi okolic Brzegu na Śląsku Opolskim. Studium socjolingwistyczne, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Opole.
• Löffler H., 1982, Gegenstandskonstitution in der Dialektologie: Sprache und ihre Differenzierungen, w: Dialektologie. Ein Handbuch zur deutschen und allgemeinen Dialektforschung, Bd. 1.1, Hrsg. W. Besch et al., Walter de Gruyter, Berlin, s. 441–463.
• Lyons J., 1970, New Directions in Linguistics, Penguin, London.
• Mańczak W., 1995, Czy istnieje język kaszubski?, „Język Polski”, R. LXXV, z. 1, s. 33–41.
• Mańczyk A., 1982, Wspólnota językowa i jej obraz świata, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Zielona Góra.
• Meyerhof M., 2002, Communities of Practice, w: The Handbook of Language Variation and Change, eds. J.K. Chambers, P. Trudgill, N. Schilling-Estes, Blackwell, Malden, s. 526‒548.
• Patrick P.L., 2002, The Speech Community, w: The Handbook of Language Variation and Change, eds. J.K. Chambers, P. Trudgill, N. Schilling-Estes, Blackwell, Malden, s. 573–597.
• Polański K., red., 1999, Encyklopedii językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Rak M., 2021, Dialektologia wobec zmian językowych na polskiej wsi. Jak mogłoby wyglądać nowe spojrzenie?, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis”, folia 332, „Studia Linguistica”, nr 16, s. 173–184.
• Trudgill P., 1986, Dialects in Contact, Blackwell, Oxford.
• Urbańczyk S., red., 1991, Encyklopedii języka polskiego, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Weisgerber L., 1942, Die Sprachgemeinschaft als Gegenstand Sprachwissenschaftlicher Forschung, „Arbeitsgemeinschaft für Forschung des Landes Nordrhein-Westfalen”, Bd. 1, Westdeutscher Verlag, Köln.
• Zielińska A., 2013, Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.31261/PS_P.2022.29.04

Biblioteka Nauki

2095974