In Defence of Utopia: Józef Tischner’s Thinking about the Social Ethos

• Authors: Krzysztof T. Wieczorek

Abstracts

PL

Ważnym nurtem w dorobku filozoficznym Tischnera była obserwacja zjawisk występujących w bieżącym życiu społecznym Polaków. Nurt ten nabrał szczególnego znaczenia na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, gdy rozpoczęły się procesy, które finalnie doprowadziły do transformacji ustrojowej. W tym okresie Tischner podjął udaną próbę zrekonstruowania polskiego ethosu społecznego. Okazało się, że jego integralnym elementem jest obecność utopijnych projektów przebudowy ładu społecznego w kraju. Tischner stwierdził w swych analizach, że utopie te pełnią konstruktywną rolę w życiu społecznym, ponieważ dostarczają ludziom motywacji do zaangażowania w polityczną walkę o głębokie reformy ustrojowe. Artykuł prezentuje treść Tischnerowskiej rekonstrukcji polskich utopii z lat 70./80. oraz korelację między etyką społeczną, dyskusjami światopoglądowymi oraz praktyką polityczną schyłkowego okresu PRL.

EN

An important trend in Tischner’s philosophical output was the observation of the phenomena that would occur in the current social life of Poles. The trend gained particular significance at the turn of the 1970s and the 1980s, when the processes that finally led to the systemic transformation began. During this period, Tischner made a successful attempt to reconstruct the Polish social ethos. It turned out that its integral element is the presence of utopian projects to rebuild the social order in the country. Tischner stated in his analyses that these utopias play a constructive role in the social life because they motivate people to engage in the political struggle for deep system reforms. The article presents the content of Tischner’s reconstruction of Polish utopias from the 1970s and the 1980s and the correlation between social ethics, ideological discussions, and political practice of the declining period of the Polish People’s Republic.

Keywords

EN

Józef Tischner; utopia; social ethos; Polish political system; criticism of the socialist regime,; solidarity

• Publisher: Uniwersytet Śląski
• Journal: Philosophy and Canon Law
• Year: 2022
• Volume: 8
• Issue: 1
• Pages: 1-24

Dates

published

2022

Contributors

author

Krzysztof T. Wieczorek

• University of Silesia in Katowice

• https://orcid.org/000000027987168X

References

• Baczko, Bronisław. Les imaginaires sociaux. Mémoires et espoirs collectifs. Paris: Payot, 1984.
• Baczko, Bronisław. Lumieres de l’utopie. Paris: Payot & Rivages, 2001.
• Baczko, Bronisław. Światła utopii. Translated by Wiktor Dłuski. Warszawa: IFiS PAN, 2016
• Baczko, Bronisław. Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej. Translated by Małgorzata Kowalska. Warszawa: PWN, 1994.
• Bonowicz, Wojciech. “Od Wydawcy.” In Józef Tischner, Etyka solidarności. Kraków: Znak, 2000.
• Czapliński, Przemysław. “Wątpliwe rozstanie z utopią.” Teksty Drugie, nr 4 (40) (1996): 92–105.
• Czapliński, Przemysław. Resztki nowoczesności. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011.
• Czapliński, Przemysław. The Remnants of Modernity. Two Essays on Sarmatism and Utopia in Polish Contemporary Literature. Translated by Thomas Anessi. Frankfurt am Main: Peter Lang Edition, 2015.
• Czubernatowa, Wanda, and Józef Tischner. Wieści ze słuchanicy. Kraków: Znak, 2001.
• Dymarski, Zbyszek. “Debata księdza Józefa Tischnera ze szkołą lubelską.” Logos i Ethos, no. 1 (1998): 239–245.
• Fedorowicz, Jacek. W zasadzie tak. Warszawa: KAW, 1975.
• Gadamer, Hans-Georg. “Die Unfähigkeit zum Gespräch.” Universitas, vol. 26 (1971): 1295–1304.
• Gadamer, Hans-Georg. “Niezdolność do rozmowy.” Translated by Bogdan Baran. Znak, no. 3 (309), (1980): 369–376.
• Gadamer, Hans-Georg. “The Incapacity for Conversation.” Continental Philosophy Review 39 (2006): 351–359. https://doi.org/10.1007/s11007-006-9041-2.
• Głowiński, Michał. Nowomowa po polsku. Warszawa: PWN, 1990.
• Głowiński, Michał. Zła mowa. Jak się nie dać propagandzie. Warszawa: Wielka Litera, 2016.
• Graczyk, Marian. “Jana Pawła II idea pracy nad pracą.” Seminare. Poszukiwania naukowe, 11 (1995): 169–188.
• Jawor, Marek. “Spór Józefa Tischnera z tomizmem - między konfrontacją a dialogiem.” Filozofia Chrześcijańska, vol. 10 (2013): 211–227.
• Kamosiński, Sławomir. “Praca jako obowiązek a praca jako źródło satysfakcji. Studium historyczne roli i znaczenia pracy w dziejach Polski po 1945 roku.” Annales. Etyka w życiu gospodarczym, vol. 19, no. 2 (2016): 63–79.
• Klemperer, Victor. LTI - Notizbuch eines Philologen. Berlin: Aufbau Verlag, 1947.
• Nowak, Leszek. Polska droga do socjalizmu. Pisma polityczne 1980–1989. Poznań: Adam Mickiewicz University, 2011.
• Nycz, Ryszard. “Literatura polska w cieniu cenzury: wykład.” Teksty Drugie, nr 3 (51) (1998): 5–27.
• Orwell, George. Nineteen Eighty-Four. London: Secker & Warburg, 1949.
• Tischner, Józef, and Anna Karoń-Ostrowska. Spotkanie. Z ks. Józefem Tischnerem rozmawia Anna Karoń-Ostrowska. Kraków: Znak, 2003.
• Tischner, Józef. “Czym jest filozofia, którą uprawiam,” 9–13. In Myślenie według wartości. Kraków: Znak, 1982.
• Tischner, Józef. Etyka solidarności. Kraków: Znak, 1981.
• Tischner, Józef. “Filozofia i ludzkie sprawy człowieka.” Znak, no. 1 (223) (1973): 18–30.
• Tischner, Józef. Il pensiero ei valori. Bologna: CSEO Biblioteca, 1980.
• Tischner, Józef. “Myślenie o ethosie społecznym.” In Myślenie według wartości, 453–465. Kraków: Znak, 1982.
• Tischner, Józef. Myślenie według wartości. Kraków: Znak, 1982.
• Tischner, Józef. “Niepodległość pracy.” Tygodnik Powszechny, no. 38 (1981): 1.
• Tischner, Józef. “Schyłek chrześcijaństwa tomistycznego.” Znak, no. 1 (187) (1970): 1–26.
• Tischner, Józef. “Solidarność sumień.” Tygodnik Powszechny, no. 43 (1980): 1.
• Tischner, Józef. “Z ducha Konstytucji.” Tygodnik Powszechny, no. 19 (1981): 1–2.

Identifiers

DOI

10.31261/PaCL.2022.08.1.02

Biblioteka Nauki

29433381