Wigilijne tradycje kulinarne osadników na Dolnym Śląsku w świetle materiałów źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego

• Authors: Anna Drożdż

Title variants

EN

Christmas Eve culinary traditions of settlers in Lower Silesia in the source materials of the Polish Ethnographic Atlas

Abstracts

EN

The text discusses the content of the source materials of the Polish Ethnographic Atlas relating to the culinary customs accompanying the celebration. Information from settlers and displaced people who came to Lower Silesia (current borders of the Lower Silesian Voivodeship) after World War II was taken into account. First of all, the researchers’ records and representations of the memory of the interviewees concerning Christmas Eve dishes eaten in their new place of residence were analyzed. These messages indicated both the process of transmission of some culinary traditions brought by the settlers and the changes taking place under the influence of intercultural contacts. The newcomers brought with them the knowledge of dishes appropriate for times of fasting. The most popular products were groats, selected vegetables (previously preserved) and forest mushrooms foraged in autumn. Despite the fact that the settlers came from different places, the dishes they prepared had almost the same composition; only the methods of their preparation and serving showed some differences. The status of these dishes was not uniform; some of them were still common during the research, while in the case of others, a gradual departure from the tradition of eating them was noticed. The impulse for these transformations was contact with people who often had very different culinary traditions.

PL

W tekście została omówiona zawartość materiałów źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego odnoszących się do zwyczajów kulinarnych towarzyszących świętowaniu. Uwzględnione zostały wiadomości pochodzące od osadników i przesiedleńców, przybyłych na Dolny Śląsk (obecne granice województwa dolnośląskiego) po II wojnie światowej. Przeanalizowane zostały przede wszystkim zapisy badaczy i reprezentacje pamięci rozmówców dotyczące potraw wigilijnych spożywanych w nowym miejscu zamieszkania. Wiadomości te wskazywały zarówno na proces transmisji niektórych tradycji kulinarnych przywiezionych przez osadników, jak również na zmiany zachodzące pod wpływem kontaktów międzykulturowych. Nowoprzybyli przywieźli ze sobą znajomość potraw o postnym składzie. Do najpopularniejszych produktów należały kasze, wybrane warzywa (wcześniej poddane procesowi konserwacji) oraz zebrane jesienią grzyby leśne. Pomimo, iż osadnicy pochodzili z różnych stron, to przygotowywane przez nich dania posiadały niemal ten sam skład, jedynie sposoby ich przygotowania i serwowania wykazywały pewne różnice. Status tych potraw nie był jednorodny; niektóre z nich cieszyły się powszechnością jeszcze w czasie badań, w przypadku innych zauważono stopniowe odchodzenie od tradycji ich spożywania. Impulsem do tych przekształceń był kontakt z osobami posiadającymi nieraz bardzo odmienne tradycje kulinarne.

Keywords

PL

potrawy świąteczne; potrawy obrzędowe; wigilia Bożego Narodzenia; tradycje kulinarne; obszary postmigracyjne; Polski Atlas Etnograficzny

EN

Christmas dishes; ritual dishes; Christmas Eve; culinary traditions; post-migration areas; Polish Ethnographic Atlas

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Studia Etnologiczne i Antropologiczne
• Year: 2022
• Volume: 22
• Issue: 1

Dates

published

2022

Contributors

author

Anna Drożdż

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/000000024178154X

References

• Gajek J., oprac., 1964, Kwestionariusz-notatnik dla kartograficznych studiów etnograficznych: Ludowa kultura materialna (zagadnienia wybrane), Wrocław.
• Bohdanowicz J., 1993, Polski Atlas Etnograficzny – wykładnia zadań i metod pracy, w: J. Bohdanowicz, red., Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 1: Rolnictwo i hodowla, cz. 1, Wrocław, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 7–49.
• Burszta J., 1966, Kategorie społeczno-kulturowe ludności Ziem Zachodnich, „Przegląd Zachodni”, XXII (1), s. 79–100.
• Drożdż A., 2007, Etnogeograficzny aspekt badań nad polską obrzędowością weselną na przykładzie analizy pomocy w przygotowaniu tradycyjnego pieczywa – korowaja, w: Z. Kłodnicki, A. Drożdż, red., Kultura i przestrzeń. Dawne i nowe krajobrazy kulturowe w Polsce i na Słowacji, Katowice, Wydawnictwo „Gnome”, s. 34–48.
• Drożdż A., 2008, Zachowania magiczne, wróżby i prognostyki podczas wstępnych etapów wesela wiejskiego (w oparciu o materiały Polskiego Atlasu Etnograficznego), „Lud”, t. 92, s. 201–214.
• Drożdż A., 2018, Re/konstrukcje codzienności. Przeszłość w materiałach źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego, Gdańsk, Wydawnictwo Naukowe KATEDRA.
• Jasiński J., 2006, Kwestia pojęcia Ziemie Odzyskane, w: A. Sakson, red., Ziemie Odzyskane/Ziemie Zachodnie i Północne 1945–2005. 60 lat w granicach państwa polskiego, Poznań, Instytut Zachodni, s. 15–25.
• Kowalska-Lewicka A., Szromba-Rysowa Z., 1976, Pożywienie, w: M. Biernacka, B. Kopczyńska-Jaworska, A. Kutrzeba-Pojnarowa, W. Paprocka, red., Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 353–376.
• Lévi-Strauss C., 2008, Trójkąt kulinarny, w: A. Chałupnik, J. Jaworska, J. Kowalska-Leader, J. Kurz, M. Szpakowska, oprac., Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, Warszawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, s. 57–63.
• Misztal J., 1990, Weryfikacja narodowościowa na Ziemiach Odzyskanych, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Misztal J., 1996, Wysiedlenia i repatriacja obywateli polskich z ZSRR a wysiedlenia i przesiedlenia Niemców z Polski – próba bilansu, w: H. Orłowski, A. Sakson, red., Utracona ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedlenia jako wspólne doświadczenie, Poznań, Instytut Zachodni, s. 45–74.
• Paprot-Wielopolska A., 2018, Żuławy i Powiśle. Kreowanie tożsamości lokalnych i regionalnych po 1989 roku, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
• Pieńczak A., Kłodnicki Z., Koźmińska J., 2017, Polski atlas etnograficzny – historia, osiągnięcia, perspektywy badawcze, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Pieńczak A., 2018, The Digital Platform of the Polish Ethnographic Atlas – From Idea to Implementation, „Český lid. Etnologický časopis (Ethnological journal)”, nr 4/105, s. 459–473.
• Sakson A., 1996, Socjologiczne problemy wysiedleń, w: H. Orłowski, A. Sakson, red., Utracona ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedlenia jako wspólne doświadczenie, Poznań, Instytut Zachodni, s. 143–169.
• Urban T., 2007, Utracone ojczyzny. Wypędzenia Niemców i Polaków w XX wieku, Warszawa, Czytelnik.

Identifiers

DOI

10.31261/SEIA.2022.22.01.04

Biblioteka Nauki

20678996