Zasady metody etnogeograficznej w polskiej etnologii i jej perspektywy

• Authors: Rafał Miśta

Title variants

EN

Principles and perspectives of the ethnogeographical method in Polish ethnology

Abstracts

EN

The article is an attempt at collecting and discussing the procedures of the ethnogeographical method which have been used in Polish ethnology from the beginning of the twentieth century until today. The most important discussions of this method in the Polish scientific literature have been compiled, and on their basis a list synthesising its principles and heuristics has been created. The subsequent part of the article discusses how the ethnogeographic method as practised in Poland so far presents itself from the perspective of contemporary cartographic and statistical methods, especially from the viewpoint of research within the framework of cultural evolution and digital humanities.

Keywords

PL

metoda etnogeograficzna; ewolucjonizm krytyczny; Polski atlas etnograficzny; historia polskiej etnologii

EN

ethnogeographical method; ethnocartography; Polski atlas etnograficzny [Polish Ethnographic Atlas]; history of Polish ethnology

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Studia Etnologiczne i Antropologiczne
• Year: 2021
• Volume: 22
• Issue: 2

Dates

published

2022

Contributors

author

Rafał Miśta

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000273096352

References

• Berezkin Y.E., 2015, Folklore and mythology catalogue: Its lay-out and potential for research, „The Retrospective Methods Network”, no. 10, s. 58–70.
• Blanke T., Prescott A., 2016, Dealing with big data, in: G. Griffin, M. Hayler, eds., Research methods for reading digital data in the Digital Humanities. Series: Research methods for the arts and humanities, Edynburg, Edinburgh University Press, s. 184–205, https://doi.org/10.1515/9781474409629-012.
• Bohdanowicz J., 1993, Polski Atlas Etnograficzny – wykładnia zadań i metod pracy, w: J. Bohdanowicz, red., Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 1: Rolnictwo i hodowla – część 1, Wrocław, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 7–32.
• Bruner E., 2011, Etnografia jako narracja, w: V.W. Turner, E.M. Bruner, red., Antropologia doświadczenia. Z epilogiem Clifforda Geertza, tłum. E. Klekot, A. Szurek, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 150–167.
• Buckley C.D., 2012, Investigating cultural evolution using phylogenetic analysis: The origins and descent of the Southeast Asian tradition of Warp Ikat weaving, „PLOS ONE”, vol. 7, no. 12, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0052064.
• Diakowska-Kohut E., 2012, Polski Atlas Etnograficzny – wyzwania wobec współczesności, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, nr 12, s. 241–253.
• Drożdż A., 2013, Mapy etnogeograficzne a pamięć zbiorowa. Znaczenie materiałów Polskiego Atlasu Etnograficznego w interpretowaniu przeszłości, „Ethnologia Europae Centralis”, nr 11, s. 55–63.
• Drożdż A., 2016, Poza marginesem. Pamięć i reprezentacje przeszłości w materiałach źródłowych Polskiego Alasu Etnograficznego, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, nr 16, s. 215–237.
• Drożdż A., 2018, Re/konstrukcje codzienności. Przeszłość w materiałach źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego, Gdańsk, Wydawnictwo Naukowe Katedra.
• Drożdż A., Caputa Z., 2003, Studnie w krajobrazie kulturowym Polski na podstawie Polskiego atlasu etnograficznego, w: U. Myga-Piątek, red., Woda w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, t. 2, Sosnowiec, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Oddział Katowicki PTG, s. 353–366.
• Drożdż A., Pieńczak A., 2007, Wybrane elementy obrzędu zaślubin na pograniczu polsko-słowackim, w: I. Nowakowska-Kempna, red., Uczeń na pograniczu polsko-słowackim, Bielsko-Biała, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej, s. 193–205.
• Fischer A., 1932, Metoda etnogeograficzna w zastosowaniu do kultury społecznej i duchowej, in: Zbornik radova na III Kongresu slovenskih geografa i etnografa u Jugoslaviji 1930, Beograd, s. 15–17.
• Frog E., 2013, Revisiting the historical-geographic method(s), „The Retrospective Methods Network Newsletter”, no. 7, s. 18–34.
• Gajek J., 1947, Polski Atlas Etnograficzny, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F”, suplement 1, s. 1–69.
• Gajek J., 1959, Zadania i metody Polskiego Atlasu Etnograficznego, „Lud”, nr 44, s. 153–204.
• Gajek J., 1971, Znaczenie Polskiego Atlasu Etnograficznego dla etnografii Polski, „Etnografia Polska”, t. 15, z. 2, s. 17–36.
• Gajek J., 1976, Etnograficzne zróżnicowanie obszaru Polski, w: M. Biernacka, B. Kopczyńska-Jaworska, A. Kutrzeba-Pojnarowa, W. Paprocka, red., Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 143–177.
• Hägerstrand T., 1965, A Monte Carlo approach to diffusion, „European Journal of Sociology / Archives Européennes de Sociologie / Europäisches Archiv für Soziologie”, t. 6, nr 1, s. 43–67, https://doi.org/10.1017/S0003975600001132.
• Hawkins A., 2022, Archives, linked data and the digital humanities: increasing access to digitised and born-digital archives via the semantic web, „Archival Science”, no. 22, s. 319–344, https://doi.org/10.1007/s10502-021-09381-0.
• Kirby K.R., Gray R.D., Greenhill S.J., Jordan F.M. et al., 2016, D-PLACE: A global database of cultural, linguistic and environmental diversity, „PLOS ONE”, vol. 11, no. 7, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0158391.
• Kłodnicki Z., 1994, Tak zwana rubież etnogeograficzna, a problem genezy przestrzennego zróżnicowania kultury ludowej w Polsce, „Lud”, nr 77, s. 47–68.
• Kłodnicki Z., 2001, Metody geograficzna i retrogresywna w badaniach nad genezą tradycyjnej kultury, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, nr 5, s. 153–166.
• Kłodnicki Z., 2021a, Dawne narzędzia, zwyczaje i wierzenia na mapach Polskiego Atlasu Etnograficznego, „Kultura Wsi”, t. 13, nr 2, s. 84–94.
• Kłodnicki Z., 2021b, Etnograficzne atlasy Polski. Prolegomena, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, nr 60, s. 113–132, https://doi.org/10.12775/LSE.2021.60.07.
• Kłodnicki Z., Pieńczak A., Koźmińska J., 2017, „Polski atlas etnograficzny”. Historia, osiągnięcia, perspektywy badawcze, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Księżnik K., 2022a, Metoda etnogeograficzna w ukazywaniu zróżnicowania kulturowego w mikroskali. Przykład pożywienia wigilijnego na Śląsku Cieszyńskim, „Zeszyty Wiejskie”, z. 28, nr 2, s. 125–161, https://doi.org/10.18778/1506-6541.28.16.
• Księżnik K., 2022b, Możliwości wykorzystania materiałów źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego – na przykładzie Pomorza Zachodniego, „Przegląd Zachodniopomorski”, t. 37, nr 66, s. 315–338, https://doi.org/10.18276/pz.2022.37-14.
• Kutrzeba-Pojnarowa A., 1961, Atlas kultury ludowej Polski jako jedna z form pracy etnograficznej, „Etnografia Polska”, t. 4, s. 153–171.
• Lipo C., 2001, Science, style and the study of community structure: An example from the Central Mississippi River Valley. BAR International Series 918, Oksford, Archaeopress.
• Lycett S.J., 2015, Cultural evolutionary approaches to artifact variation over time and space: basis, progress, and prospects, „Journal of Archaeological Science”, t. 56, s. 21–31, https://doi.org/10.1016/j.jas.2015.01.004.
• Mesoudi A., 2011, Cultural evolution: how darwinian theory can explain human culture and synthesize the social sciences, Chicago–London, University of Chicago Press.
• Moszyński K., 1925a, Niektóre wyniki etnogeograficznych badań Polski, „Ziemia. Miesięcznik Krajoznawczy Ilustrowany”, R. 10, nr 3, s. 40–45.
• Moszyński K., 1925b, W sprawie zbierania wiadomości, dotyczących ludowej kultury materialnej w Polsce, „Polska Oświata Pozaszkolna”, r. 2, nr 1, s. 28–36.
• Moszyński K., 1929, Kultura ludowa Słowian, cz. I: Kultura materialna, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
• Moszyński K., 1937, Z zagadnień systematyki wytworów ludowej kultury, „Ziemia. Ilustrowany Miesięcznik Krajoznawczy”, R. 22, nr 4–6, s. 92–98.
• Moszyński K., 1948, Ewolucjonizm krytyczny na tle innych kierunków w etnologii. Odczyt wygłoszony 9 IV 1948 na Walnym Zgromadzeniu PTL, „Lud”, nr 38, s. 3–27.
• Moszyński K., 1956, Na marginesie dyskusji o Polskim Atlasie Etnograficznym, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 4, z. 3, s. 491–518.
• Moszyński K., 1958, Człowiek. Wstęp do etnografii powszechnej i etnologii. Wrocław, Kraków–Warszawa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Moszyński K., 1962, O sposobach badania kultury materialnej Prasłowian, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Moszyński K., Klimaszewska J., 1934, Atlas kultury ludowej w Polsce. Zeszyt I, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
• Moszyński K., Klimaszewska J., 1936, Atlas kultury ludowej w Polsce. Zeszyt III, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
• Moszyński K., Klimaszewska J., Bytnarówna M., 1935, Atlas kultury ludowej w Polsce. Zeszyt II, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
• Murdock G., 1967, Ethnographic atlas, Pittsburgh, University of Pittsburgh Press.
• Niebrzegowska S., 2000, O kartografowaniu faktów etnolingwistycznych, „Etnolingwistyka”, nr 12, s. 279–296.
• Pieńczak A., 2011, Metoda etnograficzna w badaniach atlasowych ośrodka wrocławskiego i cieszyńskiego – kontynuacja i zmiany, „Zeszyty Wiejskie”, nr 16, s. 154–167.
• Pieńczak A., 2016, Obrzędowość narodzinowa na Górnym Śląsku (izolacja położnicy). Polski atlas etnograficzny i Atlas der deutschen Volkskunde w perspektywie porównawczej, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Pieńczak A., 2019, Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego. Możliwości wyszukiwawcze, „Lud”, nr 103, s. 207–229, https://doi.org/10.12775/lud103.2019.11.
• Pieńczak A., Povetkina P., 2021, Mapowanie motywów mitologicznych. Zmora jako istota szkodząca ludziom i zwierzętom gospodarskim, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, nr 60, s. 267–294, https://doi.org/10.12775/LSE.2021.60.14.
• Pokropek M., 1981, Metoda etnogeograficzna, w: E.Z. Szulc, red., Metody etnologii. Część I, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Sokolewicz Z., 1979, Teoria kultury Kazimierza Moszyńsiego jako punkt wyjścia dla badań etnogenetycznych, „Etnografia Polska”, nr 23, z. 2, s. 83–110.
• Staszczak Z., 1987, Metoda etnogeograficzna, w: Z. Staszczak, red., Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa–Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 232–233.
• Stęszewski J., 1992, The credibility of Oskar Kolberg’s ethnomusicological collection. A contribution to the problem of historical criticism, in: M.P. Baumann, ed., World music, musics of the world: aspects of documentation, mass media and acculturation (Intercultural Music Studies 3), Wilhelmshavn, Florian Noetzel Verlag, s. 102–119.
• Tehrani J., Collard M., 2002, Investigating cultural evolution through biological phylogenetic analyses of Turkmen textiles, „Journal of Anthropological Archeology”, vol. 21, no. 4, s. 443–463, https://doi.org/10.1016/S0278-4165(02)00002-8.
• Tehrani J., 2013, The phylogeny of Little Red Riding Hood, „PLOS ONE”, vol. 8, nr 11, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0078871.
• Tëmkin I., 2004, Evolution of the Baltic psaltery: a case for phyloorganology?, „The Galpin Society Journal”, no. 57, s. 219–230, https://doi.org/10.2307/25163802.
• Thuillard M., Le Quellec J.-L., d’Huy J., Berezkin Y., 2018, A large scale study of world myths, „Trames”, vol. 22, no. 4, s. 407–424.

Identifiers

DOI

10.31261/SEIA.2022.22.02.03

Biblioteka Nauki

20679009