Pojedynek Béli I z księciem „Pomorza” – prawda historyczna czy fikcja literacka? Analiza narratologiczno-komparatystyczna rozdziału 79 Chronicon pictum oraz relacji Gesta Hungarorum

• Authors: Maciej Stachowicz

Title variants

EN

The Duel between Béla I of Hungary and the Prince of Pomerania, the truth of history or literary fiction? Narratological and comparative analysis of the 79th chapter of Hungarian Chronicon pictum and the 52nd Chapter of Gesta Hungarorum

DE

Das Duell zwischen Béla I. und dem Herzog von Pommern – historische Wahrheit oder literarische Fiktion? Eine narratologische und vergleichende Analyse des 79. Kapitels von Chronicon pictum und des Berichts von Gesta Hungarorum

Abstracts

DE

Der Artikel ist eine narratologische Analyse des 79. Kapitels von Chronicon pictum und des 52. Kapitels von Gesta Hungarorum, welche dem Duell zwischen dem ungarischen Herzog Béla und dem pommerschen Herrscher gewidmet sind. Der Autor spricht sich für ein symbolisches Verständnis der im Artikel behandelten Szene aus. Damit stellt er sowohl die Historizität des Duells als auch des Krieges gegen Pommern selbst in Frage. Er verwirft die Ansicht, dass es sich bei der Darstellung von Mieszko um einen konkreten Herrscher Polens handelt, und interpretiert diese als Archetyp der gesamten Dynastie der Piasten. Anschließend erfolgt eine vergleichende Analyse des Zweikampfes, indem der Text von Chronicon pictum anderen erzählenden Quellen aus der Epoche gegenübergestellt wird. Ferner wird im Artikel auf die Parallelen zwischen dem Inhalt des betreffenden Kapitels und literarischen Mitteln hingewiesen, die aus Werken der Gattung der Chansons de geste bekannt sind, wie z. B. Geschichte von der edlen und schönen Melusina. Der Autor kommt zum Schluss, dass sich die Szene in das literarische Motiv des vertriebenen Herzogs einfügt, der in der Verbannung das fremde Reich rettet, indem er die heidnischen Angreifer besiegt. Der Herzog bestätigt durch diese Tat, dass er der Macht, die er schließlich erlangt, würdig ist.

EN

The paper is a narratological analysis of the 79th chapter of the Hungarian Chronicon pictum and the 52nd Chapter of Gesta Hungarorum, which describe a duel between the Hungarian prince Béla and the Pomeranian prince. The author opts for a symbolic interpretation of both the aforementioned chapters. He casts doubt on the historicity of the duel. He suggests that the figure of Mieszko, mentioned in the chronicles, was not an actual, historical ruler of Poland. According to the author’s interpretation, Mieszko was only an embodiment of the Piast dynasty and all rulers of Poland. Next, the author compares the duel scene with the duel scenes in contemporary narrative sources. He concludes that this scene fits into the literary motif of an exiled prince who, being in exile in a foreign kingdom, saves it by defeating the army of a pagan invader. He stated that this scene fits into the literary motif of an exiled prince who, being in exile in a foreign kingdom, saves it by defeating the army of a pagan invader.

PL

Artykuł jest analizą narratologiczną rozdziału 79 Chronicon pictum oraz rozdziału 52 Gesta Hungarorum, poświęconych scenie pojedynku pomiędzy węgierskim księciem Bélą a pomorskim władcą. Autor opowiedział się za symbolicznym rozumieniem omawianej w artykule sceny. Tym samym podał w wątpliwość historyczność pojedynku, jak i samej wojny z Pomorzanami. Odrzucił pogląd, że postać Mieszka przedstawia konkretnego władcę Polski, a zinterpretował ją jako archetyp całej dynastii Piastów. Następnie przeprowadził analizę porównawczą omawianej sceny pojedynku, zestawiając tekst Chronicon pictum z innymi źródłami narracyjnymi z epoki. W swoim artykule zwrócił uwagę na podobieństwo tego rozdziału do rozwiązań literackich znanych z utworów z gatunku chansons de geste, m.in. Historii o pięknej a szlachetnej Meluzynie. Stwierdził, że owa scena wpisuje się w motyw literacki księcia-wygnańca, który będąc na uchodźstwie w obcym królestwie, ratuje je, pokonując armię poganina-najeźdźcy. Książę potwierdza tym czynem, że jest godny władzy, którą ostatecznie obejmuje.

Keywords

DE

Béla I; Ungarn; Duell; Pommern

PL

Béla I; Węgry; pojedynek; Pomorze

EN

Béla I of Hungary; Hungary; duel; Pomerania

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Średniowiecze Polskie i Powszechne
• Year: 2023
• Volume: 15
• Pages: 23-54

Dates

published

2023

Contributors

author

Maciej Stachowicz

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000283900754

References

• Źródła rękopiśmienne
• Biblioteka Narodowa w Warszawie: rps BOZ 28.
• Országos Széchényi Könyvtár: Cod. Lat. 404.
• Źródła drukowane
• Annales Altahenses maiores, hrsg. W. Giselbrecht, E.L.B. von Oefele, Hannover 1891 (Monumenta Germaniae Historica SS. rer. Germ., t. 4).
• Annales Hildesheimenses, hrsg. G. Waitz, Hannover 1878 (Monumenta Germaniae Historica SS. rer. Germ., t. 8).
• Anonima tzw. Galla Kronika czyli Dzieje książąt i władców Polski, red. K. Maleczyński, Kraków 1952.
• Anonimowego notariusza króla Béli Gesta Hungarorum, red. R. Grzesik i in., Societas Vistulana, Kraków 2006.
• Chronici Hungarici compositio saeculi XIV., szerk. A. Domanovszky, Budapest 1937 (Scriptores Rerum Hungaricarum, t. 1).
• Galbertus Notarius Brugienis: De multro, de traditione et occisione glorriosi Caroli comitis Flandriarum, ed. J. Rider, Brepols, Turnhout 1994 (Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis, t. 131).
• Grzegorz z Tours, Libri historiarum X, II, 2, hrsg. B. Krusch, W. Levison, Hannover 1951 (Monumenta Germaniae Historica SS rer. Merov., t. 1.1).
• Herimanni Augiensis Chronicon, hrsg. G. Pertz, Hannover 1849 (Monumenta Germaniae Historica S., t. 5).
• Herodot, Dzieje, tłum. S. Hammer, Warszawa 1954.
• Historia o pięknej a szlachetnej Meluzynie, oprac. R. Krzywy, Sub Lupa, Warszawa 2015 (Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej, t. 20).
• Historja o cesarzu Otonie: 1569, red. J. Krzyżanowski, Kraków 1928.
• Ioannis Dlugossi Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 1/2, red. J. Dąbrowski, Warszawa 1964.
• Liutprand z Cremony, Antapodosis, ed. P. Chiesa, Brepols, Turnhout 1998 (Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis, t. 156).
• Ottonis I. constitutiones 13, in: Constitutiones et acta publica imperatorum et regum (Const.), t. 1, ed. L. Weiland, Hannover 1893, s. 8–38.
• Paweł Diakon, Pauli historia Langobardorum, ed. L. Bethmann, G. Waitz, Hannover 1878 (Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum SS rer. Lang., t. 1).
• Polibiusz, Dzieje, t. 1, oprac. S. Hammer, Ossolineum, Wrocław 2005.
• Rocznik Krasińskich, red. A. Bielowski, X. Liske, W. Kętrzyński, A. Małecki, Lwów 1878 (Monumenta Poloniae Historica, t. 3).
• Simonis de Kéza Gesta Hungarorum = Simon of Kéza The Deeds of the Hungarians, ed. and transl. by L. Veszprémy, F. Schaer, with a study by J. Szűcs, CEUPress, Budapest 1999.
• Vita Mathildis reginae antiquior, hrsg. B. Schütte, Hahnsche Buchhandlung, Hannover 1994 (Monumenta Germaniae Historica SS rer. Germ., t. 66).
• Wipon, Gesta Chuonradi II Imperatoris, hrsg. H. Bresslau, Leipzig 1915 (Monumenta Germaniae Historica SS rer. Germ., t. 61).
• Żywot św. Stefana króla Węgier, czyli kronika węgiersko-polska, red. i tłum. R. Grzesik, DIG, Warszawa 2003.
• Opracowania
• Almási T., Kézai Simon, în: Korai Magyar Történeti Lexikon (9–14. század), szerk. Gy. Kristó, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 348.
• Auerbach E., Mimesis: rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, t. 1, tłum. Z. Żabicki, Warszawa 1968.
• Bagi D., Problematik der ältesten Schichten der ungarischen Chronikkomposition des 14. Jahrhunderts im Lichte der ungarischen Geschichtsforschung der letzten Jahrzehnte – einige ausgewählte Problemstellen, „Quaestiones Medii Aevi Novae” 2007, 12, s. 105–127.
• Bagi D., „…Quamvis sim nobilior quam paganus ille, tamen pugnabo pro regni vestri commodo et honore domini ducis” Zur Kritik eines Kapitels der Ungarischen Chronikkomposition, w: Historia Narrat. Studia mediewistyczne ofiarowane profesorowi Jackowi Banaszkiewiczowi, red. A. Pleszczyński i in., Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012, s. 97–110.
• Bagi D., The Dynastic Conflicts of the Eleventh Century, in: Studies on the Iluminated Chronicle, eds. J. Bak, L. Veszprémy, CEUPress, Budapest 2018, s. 139–158.
• Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
• Bartlett R., Trial by Fire and Water: The Medieval Judicial Ordeal, Echo Point Books & Media, Brattleboro 2014.
• Bieniak J., Państwo Miecława, Warszawa 1963.
• Borawska D., Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach trzydziestych XI w.: studia, Warszawa 1964.
• Domanovszky S., Kézai Simon Mester Krónikája. Forrástanulmány, Budapest 1906.
• Dowiat J., Bela I węgierski w Polsce (1031/32–1048), „Przegląd Historyczny” 1965, 1, 56, s. 1–23.
• Dróżdż K., Kazimierz Odnowiciel: Polska w okresie upadku i odbudowy, Wydawnictwo Templum, Wodzisław Śląski 2009.
• Font M., I. András és Bölcs Jaroszlav, „Világtörténet” 2015, 4, 5 (37), s. 607–624.
• Grabowski A., The „Duel” between Henry I and Arnulf of Bavaria According to Liutprand of Cremona, w: Konfliktbewältigung und Friedensstiftung im Mittelalter, red. R. Czaja i in., Wydawnictwo UMK, Toruń 2012, s. 387–400.
• Grzesik R., Kronika węgiersko-polska, PTPN, Poznań 1999.
• Grzesik R., Polska Piastów i Węgry Arpadów we wzajemnej opinii (do 1320 roku), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy przy IS PAN, Warszawa 2003.
• Hóman B., Geschichte des ungarischen Mittelalters, Bd. 1, Berlin 1940.
• Horváth J., Árpád-kori latinnyelvű irodalmunk stílusproblémái, Budapest 1954.
• Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, PTPN, Wrocław 1993.
• Karsay O., The Codex of the Iluminated Chronicle, in: Studies on the Iluminated Chronicle, eds. J. Bak, L. Veszprémy, CEUPress, Budapest 2018, s. 1–4.
• Kętrzyński S., Kazimierz Odnowiciel 1034–1058, Avalon, Kraków 2010.
• Klaniczay G., Szent László „csodás” tettei krónikainkban, „Magyar könyvszemle” 2001, 4, 117, s. 393–410.
• Kovács Sz., A kunok története a mongol hódításig, [b.n.w.], Szeged 2012.
• Kristó Gy., András I, în: Korai magyar történeti lexikon: (9–14. század), szerk. Gy. Kristó, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 42–43.
• Krzemieńska B., Konala se roku 1060 polská výprava na Hradec u Opavy? (Z politických počátků Vratislava II.), „Folia Historica Bohemica” 1980, 2, s. 77–128.
• Kürbis B., Pisarze i czytelnicy w Polsce XII i XIII wieku, w: Polska dzielnicowa i zjednoczona. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. A. Gieysztor, Warszawa 1972, s. 159–201.
• Kurcz Á., Lovagi kultúra Magyarországon a 13–14. században, Budapest 1988.
• Labuda G., Mieszko II król Polski (1025–1034): czasy przełomu w dziejach państwa polskiego, Secesja, Kraków 1992.
• Labuda G., Udział książąt węgierskich w walkach polsko-pomorskich za Mieszka II czy za Kazimierza Odnowiciela?, w: Opuscula minora in memoriam Iosepho Spors, red. J. Hauziński, Stolpensi: APS, Słupsk 1993, s. 65–76.
• Lewicki A., Mieszko II, Kraków 1876.
• Madeja K., Kim był książę „Pomorza”, którego pokonał węgierski książę Béla?, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2019, 11 (15), s. 67–84.
• Makk F., Béla I, în: Korai magyar történeti lexikon: (9–14. század), szerk. Gy. Kristó, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 90.
• Osiński J., Z dziejów Polski wczesnopiastowskiej. Genealogia, ustrój, podbój, Avalon, Kraków 2018.
• Pospieszyńska A., Mieszko II a Niemcy, „Roczniki Historyczne” 1938, 2, 14, s. 239–295.
• Roepell R., Geschichte Polens, t. 1, Hamburg 1840.
• Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, Książnica Pomorska, Szczecin 2005.
• Strzelczyk J., Longobardowie. Ostatni z wielkiej wędrówki ludów, PWN, Warszawa 2014.
• Tęgowski J., W sprawie okoliczności i datacji małżeństwa nieznanej z imienia Piastówny z księciem węgierskim Bélą, w: Res gestae meridionales et orientales. Studia ad Memoriam Professoris Henrici Ruciński, red. E. Bagińska, Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku: Oddział PTH, Białystok 2009, s. 179–187.
• Thoroczkay G., Az első magyarországi szentté avatásokról, în: Hadi és más nevezetés történetek. Tanulmányok Veszprémy László tiszteletére, szerk. M. Kincses, HM Hadtörténeti Intézet és Múzeum, Budapest 2018, s. 559–565.
• Tóth S., Levente, în: Korai magyar történeti lexikon: (9–14. század), szerk. Gy. Kristó, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 408.
• Udwin V., Between Two Armies. The Place of a Duel in Epic Culture, Brill, Leiden–Boston 1998.
• Veszprémy L., King St. Ladislas, Chronicles, Legends and Miracles, „Saeculum Christianum” 2018, 25, s. 140–163.
• Weiler B., The Rex renitens and the Medieval Idea of Kingship, ca. 900–ca. 1250, „Viator” 2000, 31, s. 1–42.
• Węcowski P., Początki Polski w pamięci historycznej późnego średniowiecza, Societas Vistulana, Kraków 2014.
• Zakrzewski S., Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Warszawa 1921.
• Żmudzki P., Władca i wojownicy, narracje o wodzach, drużynie i wojnach w najdawniejszej historiografii Polski i Rusi, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.

Identifiers

DOI

10.31261/SPiP.2023.19.05

Biblioteka Nauki

27177753