Nieznany list arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzanty z Kosowic herbu Szeliga z 24 września 1387 roku

• Authors: Michał Hankus

Title variants

DE

Ein unbekannter Brief des Gnesener Erzbischofs Bodzanta von Kosowice mit dem Wappen von Szeliga vom 24. September 1387

EN

An Unknown Letter of the Archbishop of Gniezno, Bodzanta of Kosowice, of the Szeliga Coat of Arms, Dated September 24, 1387

Abstracts

EN

The Archbishop of Gniezno, Bodzanta of Kosowice, of the Szeliga coat of arms, is one of the most controversial figures of late fourteenth-century Poland. He began his career as the governor of Kraków-Sandomierz during the reign of Casimir the Great. He held this office for over 20 years, while also developing his career as a clergyman. His service as a canon in Kraków, a scholastic in Wiślica and finally as provost of the collegiate church of St. Florian in Kleparz were successful. In 1382, by the appointment of king Louis of Hungary, he became the archbishopric of Gniezno, where he remained until his death in 1388. The controversy surrounding Bodzanta stems from his unstable policy during the interregnum following the death of Louis of Hungary. In addition, Jan of Czarnków left in his chronicle an unfavourable opinion about the archbishop, representing him as incompetent and his actions as destructive for the Polish Church.The aim of this article is to highlight the conflict between Bodzanta of Kosowice and prince Władysław Opolczyk, which took place in 1387. The analysis is based on a newly discovered letter of the archbishop to parish priests in the Wieluń region, found in the collections of the Jagiellonian Library. The conflict was caused by the receipt by the prince’s officials of questionable benefits from villages belonging to the clergy of that region. The archbishop defended the local clergy, imposing an interdict on Wieluń and threatening the ruler with excommunication.This study fills a gap related to relations between the most important personages in the Kingdom of Poland at the end of the fourteenth century. In addition, it verifies the state of research on the history of such towns as Krzywarzeka. The attitude and determination of the archbishop in curbing the prince’s decisions and actions contradicts the opinion about Bodzanta’s weakness throughout his pontificate.

DE

Der Gnesener Erzbischof Bodzanta von Kosowice mit dem Wappen von Szeliga ist eine der umstrittensten Persönlichkeiten des späten 14. Jahrhunderts in Polen. Er begann seine Karriere als Magnus procurator des Distrikts Krakau-Sandomir während der Herrschaft von Kasimir dem Großen. Dieses Amt hatte er über 20 Jahre lang inne, schlug aber gleichzeitig eine kirchliche Laufbahn ein – er war ein erfolgreicher Kanoniker von Krakau, Scholastiker von Wiślica und schließlich Propst der Stiftskirche St. Florian in Kleparz. 1382 wurde er von König Ludwig dem Großen von Ungarn zum Erzbischof von Gnesen ernannt, wo er bis zu seinem Tod im Jahre 1388 residierte. Die Kontroverse um Bodzanta ist auf seine labile Politik während des Interregnums nach dem Tod Ludwigs des Großen zurückzuführen. Außerdem erließ Jan von Czarnków in seiner Chronik ein tadelndes Urteil über den Erzbischof, das ihn als Versager und Zerstörer der polnischen Kirche darstellte.Ziel des vorliegenden Artikels ist es, den Konflikt zwischen Bodzanta von Kosowice und dem Herzog Wladislaus II. von Oppeln, der im Jahr 1387 stattfand, in den Mittelpunkt der Betrachtungen zu stellen. Die Analyse stützt sich auf einen bisher unbekannten Brief des Erzbischofs an die Geistlichen in den Pfarreien im Weluner Land, der in den Sammlungen der Jagiellonen-Bibliothek gefunden wurde. Der Streit entzündete sich an der Einhebung strittiger Abgaben durch die herzoglichen Beamten aus den Dörfern, die dem Klerus im Weluner Land gehörten. Der Erzbischof verteidigte den örtlichen Klerus, verhängte ein Interdikt über Welun und drohte dem Herrscher mit der Exkommunikation.Die Arbeit füllt die bisher bestehenden Wissenslücken in Bezug auf die Verhältnisse zwischen den wichtigsten Persönlichkeiten im Königreich Polen am Ausgang des 14. Jahrhunderts. Darüber hinaus verifiziert sie den Stand der Forschung zur Geschichte von Orten wie Krzyworzeka. Sie zeigt auch die Haltung und Entschlossenheit des Erzbischofs, dem Treiben des Herzogs ein Ende zu setzen, was der Meinung widerspricht, Bodzanta sei während seines gesamten Pontifikats schwach gewesen.

PL

Arcybiskup gnieźnieński Bodzanta z Kosowic herbu Szeliga to jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci końca XIV wieku w Polsce. Karierę rozpoczął na stanowisku wielkorządcy krakowsko-sandomierskiego za czasów Kazimierza Wielkiego. Piastował ten urząd przeszło 20 lat, równocześnie rozwijając karierę duchowną – z powodzeniem pełnił funkcję kanonika krakowskiego, scholastyka wiślickiego czy w końcu prepozyta kolegiaty św. Floriana na Kleparzu. W 1382 roku z woli króla Ludwika Węgierskiego został mianowany na arcybiskupstwo gnieźnieńskie, gdzie pozostał aż do śmierci w 1388 roku. Kontrowersje związane z Bodzantą wynikają z faktu jego labilnej polityki w okresie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego. Dodatkowo Jan z Czarnkowa w swojej kronice pozostawił niechlubną opinię na temat arcybiskupa, przedstawiając go jako nieudacznika i niszczyciela polskiego Kościoła.Celem artykułu jest naświetlenie konfliktu między Bodzantą z Kosowic a księciem Władysławem Opolczykiem, rozgrywającego się w 1387 roku. Analiza opiera się na nieznanym dotąd liście arcybiskupa do duchownych w parafiach w ziemi wieluńskiej, odnalezionym w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Spór wynikał z pobierania przez urzędników księcia spornych świadczeń ze wsi należących do duchownych w ziemi wieluńskiej. Arcybiskup stanął w obronie tamtejszego kleru, obkładając Wieluń interdyktem, a władcy grożąc ekskomuniką.Praca uzupełnia dotychczasowe luki w relacjach między najważniejszymi osobami w Królestwie Polskim końca XIV wieku. Poza tym weryfikuje stan badań na temat historii takich miejscowości, jak Krzywarzeka. Ukazuje również postawę i determinację arcybiskupa w ukróceniu procederu księcia, co staje w sprzeczności z opinią o słabości Bodzanty przez cały okres pontyfikatu.

Keywords

DE

Erzbischof Bodzanta; Wladislaus II. von Oppeln; Exkommunikation; Welun; Interdikt; Steuern; Kirche

PL

arcybiskup Bodzanta; Władysław Opolczyk; ekskomunika; Wieluń; interdykt; podatki; Kościół

EN

archbishop Bodzanta; Władysław Opolczyk; excommunication; Wieluń; interdict; taxes; Church

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Średniowiecze Polskie i Powszechne
• Year: 2023
• Volume: 15
• Pages: 99-109

Dates

published

2023

Contributors

author

Michał Hankus

• Instytut Historii, Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000327943992

References

• Źródła rękopiśmienne
• Archiwum Państwowe w Poznaniu, Dokumenty i akta dotyczące osób, K. Wójcikiewicz, teczka 2 – Kodeks dyplomatyczny miasta Wielunia.
• Biblioteka Jagiellońska: rkps 351 IV, Liber sextus Decretalium cum glossa Ioannis Andreae (usque ad I. 3.11.); Textus varii.
• Źródła drukowane
• Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, vol. 2: Numerus continens inde a 332 usque ad 444, wyd. M. Kowalczyk, M. Markowski, J. Zathey, M. Zwiercan, Wrocław 1982.
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 3, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1879.
• Opracowania
• Hankus M., Działalność Bodzanty z Kosowic herbu Szeliga na stanowisku arcybiskupa gnieźnieńskiego, „Nasza Przeszłość” 2020, 133, s. 81–114.
• Kowalska-Urbankowa Z., Jarosław ze Skotnik Bogoria Arcybiskup Gnieźnieński Prawodawca i Dyplomata (zm. 1376), „Nasza Przeszłość” 1985, 63, s. 53–96.
• Kowalski M., Prałaci i kanonicy krakowskiej kapituły katedralnej od pontyfikatu biskupa Nankera do śmierci biskupa Zawiszy z Kurozwęk (1320–1382), Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków 1996.
• Marzec A., Urzędnicy małopolscy w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305–1370), Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków 2006.
• Matuszewski J.S., Przywileje i polityka podatkowa Ludwika Węgierskiego w Polsce, Łódź 1983.
• Poniewozik L., Prałaci i kanonicy wiśliccy w okresie średniowiecza, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2004.
• Rosin R., Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, Warszawa 1963.
• Słomski M., Urzędnicy i personel zamku arcybiskupów gnieźnieńskich w Łowiczu (XIV w.–1531 r.), Instytut Historii PAN, Warszawa 2017.
• Sperka J., Książęta śląscy wobec Władysława Łokietka i jego koronacji, w: Władysław Łokietek ‒ odnowiciel Królestwa Polskiego. Restaurator Regni Poloniae, red. J. Grabowski, ks. W. Graczyk, H. Wajs, Archiwum Główne Akt Dawnych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2021, s. 113–134.
• Sperka J., Urzędnicy Władysława Opolczyka w księstwie wieluńskim (1370–1391): spisy, w: Średniowiecze polskie i powszechne, t. 3, red. I. Panic, J. Sperka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004, s. 110–121.
• Sperka J., Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330–8 lub 18 maja 1401), Avalon, Kraków 2016.
• Wieczorek J., Wikariusze katedry krakowskiej w XIII i XIV stuleciu, „Nasza Przeszłość” 1992, 78, s. 71–126.
• Wojciechowska B., Ekskomunika w Polsce średniowiecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce 2010.
• Wolff A., Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI w., „Studia Źródłoznawcze” 1957, 1, s. 155–184.
• Wroniszewski J., Prałaci kolegiaty wiślickiej w XIV wieku. Pochodzenie i droga awansu, w: Duchowieństwo kapitulne w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej, red. A. Radzimiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2000, s. 85–99.
• Zabraniak S., Z dziejów kapituły kolegiackiej w Wieluniu (XV w.–1766 r.): prałaci, „Rocznik Wieluński” 2012, 12, s. 7–36.

Identifiers

DOI

10.31261/SPiP.2023.19.07

Biblioteka Nauki

27177711