Správny aparát mesta a jeho grafická vizualizácia (na príklade Banskej Bystrice v stredoveku a ranom novoveku)

• Authors: Milan Georgievski , Oto Tomeček

Title variants

PL

Aparat administracyjny miasta i jego wizualizacja graficzna (na przykładzie Bańskiej Bystrzycy w średniowieczu i wczesnej nowożytności)

EN

The administrative apparatus of the town and its graphic visualisation (on the example of Banská Bystrica in the Middle Ages and early modern times)

DE

Der Verwaltungsapparat der Stadt und seine grafische Darstellung (am Beispiel von Banská Bystrica im Mittelalter und in der Frühen Neuzeit)

Abstracts

DE

Ziel des vorliegenden Beitrags ist es, die Möglichkeiten der grafischen Darstellung von Organisation der Stadtverwaltung zu präsentieren. Im inhaltlichen Teil werden die wichtigsten Organe der Stadtverwaltung vorgestellt, die sich bereits im Mittelalter entwickelten, ihre endgültige Form aber erst im 16. Jahrhundert annahmen. Neben dem Amt des Bürgermeisters wird besonderes Augenmerk auf die kollektiven Organe gelegt, d.h. auf den (inneren und äußeren) Stadtrat sowie auf die später gebildete wählbare Kommunalverwaltung. Die Funktionsweise und die personelle Besetzung dieser Institutionen lassen sich bis zur Mitte des 18. Jahrhunderts (bis 1755) verfolgen, als Banská Bystrica (Neusohl) im Zuge der staatlichen Bemühungen um eine Vereinheitlichung der Verwaltungsorganisation von königlichen Städten mehrere spezifische Elemente der Organisation seiner Selbstverwaltung aufgab (z.B. die Nominierung von Kandidaten für das Amt des Bürgermeisters durch die Bürger, die ein Haus am Hauptmarkt besaßen, oder die jährliche Wahl des Bürgermeisters).Für Zwecke der Analyse wurden zwei Mindmaps und drei illustrative Grafiken erstellt. Die erste Mindmap führt in die Forschung zur Stadtverwaltung im Mittelalter ein. Da viele der Mechanismen für die Wahl der einzelnen Beamten und Mitglieder der kollektiven Organe der Stadtverwaltung in dieser Zeit unbekannt waren, erwies sich diese Art der Visualisierung als geeignetes Mittel zur Darstellung des Themas. Die zweite Mindmap zeigt die administrativen Verhältnisse der Stadt in der ersten Hälfte des 18. Jahrhunderts. In diesem Fall war bereits eine größere Menge an Daten für die Behandlung des Themas verfügbar, so dass die Mindmap als Mittel zur Verdeutlichung bzw. Ergänzung des speziell erstellten und entsprechend vereinfachten grafischen Schemas diente. Schließlich wurden die Perioden des 16., 17. und der ersten Hälfte des 18. Jahrhunderts getrennt behandelt, und zwar mit Hilfe von separaten grafischen Darstellungen der Verwaltungsmechanismen. Anhand von drei Schemata konnten die wichtigsten Entwicklungsprozesse und signifikanten Veränderungen in der Funktionsweise der grundlegenden Mechanismen des städtischen Verwaltungsapparats deutlich nachvollzogen werden.Anschauliche Visualisierungen durch verschiedene Schemata und Mindmaps erweisen sich als willkommenes Hilfsmittel für das Studium und die Forschung im Bereich der Verwaltungsgeschichte. Die Visualisierung des Problems der Stadtverwaltung kann dazu beitragen, ihre Funktionsweise besser zu verstehen und Fragen für die weitere historische Forschung aufzuwerfen.

EN

The paper aims at presenting the possibilities of graphical representation of the problem of the administrative organization of the town. In the textual part it presents the main organs of the town administration, which began to be formed in the Middle Ages, but took their final form mainly during the 16th century. In addition to the institution of the mayor, special attention was paid to the collective organs of the town administration, which were the town (inner and outer) council, as well as the later formed elected municipality. The functioning and staffing of these institutions were followed until the middle of the 18th century (until 1755) when, as a result of the state’s efforts to unify the administrative organisation of the royal towns, Banská Bystrica lost several unique elements of the organisation of its self-government (e.g. the nomination of candidates for the post of mayor by the burghers who owned a house on the main square or the annual election of the mayor).Two mind maps and three illustrative graphic schemes were created for the purpose of the study. The first mind map introduces the research of town administration in the medieval period. As many of the mechanisms for the election of individual officials and members of the collective organs of town administration were unknown for that period, this method of visualisation proved to be a suitable means of introducing the subject. The second mind map depicts the administrative conditions of the town in the first half of the 18th century. In this case, a large amount of data was already available for the treatment of the issue, so the mind map served as a means of clarifying, or supplementing, the specially drawn and appropriately simplified graphic scheme. Finally, the periods of the 16th, 17th and first half of the 18th centuries were treated separately, by means of separate graphic schemes of the administrative mechanisms. Through the three schemes it was possible to clearly trace the most important development processes and significant changes in the functioning of the basic mechanisms of the town’s administrative apparatus.Illustrative visualisations through various schemes and mind maps prove to be a welcome aid to study as well as research in the field of the history of administration. Visualisation of the problem of the town administration can help to better understand its workings as well as to raise questions for further historical research.

PL

Celem artykułu jest rozważenie wykorzystania i przydatności graficznej wizualizacji do przedstawienia zagadnień związanych z organizacją administracyjną miasta. Część tekstowa artykułu opisuje główne organy administracji miejskiej w kształcie, jaki wyłonił się w średniowieczu, przybierając ostateczną formę w XVI wieku. Oprócz instytucji burmistrza szczególną uwagę zwrócono na kolegialne organy administracji miejskiej: radę miejską (wewnętrzną i zewnętrzną) oraz utworzoną później wybieralną gminę. Instytucje te funkcjonowały do połowy XVIII wieku (a konkretnie do 1755 roku), kiedy to, w wyniku starań o ujednolicenie organizacji administracyjnej miast królewskich, Bańska Bystrzyca utraciła kilka unikalnych składowych autonomii (jak wyznaczanie kandydatów na stanowisko burmistrza przez mieszczan posiadających dom na rynku czy coroczne wybory burmistrza).Na potrzeby niniejszego opracowania stworzono dwie mapy myślowe oraz trzy poglądowe diagramy. Pierwsza mapa stanowi wprowadzenie do badań administracji miejskiej w okresie średniowiecza. Ponieważ wiele mechanizmów wyboru urzędników i członków kolegialnych organów administracji miejskiej nie jest dogłębnie znanych, ten sposób wizualizacji można uznać za właściwy sposób wprowadzenia w tematykę. Druga mapa przedstawia warunki administracyjne miasta w pierwszej połowie XVIII wieku. W tym przypadku dostępna już była wystarczająca ilość danych dla takiego ujęcia zagadnienia, więc mapa taka posłużyła jako środek doprecyzowania lub uzupełnienia specjalnie skonstruowanego i odpowiednio uproszczonego diagramu. Wreszcie, okresy XVI, XVII i pierwszej połowy XVIII wieku potraktowano odrębnie, przedstawiając je za pomocą osobnych diagramów obrazujących mechanizmy administracyjne. Te trzy diagramy umożliwiają przejrzyste prześledzenie najważniejszych procesów rozwojowych i istotnych zmian w funkcjonowaniu podstawowych mechanizmów aparatu administracyjnego miasta.Poglądowe wizualizacje za diagramów i map konceptualnych sprawdzają się jako pomocne narzędzia zarówno w poznawaniu jak i badaniach nad dziejami administracji. Wizualizacje administracji miejskiej pomagają w lepszym zrozumieniu jej funkcjonowania jak również pozwalają formułować zagadnienia do podjęcia w dalszych badaniach historycznych.

Keywords

DE

Stadtverwaltung; Bürgermeister; Stadtrat; Grafisches Schema; Mindmap

PL

administracja miejska; burmistrz; rada miejska; diagram; mapa myślowa

EN

town administration; mayor; town council; graphic scheme; mind map

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Średniowiecze Polskie i Powszechne
• Year: 2023
• Volume: 15
• Pages: 135-160

Dates

published

2023

Contributors

author

Milan Georgievski

• Slovenské národné múzeum v Martine

• https://orcid.org/0000000201393075

author

Oto Tomeček

• Filozofická fakulta, Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici

• https://orcid.org/000000033110047X

References

• Pramene a pramenné edície
• Magyarországi városok régi szamadáskőnyvei, szerk. L. Fejérpataky, Budapest 1885.
• Mesto Banská Bystrica – Katalóg administratívnych a súdnych písomností I, II (1020) 1255–1536, ed. C. Matulay, Bratislava 1980.
• Monumenta Hungariae Juridico-Historica – Corpus statutorum IV/2 (Statuta et articuli municipiorum Hungariae cis Danubiorum), eds. S. Kolosvári, K. Óvári, Budapest 1897.
• Pramene k dejinám Slovenska a Slovákov VII – Turci v Uhorsku I, ed. V. Čičaj, Literárne informačné centrum, Bratislava 2005.
• Štátny archív v Banskej Bystrici – pracovisko Banská Bystrica, fond Mesto Banská Bystrica.
• Literatúra
• Buzan T., Mentální mapování, Portál, Praha 2007.
• Georgievski M., Organizácia mestskej samosprávy v Banskej Bystrici a jej personálne obsadenie v 16. storočí, rukopis, Banská Bystrica – Bratislava 2018.
• Georgievski M., Mesto a jeho elity – Prípad Banskej Bystrice v 16. storočí, rukopis, Banská Bystrica – Bratislava 2020.
• Graus I., Banská Bystrica v 16. storočí – Štúdie z dejín mesta, Enterprise spol. s r. o., Banská Bystrica 2015.
• Horváth P., Vozár J., Rozvoj slovenskej národnosti, in: Dejiny Slovenska II, eds. V. Matula, J. Vozár, Bratislava 1987, s. 263–272.
• Jurkovič E., Dejiny kráľovského mesta Banská Bystrica, Občianske združenie Pribicer, Banská Bystrica 2005.
• Jurkovich E., Voľba richtára, in: Príbehy z minulosti Banskej Bystrice, ed. I. Nagy, Štátna vedecká knižnica, Banská Bystrica 1997, s. 64–70.
• Kuzma D., Besztercebánya szabad királyi város politikai elitjének összetétele és városirányító tevékenysége (1500–1605), dizertačná práca, Pécs 2008.
• Lisková H., Samospráva mesta Banská Bystrica v 13.–15. storočí, in: Stredné Slovensko 11 – spoločenské vedy, eds. Z. Drugová, V. Sklenka, Stredoslovenské múzeum, Banská Bystrica 2007, s. 23–38.
• Lisková H., Zo života banskobystrických mešťanov v stredoveku, in: Annales historici Presovienses 7, ed. M. Pekár, Universum, Prešov 2007, s. 7–26.
• Lisková H., Mesto Banská Bystrica (jeho vznik, remeslá, počiatky banskej ťažby, obchod a správa mesta) v dielach kronikárov a vybraných historikov z obdobia 17. storočia až po súčasnosť, „Acta historica Neosoliensiaˮ 2008, č. 11, s. 112–132.
• Markov J., Odraz politických zápasov v obecnej správe Banskej Bystrice v 16.–19. storočí, Slovenská akadémia vied, Bratislava 1973.
• Ratkoš P., Povstanie baníkov na Slovensku 1525–1526, Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied (SAV), Bratislava 1963.
• Skladaný M., K počiatkom Banskej Bystrice, in: Stredoveké mesto ako miesto stretnutí a komunikácie, eds. J. Lukačka, M. Štefánik, Typoset print, Bratislava 2010, s. 157–168.
• Tomeček O., Náboženské pomery v drevorubačských a uhliarskych osadách v chotári Banskej Bystrice do polovice 19. storočia, in: Acta historica Neosoliensia 8, eds. R. Kožiak, I. Nagy, Katedra histórie FHV UMB, Banská Bystrica 2005, s. 69–77.
• Tomeček O., Náboženské zápasy v zázemí mesta Banská Bystrica po nástupe reformácie, in: Historie. Historica – Sborník prací Filozofické fakulty Ostravské univerzity 13, eds. M. Myška, J. Grollová, Filozofická fakulta Ostravské univerzity, Ostrava 2006, s. 57–67.
• Uličný F., Mesto Banská Bystrica okolo roku 1255, in: Minulosť a prítomnosť Banskej Bystrice 1, eds. I. Nagy, I. Graus, Katedra histórie FHV UMB a Štátna vedecká knižnica, Banská Bystrica 2006, s. 5–15.
• Vozár J., Národnostné zápasy v stredoslovenských banských mestách a slovenské národné povedomie od 16. do polovice 18. storočia, „Historický časopisˮ 1980, č. 4, 28, s. 554–577.
• Vozár J., Národnostné pomery v stredoslovenských banských mestách v období neskorého feudalizmu, in: Národnostný vývoj miest na Slovensku do roku 1918, ed. R. Marsina, Martin 1984, s. 188–206.
• Internetové zdroje
• <https://archives.hungaricana.hu/en/charters/318615/?list=eyJxdWVyeSI6ICJTWk89KGJlc3p0ZXJjZWJhbnlhKSIsICJzb3J0IjogIlJFQ05VTSJ9> [cit. 20.03.2020].
• <https://net.jogtar.hu/ezer-ev-torvenyei> [cit. 23.03.2020].

Identifiers

DOI

10.31261/SPiP.2023.19.11

Biblioteka Nauki

27177747