Role prefixoidů z klasických jazyků při obohacování slovní zásoby (nejen) češtiny na příkladu komponentů bio- a eko-

• Authors: Eliška Králová

Title variants

EN

The role of prefixoids originating in the classical languages in the process of enriching (not only) vocabulary of the Czech language (based on bio- and eko- components)

Abstracts

EN

The word-formation components originating in the classical languages are both malleable and effective device of marking new facts resulting from rapidly occuring changes on the global scale. What seems to be a decisive factor here, are considerable requirements of contemporary language systems towards newly coined words, that relate to those words’ functionality and internationality. The newly formed words need to mirror the transient realities of life and meet the communicative needs of speakers who live in the reality characterised by fast civilisation changes. Both the word-building formants originating in Latin and those originating in Greek fulfill those requirements. Latin and Greek prefixoids, in addition to being highly productive, may be easily combined with word-building components of native and foreign origin. On the one hand, it is an advantageous situation from the viewpoint of a given language users, while on the other, the said situation creates a risk of abusing and exhausting the meaning of some words, which brings about the need to eventually replace them with others. The speakers who gradually broaden their lexicons by including the newly-formed words may, in the course of this process, utilise their preexisting knowledge and thusfar experience that on the conceptual level correspond to the usage of word-formation components originating in Latin and Greek. The author of the article has combined her linguistic knowledge pertaining to how prefixes and prefixoids originating in Latin and Greek function in the Czech language, with the research findings of language didactics. At the same time, the author indicates particular case where the English language influences the Czech language.

PL

Komponenty słowotwórcze z języków klasycznych są elastycznym i skutecznym narzędziem oznaczania nowych faktów będących wynikiem szybko postępujących zmian o zasięgu globalnym. Wymagania współczesnych systemów językowych co do wydajności, tj. funkcjonalności i internacjonalności, nowych słów są duże. Nowo powstające wyrazy muszą stanowić reakcję na zmieniające się realia życia i odpowiadać na potrzeby komunikacyjne użytkowników w rzeczywistości cechującej się szybkimi zmianami cywilizacyjnymi. Formanty słowotwórcze pochodzące zarówno z łaciny, jak i greki spełniają te warunki. Prefiksoidy łacińskie i greckie można łatwo łączyć z komponentami rodzimymi i obcymi, a jednocześnie są one bardzo produktywne. Z jednej strony to sytuacja korzystna z punktu widzenia użytkowników danego języka, z drugiej strony jednak pojawia się ryzyko nadużywania i stopniowego wyczerpywania znaczenia niektórych słów i konieczności zastępowania ich innymi. Rozmówcy, którzy stopniowo poszerzają swój zasób słów o nowe wyrazy i wyrażenia mogą w tym procesie wykorzystać swoją dotychczasową wiedzę i doświadczenia, które konceptualnie łączą się z wykorzystaniem komponentów słowotwórczych pochodzenia łacińskiego oraz greckiego. Autorka artykułu łączy wiedzę językową dotyczącą przedrostków i prefiksoidów pochodzenia łacińskiego i greckiego w języku czeskim z wiedzą z zakresu lingwodydaktyki, ukazuje przy tym zjawisko funkcjonowania w języku czeskim pewnych wpływów z języka angielskiego.

Keywords

PL

przedrostki i prefiksoidy łacińskie i greckie; neologizmy; wzbogacenie zasobu słownictwa; internacjonalizmy

EN

prefixes and prefixoids of Latin and Greek origin; neologisms; enriching a lexicon; cognates

• Publisher: Uniwersytet Śląski
• Journal: Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego
• Year: 2022
• Volume: 31
• Pages: 1-11

Dates

published

2022

Contributors

author

Eliška Králová

• Uniwersytet Karola w Pradze

• https://orcid.org/0000000228869328

References

• bio break, [2022], Cambridge Dictionary, https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/bio-break [přístup: 11. 7. 2022].
• bio I, [2022], Akademický slovník současné češtiny, https://slovnikcestiny.cz/heslo/bio/1/2260 [přístup: 11. 7. 2022].
• bio-, [2022], Akademický slovník současné češtiny, https://slovnikcestiny.cz/heslo/bio-/0/627 [přístup: 11. 7. 2022].
• Bowers P., Kirby J., Deacon H., 2010, The effects of morphological instruction on literacy skills: A systematic review of the literature, „Review of Educational Research“, vol. 80 (2), s. 144–179.
• Bozděchová I., 2021, Kam se slovotvorbou – v teorii a ve výuce, „Český jazyk a literatura“, č. 71, s. 116–122.
• Bozděchová I., 2022, Slovotvorba nejen, ale i hrou, „Český jazyk a literatura“, č. 72, s. 13–19.
• Databáze excerpčního materiálu Neomat, verze 3.0, http://www.neologismy.cz/ [přístup: 15. 10. 2022].
• eco, [2022], Dictionary.com, https://www.dictionary.com/browse/eco [přístup: 11. 7. 2022].
• eko-, [2022], Akademický slovník současné češtiny, https://slovnikcestiny.cz/heslo/eko-/0/31865 [přístup: 11. 7. 2022].
• eko, [2022], Akademický slovník současné češtiny, https://slovnikcestiny.cz/heslo/eko/0/37681 [přístup: 11. 7. 2022].
• Hladká Z., 1990, Ekologie, „Naše řeč“, č. 73 (1), s. 54–56.
• Holičová B., 2003, Kompozitá s prefixom bio-, v: Varia X: Zborník materiálov z X. kolokvia mladých jazykovedcov, eds. M. Nábělková, M. Šimková, Slovenská jazykovedná spoločnosť pri SAV – Jazykovedný ústav Ľ. Štúra SAV, Bratislava, s. 59–66.
• Janovec L., [s.a.], Ještě k výuce slovotvorby [rukopis textu připravovaný k recenznímu řízení pro časopis „Český jazyk a literatura“].
• Martincová O. et al., 1998, Nová slova v češtině. Slovník neologizmů 1, Academia, Praha.
• Martincová O. et al., 2004, Nová slova v češtině. Slovník neologizmů 2, Academia, Praha.
• Martincová O., Savický N., 1987, Hybridní slova a některé obecné otázky neologie, „Slovo a slovesnost“, č. 48 (2), s. 124–139.
• Mejstřík V., 1965, Tzv. hybridní složeniny a jejich stylová platnost, „Naše řeč“, č. 48 (1), s. 1–15.
• Mitter P., 2003, Složená hybridní substantiva s prvním komponentem cizího původu v současné češtině, Acta Universitatis Purkynianae, 95, Univerzita J.E. Purkyně, Ústí nad Labem.
• Mitter P., 2004, Vymezení některých prefixoidů a radixoidů v české lingvistické literatuře. „Jazykovědné aktuality“, č. 41 (3), s. 31–36.
• Mravinacová J., 2005, Neosémantismy vzniklé pod vlivem cizího jazyka, v: Neologizmy v dnešní češtině, eds. O. Martincová et al., ÚJČ AV ČR, Praha, s. 180–186.
• Pešková Š., 2022, Co všechno se mohou žáci v učebnicích dozvědět aneb Hravá slovotvorba. „Český jazyk a literatura“, č. 72, s. 222–225.
• Petráčková V., KrausJ., eds., 2005, Slovník cudzích slov (akademický), Slovenské pedagogické nakladateľstvo – Mladé letá, Bratislava.
• Rasinski T.V. et al., 2011, The Latin-Greek connection: Building vocabulary through morphological study, „The Reading Teacher“, vol. 65 (2), s. 133–141.
• Sixtová H., 2003, K otázce adjektiv ovlivněných angličtinou v češtině a bulharštině, v: Internacionalizmy v nové slovní zásobě, eds. A. Rangela, Z. Tichá, ÚJČ AV ČR, Praha, s. 99–105.
• Sixtová H., 2007, Nové lexikální jednotky cizího původu v češtině, ruštině a bulharštině – srovnání, Univerzita Karlova, Filozofická fakulta, Praha.
• Slovník cudzích slov (akademický). 2., [2022], doplnené a prepracované vyd. z roku 2005, https://slovnik.juls.savba.sk/?w=bio&s=exact&c=Ncbf&cs=&d=scs# [přístup: 11. 7. 2022].
• What percent of English words are derived from Latin?, [2022], Dictionary.com, https://www.dictionary.com/e/word-origins/ [přístup: 11. 7. 2022].
• White G. et al., 1989, Teaching elementary students to use word-part clues, „The Reading Teacher”, vol. 42 (4), s. 302–308.
• Yurtbaşi M., 2015, Building English vocabulary through roots, prefixes and suffixes, „Global Journal of Foreign Language Teaching“, vol. 5 (1), s. 44–51.

Identifiers

DOI

10.31261/TPDJP.2022.31.18

Biblioteka Nauki

28395250