Wybrane przykłady zwolnień i udziału nieletnich w kampaniach wojennych ostatnich Jagiellonów

• Authors: Andrzej Gładysz

Title variants

EN

Selected Examples of Exemption and Participation of Minors in the War Campaigns of the Last Jagiellon

Abstracts

EN

The article explores the issue of participation of juvenile representatives of the nobility in conflicts conducted in the 16th century. It reflects on the training of youth in the craft of war at the courts, the first military experiences and practical learning of the art of war implemented through participation in war campaigns and familiarization with the realities of camp life and the hardships of marches. The publication is a summary of analyses of the presence of underlings in popular defense forces and an overview of military normative documents discussing the rules of their presence in a military unit, the tasks assigned to them and regulating responsibility for their safety and training. An important element is also the identification of age as a reason for the exemption from the obligation to participate in military expeditions used by the nobility throughout the 16th century.

PL

W artykule poruszono zagadnienie uczestnictwa nieletnich przedstawicieli szlachty w konfliktach zbrojnych prowadzonych w XVI wieku. Podjęto refleksję na temat kształcenia młodzieńców w rzemiośle wojennym na dworach, a także pierwszych militarnych doświadczeń i praktycznej nauki sztuki wojennej realizowanych poprzez udział w kampaniach wojennych oraz zaznajamianie się z realiami życia obozowego i trudami przemarszów. Publikacja stanowi podsumowanie analiz dotyczących obecności pacholąt w wojskach obrony potocznej oraz analizę wojskowych źródeł normatywnych omawiających zasady ich obecności w zgrupowaniu wojskowym, powierzane im zadania i regulujących odpowiedzialność za ich bezpieczeństwo i przeszkolenie. Istotny element stanowi również wskazanie wieku jako przyczyny zwolnienia od obowiązku udziału w wyprawach wojennych, co wykorzystywała szlachta w XVI wieku.

Keywords

PL

wojskowość staropolska; pacholęta; artykuły hetmańskie; nieletni

EN

Old Polish warfare; squires; Hetman’s Articles; underage soldiers

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Wieki Stare i Nowe
• Year: 2023
• Volume: 18
• Issue: 23
• Pages: 1-12

Dates

published

2023

Contributors

author

Andrzej Gładysz

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000216251926

References

• Bielski M., Kronika polska, t. 2, Sanok 1856.
• Danysz A., O wychowaniu Zygmunta Augusta, Kraków 1915.
• Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
• Ferenc M., Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Kraków 1998.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, wstęp J. Krzyżanowski, t. 3: K-P, Warszawa 1985.
• Gładysz A., Wyprawa pozwolska Zygmunta Augusta w 1557 roku, „Roczniki Humanistyczne” 2008, 56, z. 2: Historia, s. 81-107.
• Gładysz A., Walki polsko-mołdawskie 1504-1510, mps pracy magisterskiej w Archiwum Uniwersyteckim KUL, Lublin 2009.
• Gładysz A., Wojskowe osiągnięcia Zygmunta Augusta. Próba oceny, w: Sigismundus Augustus Rex, red. A. Januszek-Sieradzka, Sandomierz 2010, s. 149-166.
• Gładysz A., Służba wojskowa dworzan Zygmunta I Starego, mps pracy doktorskiej w Archiwum Uniwersyteckim KUL, Lublin 2014.
• Gładysz A., Instrumentaliści w wojsku ostatnich Jagiellonów w świetle wybranych źródeł normatywnych (1507-1572), w: Przysięga wojskowa. Idea i praktyka. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, red. A. Niewiński, Oświęcim 2016, s. 63-79.
• Gładysz A., The Polish-Moldavian conflict (1506), w: War in History. The History of Polish and General Military Science, red. A. Niewiński, Lublin 2017, s. 85-102.
• Górnicki Ł., Dworzanin polski, oprac. R. Pollak, t. 2, Wrocław 2004.
• Jougan A., Słownik kościelny łacińsko-polski, wyd. 2, Miejsce Piastowe 1948.
• Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. Epoka przedrozbiorowa, t. 1, Kraków 1912.
• Kronika polska Marcina Kromera biskupa warmińskiego ksiąg XXX, przeł. M. Błażowski, Sanok 1857.
• Kroniki B. Wapowskiego z Radochoniec część ostatnia, czasy podługoszowskie obejmująca (1480-1535), wyd. J. Szujski, Kraków 1874.
• Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2018.
• Marchwińska A., Królewskie dwory żon Zygmunta Augusta. Organizacja i składy osobowe, Toruń 2008.
• Matricularum Regni Poloniae Summaria, wyd. T. Wierzbowski, cz. 4: Sigismundi I regis tempora complecens (1507-1548), Warszawa 1912-1917.
• Orzechowski S., Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego, Sanok 1855.
• Ossowska M., Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1973.
• Plewczyński M., Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI w., Warszawa 1985.
• Plewczyński M., Skład chorągwi jazdy koronnej w latach 1501-1572, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1993, 35, s. 33-56.
• Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII w., oprac. S. Kutrzeba, Kraków 1937.
• Quirini-Popławska D., Działalność Włochów w Polsce w I połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej, Wrocław 1973.
• Słownik łacińsko-polski, oprac. K. Kumaniecki, Warszawa 1986.
• Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi, Warszawa 1846.
• Sucheni-Grabowska A., Zygmunt August. Król Polski i Wielki Książę Litewski 1520-1562, Warszawa 1996.
• Tarnowski J., Consilium rationis bellicae, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858.
• Winczura Ł., Hetman hetmanów. Jan Amor Tarnowski (1488-1561), Kraków 2005.

Identifiers

DOI

10.31261/WSN.2023.23.05

Biblioteka Nauki

27316024