Inspiracja zbiorową pamięcią czy zbiorowa pamięć inspirowana? Działalność wystawiennicza Instytucji Kultury Panteon Górnośląski; jej edukacyjne przesłanie i misja

• Authors: Lech Krzyżanowski

Title variants

EN

Inspiration by Collective Memory or Collective Memory Inspired? Exhibition Activities of the Upper Silesian Pantheon; its Educational Message and Mission

Abstracts

EN

The institution of the Upper Silesian Pantheon was established in Katowice in 2020. Its statutory purpose is to commemorate, preserve and disseminate cultural heritage by commemorating personages who have left their mark on the Polish identity of the Upper Silesia region, with special focus on artists, scientists, politicians, soldiers, and the clergy. In 2022, in fulfilment of its cultural mission, the Pantheon opened a public exhibition in the vaults of the Cathedral of Christ the King in Katowice, “Upper Silesian Pantheon”. Its goal is formative and educational and it exhibits the achievements of prominent 20th-century residents of Upper Silesia. The biographies of these figures are intended to serve as role models, useful to visitors, especially the young, in the process of emulation. Transgression ranks topmost among the features promoted by the exhibition. According to the psychological concept of Józef Kozielecki, transgression consists in overcoming one’s own limitations and going beyond the assigned social role. The authors of the exhibition, referring to the examples of distinguished Upper Silesians, seek to prove that, although difficult, transgression of this type is possible and should challenge every young person to thinking about his or her future.

PL

W 2020 roku powstała w Katowicach Instytucja Kultury Panteon Górnośląski. Jej statutowym celem jest upamiętnianie, zachowanie i upowszechnianie dziedzictwa poprzez czczenie pamięci osób zasłużonych dla polskości ziem Górnego Śląska, ze szczególnym uwzględnieniem twórców, artystów, naukowców, polityków, żołnierzy oraz osób duchownych. Realizując tak zdefiniowaną funkcję, w 2022 roku w podziemiach katedry pod wezwaniem Chrystusa Króla w Katowicach instytucja ta otwarła dla zwiedzających wystawę: „Panteon Górnośląski”. Ma ona charakter formacyjno-wychowawczy; ukazuje dokonania wybitnych, XX-wiecznych mieszkańców Górnego Śląska. Biografie tych osób mają służyć za wzorce osobowościowe, które w procesie naśladownictwa staną się użyteczne dla zwiedzających, zwłaszcza dla młodego pokolenia. Spośród promowanych na wystawie cech na pierwsze miejsce wysuwa się transgresja (transgression). Zgodnie z psychologiczną koncepcją Józefa Kozieleckiego jest to pokonywanie własnych ograniczeń, wyjście poza przypisaną sobie rolę społeczną. Autorzy wystawy, powołując się na przykłady zasłużonych Górnoślązaków, starają się udowodnić, że choć to trudne, jest możliwe i powinno być wyzwaniem dla każdego młodego człowieka zastanawiającego się nad swoją przyszłością.

Keywords

PL

muzeum; wystawa; transgresja; naśladownictwo; Górny Śląsk

EN

museum; exhibition; transgression; emulation; Upper Silesia

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Wieki Stare i Nowe
• Year: 2023
• Volume: 18
• Issue: 23
• Pages: 1-18

Dates

published

2023

Contributors

author

Lech Krzyżanowski

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/000000032042046X

References

• Arvay-Podhalańska E., Podhalański B., Idea ponadregionalnego Muzeum Panteonu Narodowego na Skałce w Krakowie w kontekście turystyki pielgrzymkowej, w: Gospodarka i przestrzeń. Prace dedykowane Profesor Danucie Ptaszyckiej-Jackowskiej, red. B. Domański, W. Kurek, Kraków 2009, s. 237-243, http://denali.geo.uj.edu.pl/publikacje.php?pdf=000139_18&notka=RXdhIEFydmF5LVBvZGhhbGFufXNrYSwgQm9nZGFuIFBvZGhhbGFufXNraSAyMDA5IElkZWEgcG9uYWRyZWdpb25hbG5lZ28gTXV6ZXVtIFBhbnRlb251IE5hcm9kb3dlZ28 (dostęp: 11.09.2023).
• Bakiera L., Harwas-Napierała B., Wzory osobowe w rozwoju człowieka, Poznań 2016, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/21652/1/Bakiera_Harwas_Napierala_wzory%29osobowe_2016.pdf (dostęp: 11.09.2023).
• Bąbel P., Suchowierska M., Ostaszewski P., Naśladowanie a uczenie się przez obserwację. Porównanie perspektywy analizy zachowania i teorii społecznego uczenia się, „Psychologia Rozwojowa” 2014, nr 19, 3, s. 37-47, https://www.ejournals.eu/pliki/art/3625/pl (dostęp: 11.09.2023).
• Borek P., Dywersyfikacja punktów widzenia jako narzędzie służące pozornej obiektywizacji narracji, w: Punkt widzenia w literaturze, kulturze i języku, red. E. Muskat-Tabakowska, G. Borowski, A. Cierpich, K. Wąsala, Kraków 2015, s. 191-196, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/82317/borek_dywersyfikacja_punktow_widzenia_2015.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 11.09.2023).
• Bukowska-Floreńska I., Rodzina na Górnym Śląsku, Katowice 2007.
• Chałasiński J., Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „Kopalnia” na Górnym Śląsku, Warszawa 1935.
• Chlebowczyk J., Obszary pogranicza językowo-narodowościowego we wschodniej Europie Środkowej w XVIII-XX wieku - problemy ich specyfiki rozwojowej, w: Z problemów integracji społeczno-politycznej na Górnym Śląsku przed II wojną światową, red. W. Zieliński, Katowice 1980, s. 9-34.
• Fic M., Krzyżanowski L., Jak 9 z „Wujka”. Górnośląski glosariusz Polski Ludowej, Katowice-Bielsko-Biała 2016.
• Gerlich M.G., „Śląska krzywda” - przejaw zbiorowego poczucia poniżenia wśród górnośląskiej ludności rodzimej (okres międzywojnia), „Etnografia Polska” 1994, nr 38, 1-2, s. 5-24.
• Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek, Gliwice 2011.
• Kaczmarek J., Muzeum jako przestrzeń sztuki, pamięci i dialogu. Przypadek najmniejszego muzeum świata, „Pogranicze. Studia społeczne” 2018, nr 34, s. 45-62, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/7963/1/Pogranicze_34_2018_J_Kaczmarek_Muzeum_jako_przestrzen.pdf (dostęp: 11.09.2023).
• Kelley D.R., Granice historii. Badanie przeszłości w XX wieku, tłum. B. Hlebowicz, Warszawa 2009.
• Kobiela Ł., August Hlond 1881-1948, Katowice-Warszawa 2018.
• Kozielecki J., Koncepcja transgresyjna człowieka: analiza psychologiczna, Warszawa 1987.
• Kozielecki J., Psychotransgresjonizm: nowy kierunek psychologii, Warszawa 2001.
• Kurpierz T., Henryk Sławik 1894-1944. Biografia socjalisty, Katowice-Warszawa 2020.
• Leksykon Panteonu Górnośląskiego, red. A. Kłos-Skrzypczak, ks. H. Olszar, Katowice 2020, https://www.gwarkowie.pl/images/aktualnosci/leksykon_Panteon_US.pdf (dostęp: 11.09.2023).
• Łęcki K., Wódz J., Wódz K., Wróblewski P., Koncepcja badań. Założenia teoretyczne, w: „Swoi” i „obcy” na Górnym Śląsku. Z problematyki stosunków etnicznych, red. K. Wódz, Katowice 1993, s. 41-57.
• Panteon Górnośląski, w: Katowicka archikatedra Chrystusa Króla. Soli Deo Honor et Gloria, red. A. Niesyto, Katowice 2022, s. 68-72.
• Pater R., Edukacja muzealna - muzea dla dzieci i młodzieży, Kraków 2016, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/33520/pater_edukacja_muzealna_2016.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 11.09.2023).
• Redakcja, „Panteon Polski” z 1 listopada 1924, nr 1, s. 2, https://sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?showContent=true&id=16815 (dostęp: 11.09.2023).
• Rokita Z., Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku, Wołowiec 2020.
• Rottermund A., Muzea. Prognoza, w: Muzeum kościelne w perspektywie zadań i trendów współczesnego muzealnictwa. Materiały z sesji naukowej w dniach 14-15 czerwca 2012 r., red. T. Dudek-Bujarek, Katowice 2013, s. 57-66.
• Statut Instytucji Kultury Panteon Górnośląski, https://panteon-gornoslaski.pl/temat/2020/09/17/STATUT-PANTEONU-GORNOSLASKIEGO-W-KATOWICACH (dostęp: 11.09.2023).
• Statut Muzeum Śląskiego w Katowicach, https://bip.muzeumslaskie.pl/statut-muzeum-slaskiego-od-20-10-2010r-2/?file=2750 (dostęp: 11.09.2023).
• Szewczyk W., Transgresja - czy człowiek potrafi siebie przekraczać?, „Teologia i Moralność” 2014, nr 2, s. 155-165, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/tim/article/download/2240/2227/ (dostęp: 11.09.2023).
• Szramek E., Ks. Jan Kapica, życiorys a zarazem fragment z historji Górnego Śląska, Katowice 1931, https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/66073/edition/63589content (dostęp: 11.09.2023).
• Szramek E., Śląsk jako problem socjologiczny. Próba analizy, Katowice 1934, https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/66074/edition/62296/content (dostęp: 11.09.2023).
• Świecimski J., Typologia muzeów i wystaw muzealnych - założenia i system. Czy i w jakim aspekcie muzea kościelne mogą być uznane za typologicznie specyficzne?, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1994, nr 63, s. 81-100, https://czasopisma.kul.pl/index.php/abmk/article/view/8558/7320 (dostęp: 11.09.2023).
• Trąba M., W jaki sposób i dlaczego ks. Karol Nawa nie trafił do Panteonu Górnośląskiego? Przewartościowania ocen postaci historycznej w badaniach historycznych ostatnich czasów na przykładzie życia i działalności ks. Karola Nawy (1915-2013), „Textus et Studia” 2021, nr 2, s. 69-83, https://czasopisma.upjp2.edu.pl/textusetstudia/article/view/4100/3908 (dostęp: 11.09.2023).
• Wanatowicz M.W., Społeczeństwo polskie wobec Górnego Śląska (1795-1914), Katowice 1992.
• Wolska-Pabian K., Nowe zadania muzeów narracyjnych na przykładzie działalności Muzeum Powstania Warszawskiego, w: Muzeum i zmiana. Losy muzeów narracyjnych, red. P. Kowal, K. Wolska-Pabian, Warszawa-Kraków 2019, s. 91-100.
• Wywiad z dyrektorem Panteonu Górnośląskiego w Katowicach - Ryszardem Kopcem oraz Przemysławem Badurą i dr. Kamilem Kartasińskim - specjalistami do spraw merytorycznych Panteonu Górnośląskiego w Katowicach, w: Panteon Górnośląski w Katowicach, [b.m. i r.w.], s. 5-13.
• Ziębińska-Witek A., Muzea historyczne w XXI wieku; transformacja czy trwanie?, „Kultura Współczesna” 2015, nr 4, s. 106-123, https://www.nck.pl/upload/archiwum_kw_files/artykuly/8._anna_ziebinska-witek_-_muzea_historyczne_w_xxi_wieku.pdf (dostęp: 11.09.2023).
• Znaniecki F., Studja nad antagonizmem do obcych, „Przegląd Socjologiczny” 1930/1931, nr 1, cz. 2, s. 158-209.

Identifiers

DOI

10.31261/WSN.2023.23.15

Biblioteka Nauki

27316048