Musik in fremden Welten. Reiseerfahrungen deutschsprachiger Frauen im 19. Jahrhundert

• Authors: Irmgard Scheitler

Title variants

EN

Music in Strange Worlds: Travel Experiences of German-Speaking Women in the 19th Century

PL

Muzyka w obcych światach. Doświadczenia podróżnicze dziewiętnastowiecznych pisarek niemieckiego obszaru językowego

• Languages of publication: DE

Abstracts

DE

Untersuchungsgegenstand des Artikels sind Beobachtungen und Beurteilungen weiblicher Reisender des 19. Jahrhunderts über Musik, die sie in anderen Ländern hörten und die ihnen befremdlich vorkam. Für diese etwas ausgefallen klingende Thematik – Musikbeschreibungen sind eher selten zu lesen – gibt es Gründe: Gesang und Instrumentalspiel waren Bestandteile höherer Mädchenbildung, Frauen wurde von der Literaturkritik folglich ein Urteil auf diesem Gebiet zugestanden. Mehr noch: Die öffentliche Meinung billigte Schriftstellerinnen nicht nur spontane, emotionsbetonte Urteile zu, sie forderte geradezu Irrationalität als weibliches Charakteristikum ein. Die Kulturforschung hat also ein vielversprechendes Feld vor sich.Es fällt auf, dass das Gefühl von Alterität nicht auf das Erlebnis von Exotik beschränkt ist, sondern schon bei Musik einer anderen Konfession oder eines anderen europäischen Landes auftreten kann. Die Schriften von Friederike Brun, Ida Hahn-Hahn und Louise Mühlbach, die hauptsächlich untersucht wurden, kamen zu recht absprechenden und sehr persönlich gefärbten Urteilen. Fremd wurde nicht etwa als ungewohnt zunächst abwartend und vorsichtig beurteilt, sondern als negativ empfunden und mit negativ besetzten Assoziationen verknüpft. Ergänzend oder alternativ kann das Urteil, das Fremde sei zurückgeblieben, hinzutreten. Da Frauen sich hüteten, sich auf wissenschaftliche Erkenntnisse zu berufen, fiktionalisierte Louise Mühlbach ihr Wissen über ägyptische Instrumente, Berufssängerinnen und Liedtexte als selbsterworben, obgleich es nachweislich angelesen war. Deutsche Schriftstellerinnen waren bemüht, dem Publikum jene spontanen Urteile und ‘ungeschminkten‘ Darstellungen zu bieten, die es erwartete. Dass dies zu Fehlgriffen führte, wurde bereits im 19. Jahrhundert von einzelnen Wissenschaftlern scharf kritisiert und kann uns heute peinlich vorkommen, ist aber – auch – Ergebnis von generell herrschenden geschlechtsspezifischen Festlegungen.

PL

Przedmiotem artykułu są sądy i obserwacje odnoszące się do muzyki, z jaką w obcych krajach stykały się podróżujące kobiety, a którą postrzegały jako pewną osobliwość. Tak szerokie ujęcie problemu badawczego – opisy muzyki są bowiem zjawiskiem raczej rzadkim – ma swoje uzasadnienie: śpiew oraz gra na instrumentach stanowiły element wyższego wykształcenia dziewcząt, wskutek czego krytyka literacka zezwalała kobietom formułować sądy na ten temat. Opinia publiczna nie miała nic przeciwko temu, aby pisarki wydawały spontaniczne i emocjonalne opinie, i wręcz domagała się irracjonalności jako typowo kobiecej cechy. Przed badaczami kultury otwiera się zatem wielce obiecujące pole badawcze.Na podstawie przeprowadzonych badań można zauważyć, że doświadczanie inności nie ogranicza się do doświadczenia egzotyczności, lecz pojawia się już w chwili kontaktu z muzyką obcego kraju lub innego wyznania. Friederike Brun, Ida Hahn-Hahn oraz Louise Mühlbach, których teksty składają się na korpus niniejszego przyczynku, formułowały opinie raczej uwłaczające i bardzo osobiste. Brak w ich ocenach ostrożnego i zdystansowanego podejścia do obcości jako tego, co nieznane i inne; obcość percypowana jest jako zjawisko negatywne, przywołujące negatywne konotacje. Uzupełnieniem lub alternatywą takich osądów jest twierdzenie, iż to, co obce, jest także zacofane.Pisarki rezygnowały z odwoływania się do opracowań naukowych, przykładowo Louise Mühlbach przeniosła do świata fikcji wyniesioną z lektury wiedzę o egipskich instrumentach, zawodowych śpiewaczkach i tekstach piosenek, przedstawiając ją jako nabytą na drodze własnego doświadczenia. Niemieckie pisarki starały się zaprezentować czytelnikom właśnie takie spontaniczne i bezpośrednie opisy, jakich się po nich spodziewano. Było to posunięcie błędne, co mocno krytykowali już w XIX wieku niektórzy badacze; także dzisiaj uznamy je za ogromny nietakt; zarazem jednak był to również efekt powszechnych wówczas wyobrażeń na temat płci.

EN

The subject of this paper are the impressions and judgements made by 19th century female travellers regarding music heard abroad and regarded as alien. There is a wellfounded rationale for this slightly untypical scholarly interest – although descriptions of music are rare in the literature, singing and playing an instrument were a part of girls’ education; therefore, literary critics would be inclined to accept accounts of this particular field. Moreover, public opinion did not only concede to female authors’ spontaneous and emotional judgements, but actually demanded a flair of irrationality as an ingredient of female characteristics. Cultural research may therefore have a promising new field ahead.It is striking that the sensation of alterity is not restricted to the experience of the exotic, but can occur the moment the traveller is confronted with music of another denomination or another European country. In the writings of Friederike Brun, Ida Hahn-Hahn or Louise Mühlbach, which are the main sources for this paper, we are faced with rather derogatory and highly individual judgements. Strange was not understood as unusual, which should be treated with caution and observation, but was seen as negative and tied to negative associations. Alternatively, or as a consequence, it could be regarded as backward. Since women were careful not to refer to academic sources, Louise Mühlbach fictionalized her knowledge of Egyptian instruments, professional female singers or song texts as drawn from experience, although it can be proven to have been acquired by reading. German female writers were eager to offer to the public the very spontaneous judgements and ‘unvarnished’ descriptions they expected. This resulted in blunders that were already heavily criticized by some scholars of the time and may sound embarrassing to us, but was – also – due to the generally prevailing gender-specific determinations.

Keywords

DE

Reise; Frauen; Musik; gender; Alterität

PL

podróż; kobiety; muzyka; gender; inność

EN

Travel; women; music; gender; alterity

• Publisher: Uniwersytet Śląski
• Journal: Wortfolge. Szyk Słów
• Year: 2021
• Issue: 5
• Pages: 1-38

Dates

published

2021-01-20

Contributors

author

Irmgard Scheitler

• Universität Würzburg

Identifiers

DOI

10.31261/WSS.2021.05.01