Protomedyk, fizyk miejski, fizyk okręgowy Wolnego Miasta Krakowa (1815-1846) Z dziejów organizacji służby zdrowia na ziemiach polskich w XIX w.

• Authors: Mateusz Mataniak

Title variants

DE

Protomediziner, Stadtphysiker, Regionalphysiker der Freien Stadt Krakau (1815-1846) Aus der Geschichte der Organisation des Gesundheitswesens in den polnischen Gebieten im 19. Jahrhundert

EN

Protomedic, urban physicist, regional physicist of the Free City of Cracow (1815-1846) From the history of health service organisation in the Polish lands in the nineteenth century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono zasady organizacyjne oraz formy działalności „policji lekarskiej” („policji medycynalnej”) Wolnego Miasta Krakowa (1815-1846), ze szczególnym uwzględnieniem zadań Protomedyka oraz dwóch Fizyków: Miejskiego i Okręgowego. Szczegółowej analizie poddano „instrukcje rządowe” dla Fizyków, uchwalone przez Senat Rządzący w 1844 r. Ich zawartość przekonuje, że do głównych zadań „urzędników zdrowia” należała dbałość o zdrowie mieszkańców Krakowa wraz z Okręgiem, w tym zapobieganie i zwalczanie epidemii, kontrolowanie sprzedawanej żywności, dbałość o warunki sanitarne w szpitalach, aresztach policyjnych, Gmachu Więzień Kryminalnych itp., nadzór nad lekarzami, chirurgami, akuszerkami i aptekarzami, zwalczanie działalności szarlatanów i pokątnych akuszerek, prowadzenie szczepień, wykonywanie badań zdrowotnych „kobiet publicznych”, sporządzanie opinii sądowo-lekarskich, wystawianie aktów zgonu, badanie zwierząt poddawanych ubojowi itp. Na potrzeby artykułu ustalono nazwiska osób powoływanych na Protomedyka i Fizyków. Tekst oparto przede wszystkim na materiałach archiwalnych, przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie (zespół „Archiwum WMK”) oraz w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego.  

EN

The article presents organisational principles and forms of activity of the “medical police” of the Free City of Cracow (1815-1846), with particular emphasis on the tasks of the protomedic and two physicists: the urban and regional physicists. The “governmental instruc- tions” for the physicists, adopted by the Senate in 1844, have been subjected to a detailed analy- sis. Their content demonstrates that the main tasks of the “health officials” were to take care of the health of the inhabitants of Cracow and the district, including preventing and combating epidemics, controlling the food sold, taking care of the sanitary conditions in hospitals, police detention centres, the building of Criminal Prisons, etc., as well as supervision over doctors, surgeons, midwives and pharmacists, combating the activities of charlatans and unlicenced mid- wives, carrying out vaccinations, carrying out health examinations of “public women,” preparing court and medical opinions, issuing death certificates, examining slaughtered animals, etc. For the purposes of the article, the names of persons appointed as protomedics and physicists havebeen identified. The text is based primarily on archival materials stored in the National Archive in Cracow (the “Archive of the WMK”) and in the Archive of the Jagiellonian University.

DE

Der Artikel stellt die Organisationsprinzipien und Tätigkeitsformen der „Arztpolizei“ (der „Medizinischen Polizei“) der Freien Stadt Krakau (1815-1846) dar, unter besonderer Berücksichtigung der Aufgaben des Protomediziners und zweier Physiker: des Stadt- und Bezirksphysikers. Einer eingehenden Analyse wurden die „Regierungsanweisungen“ für Physiker unterzogen, die im Jahre 1844 vom Regierungssenat verabschiedet wurden. Ihr Inhalt überzeugt davon, dass die Hauptaufgaben der „Gesundheitsbeamten“ darin bestanden, zusam- men mit dem Bezirk für die Gesundheit der Krakauer Einwohner zu sorgen, dazu gehörten: Verhütung und Bekämpfung von Epidemien und Kontrolle der verkauften Lebensmittel, Fürsorge für sanitäre Bedingungen in Krankenhäusern, Polizeigewahrsamen, im Gebäude der Krimi- nalgefängnisse usw., Aufsicht über Ärzte, Chirurgen, Hebammen und Apotheker, Bekämpfung der Aktivitäten von Scharlatanen und illegal tätigen Hebammen, Durchführung von Impfungen, Durchführung von Gesundheitsuntersuchungen für „öffentliche Frauen“, Erstellen von gerichts- medizinischen Gutachten, Ausstellen von Sterbeurkunden, Untersuchung geschlachteter Tiere usw. Für die Zwecke dieses Artikels wurden die Namen der Personen bestimmt, die zum Proto- mediziner und Physiker ernannt wurden. Der Text basiert hauptsächlich auf den Archivmateria- lien, die im Nationalarchiv Krakau (Gruppe „Archiv der Freien Stadt Krakau“) und im Archiv der Jagiellonen-Universität aufbewahrt werden.

Keywords

PL

Wolne Miasto Kraków, służba lekarska, ochrona zdrowia, Protomedyk, Fizyk Miejski

DE

Freie Stadt Krakau, Ärztlicher Dienst, Gesundheitswesen, Protomediziner, Stadtphysiker

EN

Free City of Cracow, medical service, health care, protomedic, urban physicist

• Publisher: Uniwersytet Śląski
• Journal: Z Dziejów Prawa
• Year: 2019
• Volume: 12
• Pages: 257-269

Dates

published

2020-04-16

Contributors

author

Mateusz Mataniak

• Uniwersytet Jagielloński

Identifiers

DOI

10.31261/ZDP.2019.20.16