Instytucja zwierzchnika sądowo-karnego jako dysponenta sądu polowego w Wojsku Polskim w latach wojen o granice Rzeczypospolitej 1918-1921

• Authors: Leszek Kania

Title variants

DE

Gerichts- und Strafvorgesetzter als Disponent eines Feldgerichts in der Polnischen Armee in den Jahren der Kriege um die Grenzen der Republik Polen 1918-1921

EN

Institution of judicial and criminal superior as a field court administrator in the Polish Army during the years of wars over the borders of the Republic of Poland 1918-1921

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Instytucja zwierzchnika sądowo-karnego występująca w modelu ustrojowym sądownictwa polowego w Wojsku Polskim w latach 1918-1921 została przejęta z audytoriatów armii zaborczych. Dowódcy związków operacyjnych ( armii lub frontów ) pełnili funkcję zwierzchników sądowo-karnych dla wszystkich sądów zlokalizowanych w dowództwach wielkich jednostek lub na swoim obszarze operacyjnym, dla stanu osobowego związku operacyjnego i ludności cywilnej na obszarze operacyjnym. Dowódca związku operacyjnego, grupy operacyjnej lub Okręgu Etapu, mógł zażądać od podległego mu referenta prawnego lub dowódcy wielkiej jednostki jako jej zwierzchnika sądowo-karnego wdrożenia śledztwa wstępnego lub dochodzenia w każdej sprawie. Miał też prawo zatwierdzania lub odmowy zatwierdzania zapadłych wyroków sądów polowych, zaś w krytycznym momencie wojny w 1920 r. również prawo do samodzielnego kształtowania kar sądowych wobec oficerów i żołnierzy WP. Zwierzchnicy sądowo-karni zastępowali sądy II instancji w procesie kontroli wyroków sądowych, zaś wyposażenie dowódców wojskowych w te uprawnienia były podyktowane koniecznością egzekwowania posłuszeństwa rozkazom i potrzebami kształtowania dyscypliny wojskowej. Praktyka sądów polowych wskazuje na to, że zwierzchnicy sądowo-karni szczebla operacyjnego wykonywali swoje uprawnienia sądowe poprzez referaty sądowo-prawne, a przedkładane im opinie prawników wojskowych były honorowane i respektowane. Zdaniem referentów prawnych było pełnienie roli pasa transmisyjnego między Szefostwem Sądownictwa Polowego ND WP i dowódcami związków operacyjnych a sądami polowymi w terenie oraz obsługa prawna dowództw armii i etapów.. Ten system sądownictwa „w polu” mimo okresowych trudności sprawdził się w latach wojen o granice odrodzonej Rzeczypospolitej 

EN

The institution of judicial and penal superior, which appeared in the political model of the field judiciary in the Polish Army in the years 1918-1921, was taken over from the audito- riats of the invading armies. Commanders of operational unions (army or fronts) served as court and penal superiors for all courts located in the headquarters of large units or in their operational area, for the state of a personal operational union and for the civilian population in the opera- tional area. The commander of an operational union, operational group or Stage District, could require a legal clerk or commander of a large unit reporting to him, as his or her judicial and criminal superior, to implement a preliminary inquiry or investigation into any case. He also had the right to approve or refuse to approve the judgments of field courts, and at a critical time of the war in 1920, also the right to shape the judicial penalties for officers and soldiers of the Polish Army. Judicial and penal superiors replaced courts of second instance in the process of control- ling court judgements, and the equipping of military commanders with these powers was dictated by the need to enforce obedience to orders and the need to shape military discipline. The practice of field courts indicates that judicial and penal superiors of the operational level exercised their judicial powers through court judges’ chambers, and the opinions of military lawyers submitted to them were honoured and respected. The task of legal experts was functioning as a transmis- sion belt between the Headquarters of the Field Judiciary of the Polish Army and commanders of operational unions and field courts, as well as providing legal services to army commanders and troops. This judicial system “in the field”, despite periodic difficulties, proved its worth in the years of wars over the borders of the reborn Republic of Poland.

DE

Die Institution des Gerichts- und Strafvorgesetzten, die im Systemmodell der Feldjustiz der Polnischen Armee von 1918 bis 1921 präsent war, wurde aus den Auditoriaten der Teilungsarmeen übernommen. Die Befehlshaber der Einsatzverbände (der Armee oder der Fronten) fungierten als Gerichts- und Strafvorgesetzte für alle Gerichte, die sich in den Kom- mandos großer Einheiten oder in ihrem Einsatzgebiet befanden, für den Personenstatus einer  Einsatzverbände und der Zivilbevölkerung im Einsatzgebiet. Der Befehlshaber eines Einsatz- verbandes, einer Einsatzgruppe oder eines Etappendistrikts konnte von dem ihm unterstellten Rechtsreferenten oder dem Befehlshaber einer großen Einheit, in der er ein Gerichts- und Straf- vorgesetzter war, verlangen, dass jeweils ein Vorverfahren oder ein Ermittlungsverfahren in je- der Sache eingeleitet wird. Er hatte auch das Recht darauf, gefällte Urteile von Feldgerichten zu genehmigen oder abzulehnen, und im kritischen Moment des Krieges von 1920 auch das Recht darauf, Gerichtsstrafen gegen Offiziere und Soldaten der Polnischen Armee selbststän- dig zu gestalten. Gerichts- und Strafvorgesetzte vertraten die Gerichte zweiter Instanz bei der Überprüfung von Gerichtsurteilen, und die Ausstattung von Militärkommandanten mit diesen Befugnissen war durch die Notwendigkeit bestimmt, die Befolgung von Befehlen durchzuset- zen und die Militärdisziplin zu gestalten. Die Praxis der Feldgerichte zeigt, dass Gerichts- und Strafvorgesetzte auf der Einsatzebene ihre Gerichtsbefugnisse durch gerichtliche und rechtli- che Abteilungen wahrnahmen und die ihnen vorgelegten Gutachten der Militäranwälte wurden anerkannt und respektiert. Die Rechtsreferenten spielten eine Vermittlungsrolle zwischen der Führung der Feldgerichtsbarkeit des Oberkommandos der Polnischen Armee, den Befehlshabern von Einsatzverbänden und den Feldgerichten vor Ort sowie sorgten für die rechtliche Seite in der Führung der Armee und Etappen. Dieses Justizsystem „im Feld“ erwies sich trotz periodischer Schwierigkeiten in den Jahren des Krieges um die Grenzen der wiedergeborenen Republik Polen als erfolgreich.

Keywords

PL

sądy wojenne, zwierzchnik sądowo-karny, dyscyplina wojskowa, wyrok sądowy

DE

Kriegsgerichte, Gerichts- und Strafvorgesetzter, Militärdisziplin, Gerichtsurteil

EN

war courts, court and penal supervisor, military discipline, court verdict

• Publisher: Uniwersytet Śląski
• Journal: Z Dziejów Prawa
• Year: 2019
• Volume: 12
• Pages: 435-458

Dates

published

2020-04-16

Contributors

author

Leszek Kania

• Uniwersytet Zielonogórski

Identifiers

DOI

10.31261/ZDP.2019.20.26