Żydowski ubój rytualny w Polsce – okrucieństwo czy humanitarne traktowanie zwierzęcia?

• Authors: Paweł T. Skoczykłoda

Title variants

EN

Jewish Ritual Slaughter in Poland – Cruelty or Humane Treatment of Animals?

RU

Еврейский ритуальный забой в Польше – жестокость или гуманное обращение с животным?

Abstracts

RU

Споры по поводу ритуального забоя ведутся уже много лет не только в Польше. Обычно указывается, что такая практика неэтична и бесчеловечна. Однако этот спор полностью игнорирует еврейский подход к этому вопросу. Евреи считают, что ритуальный забой путем кровопускания у животного является наиболее гуманным методом забоя животных и что такой забой велел Бог для защиты животных. Кроме того, евреи подчеркивают, что закон Божий не подлежит изменению. Цель статьи – доказать, что еврейский ритуальный забой является этической практикой и разрешен в соответствии с действующим позитивным законодательством в Польше. Автор указывает, что дискуссия о допустимости такого забоя строится в основном на экономических аргументах. В статье обсуждается также, что такое шхита, и как правила Торы защищают животных от страданий. Автор представляет текущий правовой статус ритуального забоя, убеждения поляков по этому поводу, а также социальное учение Католической церкви о религиозном забое.

EN

The dispute over ritual slaughter has been going on for years, not only in Polish discourse. It is commonly indicated that this practice is unethical and inhumane. However, this dispute completely ignores the Jewish perspective on this issue. Jews believe that this is the most humane method of slaughtering animals, and has been commanded by God for their protection from suffering. They emphasize that God’s law cannot be subject to change. The aim of this article is to prove that Jewish ritual slaughter is an ethical practice and permissible under positive law in Poland. The author also points out that the discussion on the admissibility of such slaughter is mainly based on economic arguments. The text, first of all, discusses what the shechita is, and then how the rules of the Torah protect animals from suffering. It also shows the current legal status regarding ritual slaughter, Poles’ beliefs regarding this subject as well as the social teaching of the Catholic Church on religious slaughter.

PL

Spór o ubój rytualny toczy się od lat, nie tylko w polskim dyskursie. Powszechnie wskazuje się, że praktyka ta jest nieetyczna i nieludzka. Jednak ten spór zupełnie nieuwzględnia żydowskiego podejście do tej kwestii. Żydzi uważają, że jest to najbardziej humanitarna metoda uboju zwierząt i została nakazana przez Boga dla ich ochrony od cierpienia. Podkreślają, że prawo Boże nie może ulec zmianie. Celem artykułu jest wykazanie, że żydowski ubój rytualny jest praktyką etyczną i dopuszczalną na mocy prawa pozytywnego w Polsce. Autor zwraca również uwagę, że dyskusja o dopuszczalności takiego uboju opiera się głównie na argumentach ekonomicznych. W tekście omówiono, czym jest szechita, a następnie, w jaki sposób reguły Tory chronią zwierzęta przed cierpieniem. Ukazuje on również aktualny stan prawny dotyczący uboju rytualnego, przekonania Polaków na ten temat, a także społeczną naukę Kościoła katolickiego dotyczącą rzezi religijnej.

Keywords

RU

еврейский ритуальный бойня; шхита; божественный закон; постановления правительства; защита животных

PL

Żydowski ubój rytualny; szechita; prawo Boże; ochrona zwierząt; regulacje rządowe

EN

Jewish ritual slaughter; shechita; protection of animals; divine low; goverment regulation

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies
• Year: 2022
• Issue: 2 (10)
• Pages: 1-36

Dates

published

2022

Contributors

author

Paweł T. Skoczykłoda

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000156112042

References

• Anil, Haluk. „Religious Slaughter: A Current Controversial Animal Welfare Issue”. Animal Frontiers, vol. 2 (3) (2012): 64–67. http://dx.doi.org/10.2527/af.2012-0051.
• Banaszak, Bogusław. „Prawo mniejszości wyznaniowych do kultywowania własnej tożsamości kulinarnej”. Gdańskie Studia Prawnicze, T. 31 (2014): 19–26.
• Bator, Wiesław. „Święte, przeklęte, pozbawione duszy: o traktowaniu zwierząt w doktrynach i praktykach religii świata”. Ethos, T. 26, nr 2 (102) (2013): Nasi bracia mniejsi: 267–291. Pobrano z: https://czasopisma.kul.pl/index.php/ethos/article/view/5600 (28.12.2022).
• Bava Metzia. Talmud. The William Davidson Edition. Sefaria. https://www.sefaria.org/Bava_Metzia?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
• Bekhechi, Mimi. „The Hypocrisy of the Religious Slaughter Ban”. Aljazeera, May 7, 2017. https://www.aljazeera.com/opinions/2017/5/7/the-hypocrisy-of-the-religious-slaughter-ban/ (dostęp: 28.12.2022).
• Berakhot 5a:3. The William Davidson Talmud (Koren – Steinsaltz). Sefaria. https://www.sefaria.org/Berakhot.5a.3?lang=bi&with=all&lang2=en (dostęp: 28.12.2022).
• Bieńkuńska, Anna, Paweł Ciecieląg, Arkadiusz Góralczyk, Grzegorz Gudaszewski, Tomasz Piasecki i ks. Wojciech Sadłoń. Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, pod kierunkiem Pawła Ciecieląga. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2019. Pobrano z: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5500/5/2/1/wyznania_religijne_w_polsce_2015-2018.pdf (28.12.2022).
• Boguszewski, Rafał. Religijność Polaków i ocena sytuacji Kościoła katolickiego. Komunikat z badań nr 147/2018. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej, 2018.
• Boguszewski, Rafał. Religijność polskiej wsi. Komunikat z badań nr BS/3/2014. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej, 2014.
• Borek, Dominika, et al. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2019, pod redakcją Dominika Rozkruta. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2019. Pobrano z: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/1/21/1/maly_rocznik_statystyczny_polski_2019.pdf (28.12.2022).
• Brzozowski, Wojciech. „Dopuszczalność uboju rytualnego w Polsce”. Państwo i Prawo, R. 68 (5) (2013): 47–56.
• Chrostowski, Waldemar. „Dobroć wobec zwierząt w świetle Biblii”. W Pieśniami dla mnie Twoje przykazania. Księga Pamiątkowa dla Księdza Profesora Janusza Frankowskiego w 50. rocznicę święceń kapłańskich i 75. rocznicę urodzin, pod redakcją Waldemara Chrostowskiego, 95–115. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2003.
• Church of the Lukumi Babalu Aye v. City of Hialeah (508 U.S. 520). https://supreme.justia.com/cases/federal/us/508/520/ (dostęp: 28.12.2022).
• Ciecieląg, Paweł, i Anna Bieńkuńska, oprac. Życie religijne w Polsce. Wyniki badania spójności społecznej 2018. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2018. Pobrano z: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5500/8/1/1/zycie_religijne_w_polsce_wyniki_badania_spojnosci_spolecznej_2018.pdf (28.12.2022).
• Cohen, Boaz. „Note on Letter and Spirit in the New Testament”. Harvard Theological Review,vol. 47, no. 3 (1954): 197–203. https://doi.org/10.1017/S0017816000026584.
• Cukras-Stelągowska, Joanna. „Wokół debaty nad ubojem rytualnym w Polsce – analiza dyskursów publicznych”. Społeczeństwo i Polityka, nr 4 (45) (2015): 139–156.
• Czermak, Grażyna, et al. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2018, pod redakcją Dominika Rozkruta. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2018. Pobrano z: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/1/19/1/maly_rocznik_statystyczny_polski_2018.pdf (28.12.2022).
• Druk nr 597. Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz niektórych innych ustaw. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=597 (dostęp: 28.12.2022).
• Dziadzio, Andrzej. „Zakaz uboju rytualnego jako naruszenie konstytucyjnej zasady wolności religijnej. Kontekst współczesny i historyczny”. Forum Prawnicze, nr 1 (2014): 6–13.
• Framer, William R., red. Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego. Warszawa: Verbinum, 2000.
• Franciszek, ojciec święty. Encyklika Laudato si’. W trosce o wspólny dom. Wrocław: Wydawnictwo Tum, 2015.
• Gebert, Konstanty. 54 komentarze do Tory. Kraków: Austeria, 2003.
• Gordon, Ewa, oprac. 613 przykazań judaizmu oraz Siedem przykazań rabinicznych i Siedem przykazań dla potomków Noacha. Wyd. nowe, popr. i rozsz. Kraków: Austeria, 2013.
• Gudaszewski, Grzegorz. Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2015. Pobrano z: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/22/1/1/struktura_narodowo-etniczna.pdf (28.12.2022).
• A Guide to Shechita. Shechita UK, 2009. Pobrano z: http://www.shechitauk.org/wp-content/uploads/2016/02/A_Guide_to_Shechita_2009__01.pdf (28.12.2022).
• Haluk, Anil M. „Religious Slaughter: A Current Controversial Animal Welfare Issue”. Animal Frontiers, vol. 2 (3)(2012): 64–67. https://doi.org/10.2527/af.2012-0051.
• Interpelacja nr 20392 w sprawie skali i zakresu uboju zwierząt bez ogłuszenia w Polsce oraz skali eksportu mięsa pochodzącego z takiego uboju. Odpowiedź Krzysztofa Jurgiela, ministra rolnictwa i rozwoju wsi, z dnia 30.03.2018. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. VIII kadencja. Archiwum. http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/interpelacja.xsp?typ=INT&nr=20392 (dostęp: 28.12.2022).
• Jan Paweł II. Centesimus Annus. Wrocław: Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna, 2017.
• Jan Paweł II. Orędzie do narodu albańskiego z dnia 25 kwietnia 1993. The Holy See. http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1993/april/documents/hf_jp-ii_spe_19930425_nazione-albanese.html (dostęp: 28.12.2022).
• Jan Paweł II. Orędzie Jego Świątobliwości Papieża Jana Pawła II na XXXII Światowy Dzień Pokoju 1 stycznia 1999 roku. The Holy See. https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/messages/peace/documents/hf_jp-ii_mes_14121998_xxxii-world-day-for-peace.html (dostęp: 28.12.2022).
• Janion, Ludmiła. „Wspólnoty mięsa. Konstruowanie tożsamości grupy wokół sporu o ubój rytualny”. Kultura Popularna, nr 4 (42) (2014): 40–49.
• Jasiński Karol. „Liturgia trzech głównych świąt żydowskich”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie, nr 19 (2012): 35–49.
• Jaworski, Wit, i Adam Komorowski. Judaizm. Wybór tekstów. Redakcja Marian Dziwisz. Kraków: Biblioteka Pisma Literackiego, 1989.
• Jelonek, Tomasz. Wprowadzenie do lektury Biblii. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.
• Kaszrut – zasady koszerności. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Poznaniu. http://poznan.jewish.org.pl/index.php/quchnia_wiedziec/Kaszrut-zasady-koszernosci.html (dostęp: 28.12.2022).
• Katechizm Kościoła Katolickiego. Poznań: Pallottinum, 1994.
• Ketubot. Talmud. The William Davidson Edition. Sefaria. https://www.sefaria.org/Ketubot?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
• Komitet ds. Dialogu z Judaizmem KEP ws. żydowskiego uboju rytualnego. Konferencja Episkopatu Polski, 22.10.2020. https://episkopat.pl/komitet-ds-dialogu-z-judaizmem-kep-ws-zydowskiego-uboju-rytualnego/ (dostęp: 28.12.2022).
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dziennik Ustaw, nr 78 (1997), poz. 483.
• Kopaliński, Władysław. Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2017.
• Kosiniak-Kamysz: ograniczenie uboju rytualnego to byłoby „zaoranie” polskiego rolnictwa. Polska Agencja Prasowa, 17.09.2020, 10:12. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C718646%2Ckosiniak-kamysz-ograniczenie-uboju-rytualnego-byloby-zaoranie-polskiego (dostęp: 16.03.2021).
• Kwiatki św. Franciszka z Asyżu. W przekładzie i ze wstępem Leopolda Staffa. Warszawa: Łuk, 1948.
• Läpple, Alfred. Od egzegezy do katechezy. 1. Stary Testament. Przełożył Bernard Białecki. Warszawa: Pax, 1985.
• Leon-Dufour, Xavier, red. nacz. Słownik teologii biblijnej. Tłumaczenie i opracowanie Kazimierz Romaniuk. Poznań: Pallottinum, 1973.
• Lurker, Manfred. Słownik obrazów i symboli biblijnych. Tłumaczenie Kazimierz Romaniuk. Poznań: Pallottinum, 1989.
• Michalski, Tadeusz Józef. „Jag Ikkarim – 13 artykułów żydowskiego wyznania wiary”. W Kalendarz żydowski 5741, 1986–1987, pod redakcją Ewy Świderskiej, 85–113. Warszawa: Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w PRL, 1986.
• Mishnah Chullin. Mishnah. Sefaria. https://www.sefaria.org/Mishnah_Chullin?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
• Mroczek, Robert. „Ubój rytualny w Polsce – wybrane aspekty”. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Problemy Rolnictwa Światowego, vol. 17 (1) (2017): 106–115. https://doi.org/10.22630/PRS.2017.17.1.10.
• Nizinkiewicz, Jacek. Prymas Polski o uboju rytualnym. Rzeczpospolita, 19.08.2013, 18:59. https://www.rp.pl/artykul/1040137-Prymas-Polski-o-uboju-rytualnym.html (dostęp: 28.12.2022).
• Omyła-Rudzka, Małgorzata. Opinie na temat dopuszczalności tzw. uboju rytualnego. Komunikat z badań nr BS/70/2013. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej, 2013.
• Oświadczenia w sprawie uboju rytualnego. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Poznaniu. http://poznan.jewish.org.pl/index.php/Aktualnosci/Oswiadczenia-w-sprawie-uboju-rytualnego.html (dostęp: 28.12.2022).
• Oświadczenie Prezydium KEP. Konferencja Episkopatu Polski, 25.09.2013. https://episkopat.pl/oswiadczenie-prezydium-kep/ (dostęp: 28.12.2022).
• Papież: Wolność religijna najwyższym wyrazem ludzkiej godności. Gość.pl, 20.11.2018, 15:06. https://www.gosc.pl/doc/5175040.Papiez-Wolnosc-religijna-najwyzszym-wyrazem-ludzkiej-godnosci (dostęp: 28.12.2022).
• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem. Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła. Częstochowa: Święty Paweł, 2009.
• Rabin Schudrich: Bóg zezwala tylko na miłosierne i litościwe metody zabijania Jego stworzeń. eKAI, 21.10.2020, 10:36. https://ekai.pl/rabin-schudrich-bog-zezwala-tylko-na-milosierne-i-litosciwe-metody-zabijania-jego-stworzen/ (dostęp: 28.12.2022).
• Ramban on Deuteronomy. Sefaria. https://www.sefaria.org/Ramban_on_Deuteronomy.6.5.1?ven=Sefaria_Community_Translation&vhe=On_Your_Way&lang=bi&with=About&lang2=en (dostęp: 28.12.2022).
• Rashi on Exodus. Sefaria. https://www.sefaria.org/Rashi_on_Exodus?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
• Rosen, Stuart D. „Physiological Insights into Shechita”. The Veterinary Record, vol. 154 (2004): 759–765. https://doi.org/10.1136/vr.154.24.759.
• Rosenberger, Michael. „Nicht bis zum letzten Blutstropfen… Das Schlachten von Tiere in den monotheistischen Religionen”. Forum Teologiczne, vol. 6 (2005): 41–50.
• Rozenman, Gedalja. Zagadnienie uboju rytualnego: odpowiedź Ks. Stanisławowi Trzeciakowi. Białystok: Technograf, 1936.
• Rozporządzenia Rady (WE) nr 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 303 z 18.11.2009: 1. Pobrano z: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32009R1099&from=PL (28.12.2022).
• Rudnicki, Szymon. „Walka z ubojem rytualnym w II Rzeczypospolitej”. Midrasz. Pismo żydowskie, nr 1 (171) (2013): 10–22.
• Rudy, Michał, Andrzej Rudy i Paweł Mazur. Ubój rytualny w prawie administracyjnym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2013.
• Sadowski, Mirosław. „Religie monoteistyczne o prawie i państwie”. Wrocławskie Studia Erazmiańskie / Studia Erasmiana Wratislaviensia, z. 11 (2011): Religia a prawo i państwo: 13–47.
• Sadłoń, Wojciech, Luiza Organek i Karol Kamiński, oprac. Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia. Dane za rok 2020. Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC im. Witolda Zdaniewicza, 2020. Pobrano z: https://www.iskk.pl/images/stories/Instytut/dokumenty/annuarium-statisticum-ecclesiae-in-polonia-dane-za-rok-2020.pdf (28.12.2022).
• Sanhedrin 10a. The William Davidson Edition. Sefaria. https://www.sefaria.org/Sanhedrin.10a?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
• Sefer Chasidim. Sefaria. https://www.sefaria.org/Sefer_Chasidim?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
• The Shulchan Arukh, Orach Chayim. Sefaria. https://www.sefaria.org/Shulchan_Arukh,_Orach_Chayim?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
• Smykowski, Krzysztof. „Wokół sporu o ubój rytualny. Między prawem do wolności religijnej a prawami zwierząt”. Roczniki Teologiczne, vol. 62 (3) (2015): 127–139. http://dx.doi.org/10.18290/rt.2015.62.3-7.
• Sobór Watykański II. „Dignitatis humanae – Deklaracja o wolności religijnej”. W Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski, 629–659. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 1968.
• Sobór Watykański II. „Nostra aetate – Deklaracja Soboru Watykańskiego II o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich”. W Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski, 507–523. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 1968,
• Sotah 36b. The William Davidson Talmud (Koren – Steinsaltz). Sefaria. https://www.sefaria.org/Sotah.36b?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
• Stanowisko Związku Polskie Mięso w sprawie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz niektórych innych ustaw, przedstawionego przez Prawo i Sprawiedliwość, w zakresie wprowadzenia do polskiego prawa jako zasady prawnej zakazu uboju według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne z wyjątkiem zachowania tego prawa dla związków religijnych działających w Polsce. Związek Polskie
• Mięso. Warszawa, 14 września 2020. Pobrano z: http://polskie-mieso.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zmiana-ustawy-o-ochronie-zwierz%C4%85t-stanowisko-Zwi%C4%85zku-Polskie-Mi%C4%99so.pdf (28.12.2022).
• Stasiak, Sławomir. Komentarz teologiczno-pastoralny do Biblii Tysiąclecia. Nowy Testament. Dzieje Apostolskie, List do Rzymian, 1–2 List do Koryntian, List do Galatów. Poznań: Pallottinum, 2014.
• Stasiak, Sławomir. „Symbolika krwi a bezkrwawa dieta w Starym i Nowym Testamencie i jej wpływ na styl życia. Aspekty prawne”. Ekonomia – Wroclaw Economic Review, T. 24 (4) (2018): 25–37. https://doi.org/10.19195/2084-4093.24.4.2.
• Tietze, Maria, Wanda Krupa i Jarosław S. Kamieniak. „Doświadczenia na zwierzętach i ubój rytualny. Międzyreligijny wymiar Encykliki Laudato si’”. Studia Oecumenica, vol. 15 (2015): 81–96.
• Trzeciak, Stanisław. Ubój rytualny (w świetle Biblii i Talmudu). Warszawa: Salezjańska Szkoła Rzemiosł. Dział Grafiki, 1935.
• Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Dziennik Ustaw, nr 41 (1997), poz. 251.
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt. Dziennik Ustaw, nr 111 (1997), poz. 724.
• WJC Welcomes Support of Polish Bishops for Overturning of Religious Slaughter Ban. World Jewish Congress, September 30, 2013. https://www.worldjewishcongress.org/en/news/wjc-welcomes-support-of-polish-bishops-for-overturning-of-religious-slaughter-ban (dostęp: 28.12.2022).
• Wniosek Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzecz[y]pospolitej Polskiej z 30 sierpnia 2013 r. [o stwierdzenie niezgodności przepisów Ustawy o ochronie zwierząt z Konstytucją RP (w sprawie K 52/12)]. Trybunał Konstytucyjny. Pobrano z: https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/dok?dok=F-5497197%2FK_52_13_wns_2013_08_30_ADO.pdf (28.12.2022).
• Wojnowski, Jan, red. Religia. Encyklopedia PWN. T. 6. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
• Wróbel, Jerzy. „Zwierzęta i ich prawa”. W Prawa człowieka. W 60. rocznicę uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Przesłanie moralne Kościoła, redakcja Krzysztof Jeżyna, Tadeusz, Zadykowicz, 79–103. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2012 r. Sygn. akt., U 4/12. Dziennik Ustaw (2012), poz. 1365.
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 grudnia 2014 r. Sygn. akt., K 52/13. Dziennik Ustaw (2014), poz. 1794.
• Zadykowicz, Tadeusz. „Wolność religijna jako prawo człowieka w kontekście współczesności”. W Prawa człowieka. W 60. rocznicę uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Przesłanie moralne Kościoła, redakcja Krzysztof Jeżyna, Tadeusz Zadykowicz, 141–176. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.
• Zivotofsky, Ari Z. „Government Regulations of Shechita (Jewish Religious Slaughter) in the Twenty-First Century: Are They Ethical?” Journal of Agricultural and Environmental Ethics, vol. 25 (2012): 747–763. https://doi.org/10.1007/s10806-011-9324-4.
• Związek Polskie Mięso: ustawa zakazująca uboju rytualnego – ekonomicznie szkodliwa. Świat-Rolnika.info –oficjalny serwis Instytutu Gospodarki Rolnej, 16.09.2020. https://swiatrolnika.info/informacje/zwiazek-polskie-mieso-uboj-rytualny.html (dostęp: 27.12.2022).
• Żebrowski, Rafał. Talmud-Tora. Zapisz jako… Program zapisywania pamiątek życia żydowskiego na ziemiach polskich. https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=16852 (dostęp: 28.12.2022).
• Żebrowski, Rafał. Ubój rytualny. Zapisz jako… Program zapisywania pamiątek życia żydowskiego na ziemiach polskich. https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=15450 (dostęp: 28.12.2022).

Identifiers

DOI

10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2022.10.05

Biblioteka Nauki

20874758