Nieznośna kruchość bytu – literatura Młodej Polski wobec chorób ciała i ducha

• Authors: Aleksandra Mikinka

Title variants

EN

The Unbearable Fragility of Being: Literature of Young Poland in the Light of Maladies of Body and Spirit

Abstracts

EN

The end of the nineteenth century was marked by a strangely affirming attitude to disabilities, diseases, and bodily deformities. From the Romantics, the artists of the Young Poland movement inherited a fascination with tuberculosis amounting to the mythologization of the sick; tuberculosis, or the “white plague,” was one of the favourite themes of the modernist studies of human disability and mortality. The turn of the century was also a time of extensive research into mental diseases. The naturalists, for that matter, equipped the great prose writers of the Belle Epoque with the medical conceptual apparatus and developed a sophisticated language of “clinical literature.” This article, focusing on several literary works representative of the Young Poland movement, strives to explain how, at the turn of the century, the experience of illness influenced the texts of culture and, vice versa, how literature shaped the understanding of illness.

PL

Schyłek wieku XIX odznaczał się osobliwym, wręcz afirmującym stosunkiem do ułomności, chorób i deformacji cielesnych. Po romantykach artyści Młodej Polski odziedziczyli fascynację gruźlicą, swoistą mitologizację chorych. Tuberkuloza była jednym z ulubionych tematów modernistycznych studiów nad ludzką ułomnością i śmiertelnością. Naturaliści z kolei wyposażyli wielkich prozaików belle époque w medyczny aparat pojęciowy, rozwinęli wyrafinowany język „literatury klinicznej”. Przełom wieków to także czas intensywnych badań nad chorobami umysłowymi. W artykule pochylono nad reprezentacyjnymi utworami, starając się zbadać, jak chorobowe doświadczenia ludzi przełomu wieków wpływały na teksty kultury – i na odwrót.

Keywords

PL

Młoda Polska; dyskurs maladyczny; naturalizm; groteska; tuberkuloza

EN

Young Poland; literary discourse of disease; naturalism; grotesque; tuberculosis

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach / Śląsk Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe
• Journal: ER(R)GO: Teoria – Literatura – Kultura
• Year: 2023
• Issue: 46
• Pages: 97-112

Dates

published

2023

Contributors

author

Aleksandra Mikinka

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000260008157

References

• Beauvoir, Simone. “Wtajemniczenie płciowe”. W: Simone de Beauvoir, Druga płeć, przeł. Gabriela Mycielska, 400–435, Warszawa: Czarna Owca, 2009.
• Borkowska, Grażyna. “Solidarne i samotne”. Res Publica Nowa 10 (1993), 35–38. Czurabska, Anita. “Problem artysty w nowelistyce Młodej Polski”. Prace Polonistyczne 35 (1979), 163–179.
• Daszczyński, Roman. “Miłość jej wszystko wybaczy”. Gazeta Wyborcza 202 (2010). http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/100634.html (20.01.2022).
• Dawid, Jan Władysław. Mózg i dusza. Warszawa: Wydawnictwo “Społeczeństwo”, 1908.
• Dąbrowski, Ignacy. Śmierć. Kraków: Universitas, 2001.
• Grotowska, Aleksandra. “Ciało kobiety. Notatki z lektury: O czym się nawet myśleć nie chce Gabrieli Zapolskiej”. Prace Polonistyczne 66 (2011), 241–252.
• Grotowska, Aleksandra. “O czym się nawet myśleć nie chce, a jednak trzeba o tym mówić. O dziełach Gabrieli Zapolskiej i ich recepcji w środowisku współczesnym autorce”. Napis XV (2009), 253–266.
• Janicka, Anna. “Czytanie Zapolskiej – style, metodologie, idee”. W: Prace dedykowane profesor Swietłanie Musijenko, red. Anna Janicka i inni, 183–205, Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, 2013.
• Janiuk, Jerzy. Obraz gruźlicy na przełomie XIX i XX wieku w literaturze pięknej okresu Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Aspra, 2010.
• Jay, Martin. “Kryzys tradycyjnej władzy wzroku”, przeł. Jarosław Przeźmiński. W: Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, red. Ryszard Nycz, 295–330. Kraków: Universitas, 1998.
• Kasprowicz, Jan. “Z chałupy”. W: Poezje, 133–196. Lwów: Biblioteka Mrówki, 1889.
• Kącka, Eliza. “‘Połniejszyjbardak i untiergang’. O degeneracji w literaturze (z nieustającym odniesieniem do Maxa Nordaua)”. Przegląd Humanistyczny 3 (2018), 83–95.
• Kitrasiewicz, Piotr. “Wstęp”. W: Roman Jaworski, Historie maniaków, 7–16. Warszawa: JirafaRoja, 2004.
• Kłosińska, Krystyna. Powieści o “wieku nerwowym”, 49–55. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1988.
• Korzeniewska-Koseła, Maria. Gruźlica w Polsce – czynniki sukcesu leczenia, 1. Warszawa: Via Medica, 2007.
• Lange, Antoni. “Modernizm”. Tygodnik Ilustrowany T. 1, nr 13 (1890), 202–203.
• Lewandowski, Tomasz. “Wstęp”. W: Ignacy Dąbrowski, Śmierć, 5–42. Kraków: Universitas, 2001.
• Łebkowska, Anna. “Romana Jaworskiego gry z odbiorcą”. Pamiętnik Literacki 72/1 (1981), 19–20.
• Mann, Tomasz. Czarodziejska Góra, przeł. Jan Łukowski. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2004.
• Markiewicz, Henryk. “Młoda Polska i ‘izmy’”. W: Kazimierz Wyka, Modernizm polski, 304–305. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968.
• Matuszek, Gabriela. Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny. Kraków: Universitas, 2008.
• Mrówka, Adrian. “Podmioty ‘intensywne’ w powieściach Stanisława Przybyszewskiego (‘De profundis’, ‘Synowie ziemi’, ‘Krzyk’)”. Pamiętnik Literacki 2 (2016), 19–46.
• Niedźwiecki, Zygmunt. “Sen”. Tygodnik Ilustrowany 38 (1898), 755.
• Niemojewski, Andrzej. “Przedmowa”. W: Ignacy Dąbrowski, Śmierć. Studium, I–XV. Warszawa: Jan Fiszer, 1900.
• Popiel Magdalena. “Wstęp”. W: Władysław Stanisław Reymont, Ziemia obiecana. Wrocław: Ossolineum, 2014.
• Prus, Bolesław. “Sen”. W: Opowiadania wieczorne, 397–423. Warszawa: Paprocki i Spółka, 1895.
• Prus, Bolesław. Emancypantki. Kraków: Wydawnictwo Mg, 2014.
• Przybyszewski, Stanisław. Androgyne. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze we Lwowie, 1900.
• Reymont, Władysław Stanisław. Ziemia obiecana. Wrocław: Ossolineum, 2014.
• Różańska, Grażyna. “Fascynujące – osobliwe – odmienne. Młodopolskie wizerunki kobiet”. W: Deformacja, brzydota, odmienność, red. Grażyna Różańska, 83–100. Słupsk: Wydawnictwo APSL, 2020.
• Sontag, Susan. Choroba jako metafora, przeł. Jarosław Anders. Kraków: Karakter, 2016.
• Stępień, Ewelina. “‘Opowiadać o duszy’ – (nie)świadomość kobiet a zjawisko prostytucji w XIX wieku”. W: Seksualność w zwierciadle humanistyki, red. Anna Ponikowska i inni, 112–124. Poznań: Stowarzyszenie Nowa Humanistyka, 2012.
• Szubert, Mateusz. Żyjąc w cieniu śmierci… Kulturowy obraz gruźlicy. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2011.
• Tomkowski, Jan. “Neurotyczni bohaterowie powieści Prusa”. Pamiętnik Literacki 77/2 (1986), 27–63.
• Tomkowski, Jan. “Lekcja profesora Dębickiego”. Pamiętnik Literacki, nr 74/4 (1984), 109–128.
• Wilczyński, Marek. “Ciągłość szyn, ciągłość rynków i ogrodów. Wspólne przestrzenie Romana Jaworskiego, Stefana Grabińskiego i Brunona Schulza”. Schulz/Forum, nr 8 (2016), 31–42.
• Zapolska, Gabriela. O czym się nawet myśleć nie chce. Kraków: Universitas, 2004.
• Żeromski, Stefan. Dzieje grzechu, tom I–II, oprac. Elżbieta Jaworska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 2015.
• Żeromski, Stefan. Ludzie bezdomni. Kraków: Greg, 2005.

Identifiers

DOI

10.31261/errgo.13262

Biblioteka Nauki

26056102