Od obrzędu do zabawy: przemiany kolędowania w czasie tradycyjnych świąt dorocznych w Białorusi i Polsce (na przykładzie kolędowania Koniki w Dawyd-Haradku i chodzenia z kozą na Kujawach)

• Authors: Alena Leshkevich

Title variants

EN

From rite to entertainment: the transformation of bypassing of the yards on traditional calendar holidays in Belarus and Poland (on the example of caroling Koniki in Dawyd-Haradok and walking with a goat in Kuyavya Region)

BE

Ад абраду да забавы: трансфармацыя абыходу двароў на традыцыйныя каляндарныя святы ў Беларусі і Польшчы (на прыкладзе калядавання Конікі ў Давыд-Гарадку і хаджэння з казой на Куявах)

Abstracts

PL

W artykule autorka pokazuje, jak obrzędy przekształcają się w rozrywkowe widowisko na przykładzie obchodów wigilii Starego Nowego Roku (13 stycznia) w miasteczku Dawyd-Haradok (powiat stoliński, obwód brzeski, Białoruś) i chodzenia z kozą w czasie ostatków w okolicach Włocławka na Kujawach (północno-środkowa Polska). Zaciera się sakralny sens rytuału, zapomina się o symbolice, na pierwszy plan wysuwa się aspekt performatywny i społeczny. Zmieniają się kostiumy przebierańców i dodawane są nowe postacie. Obok oficjalnie organizowanych przeglądów ciągle obecne jest w żywej tradycji spontaniczne kolędowanie po podwórkach. Niektóre elementy obrzędów, niegdyś skierowane przede wszystkim do młodych niezamężnych dziewcząt, obecnie są przeznaczone dla wszystkich gospodarzy, którzy przyjmują przebierańców.

BE

У артыкуле паказана, як абыходны абрад трансфармуецца ў забаўляльнае відовішча на прыкладзе калядавання “Конікі” напярэдадні Старога новага года (13 студзеня) у Давыд-Гарадку (Столінскі р-н Брэсцкай вобл. Беларусі) і хаджэння з казой на запусты перад Вялікім пастам на Куявах у ваколіцах Улацлаўка (паўночная частка цэнтральнай Польшчы). Траціцца сакральны сэнс рытуалу, забываецца сімволіка, на першы план выходзяць перфарматыўны і сацыяльны аспекты. Змяняюцца касцюмы маскіраваных, дадаюцца новыя персанажы. Нароўні з афіцыйна арганізаванымі праглядамі захоўваюцца спантанныя, не арганізаваныя “зверху” абыходы двароў. Некаторыя элементы абрадаў, калісьці скіраваныя ў першую чаргу на маладых незамужніх дзяўчат, цяпер прызначаюцца для ўсіх гаспадароў, якія гатовыя прыняць групу маскіраваных.

EN

The author analyzes how bypassing of the yards during calendar holidays has transformed from a sacral rite into an entertaining spectacle. This process is illustrated by the example of the Old New Year's Eve celebration Koniki (January 13) in Davyd-Haradok (Stolin District, Brest Region, Belarus) and bypassing of the yards with a goat (chodzenie z kozą) at the end of the Сarnival in Kuyavya Region near Włocławek (north-central Poland). The sacred meaning of the rituals is erased, the symbolism is forgotten, performative and social aspects come to the foreground. The costumes change, and new characters are added. Along with officially organized events, there are spontaneous tours of the yards. Some elements of the rites, once probably aimed primarily at young unmarried girls, are now intended for all people who are willing to host a group of masked people in their homes.

Keywords

EN

caroling; bypassing of the yards; Christmas; Сarnival; calendar rites

PL

kolędowanie; Boże Narodzenie; Nowy Rok; zapusty; obrzędy doroczne

BE

калядаванне; абыход двароў; Каляды; запусты; каляндарныя абрады

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Białorutenistyki
• Journal: Acta Albaruthenica
• Year: 2023
• Issue: 23
• Pages: 193-212

Dates

published

2023

Contributors

author

Alena Leshkevich

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0009000983767736

References

• Abrad "Koniki" (h. Davyd-Haradok, Stolinski r-n, Bresckaja vobl.) [Абрад "Конікі" (г. Давыд-Гарадок, Столінскі р-н, Брэсцкая вобл.)] [online] https://livingheritage.by/events/694/ [доступ: 10.06.2023].
• Âkubenok Vadim. 2022. Reportaž: Bajkery i «Koniki» s tûningom: kak v David-Gorodke otmetili kolâdnyj večer [Якубенок Вадим. 2022. Репортаж: Байкеры и «Коники» с тюнингом: как в Давид-Городке отметили колядный вечер] [online] https://www.belta.by/regions/view/reportazh-bajkery-i-koniki-s-tjuningom-kak-v-david-gorodke-otmetili-koljadnyj-vecher-479494-2022/ [доступ: 10.06.2023].
• Bachtin Michaił. 2006 (1965). Ludowe formy świąt karnawałowych (373–384). W: Antropologia widowisk. Red. W. Dudzik i inne. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Bazar Natalʹâ. 2013. «Koniki» v David-Gorodke. Kak èto bylo… [Базар Наталья. 2013. «Коники» в Давид-Городке. Как это было…] [online] https://media-polesye.by/news/koniki-v-david-gorodke-kak-eto-bylo-5824/ [доступ: 10.06.2023].
• Bazar Natalʹâ. 2014. David-gorodokskie «Koniki». Reportaž s unikalʹnogo prazdnika [Базар Наталья. 2014. Давид-городокские «Коники». Репортаж с уникального праздника] [online] https://media-polesye.by/news/david-gorodokskie-koniki-reportazh-s-unikalnogo-prazdnika-15293/ [доступ: 10.06.2023].
• Bazar Nataĺja. 2016. Z jubiliejem, “Koniki”: Davyd-Haradockim “Konikam” – sto hadoŭ! [Базар Наталья. 2016. З юбілеем, “Конікі”: Давыд-Гарадоцкім “Конікам” – сто гадоў!] [online] https://media-polesye.by/news/z-yubileem-koniki-davyd-garadockim-konikam-sto-gadou-24522/ [доступ: 10.06.2023].
• Bazar Nataĺja. 2018. “Koniki”. Jak haradčuki praciahvajuć tradycyi prodkaŭ [Базар Наталья. 2018. “Конікі”. Як гарадчукі працягваюць традыцыі продкаў] [online] https://media-polesye.by/news/koniki-yak-garadchuki-pracyagvayuc-tradycyi-prodkau-43655/ [доступ: 10.06.2023].
• Borovoj Artur. 2012. «Konikami» po krizisu. Kak živet i gulâet David-Gorodok [Боровой Артур. 2012. «Кониками» по кризису. Как живет и гуляет Давид-Городок] [online] https://realt.onliner.by/2012/01/16/konik [доступ: 10.06.2023].
• Brzezińska Anna Weronika. 2018. Żandary z poznańskiej Ławicy, czyli wiejska tradycja w mieście. W: Muradyny, żandary, siwki – żywa tradycja w Wielkopolsce. Red. A. Jełowicki. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego: 49–73.
• Dostlieva Lia. 2018. Performatywność korowodów przebierańców wielkanocnych (143–149). W: Muradyny, żandary, siwki – żywa tradycja w Wielkopolsce. Red. A. Jełowicki. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego.
• Dran′ko-Majsjuk Leanid. 2009 Horad Bony i Davida. Al′bomnaja proza. “Dzejasloŭ”, № 38 [Дранько-Майсюк Леанід. 2009 Горад Боны і Давіда. Альбомная проза. “Дзеяслоў”, № 38] [online] http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/dran3802ec.html?OpenDocument [доступ: 10.06.2023].
• Goethe Johann Wolfgang. 1980. Podróż włoska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Hamzovič Rehina. 2015. Kaliadny karnaval “Koniki” ŭ Davyd-Haradku (fotarepartaž) [Гамзовіч Рэгіна. 2015. Калядны карнавал “Конікі” ў Давыд-Гарадку (фотарэпартаж)] [online] https://budzma.org/news/kalyadny-karnaval-koniki-w-davyd-haradku-fotarepartazh.html [доступ: 10.06.2023].
• Hamzovič Rehina. 2018. Materyjaly i rekamiendacyi Hamzovič R.S. pa zachavanniu eliemientaŭ NKS za 2017 h. [Гамзовіч Рэгіна. 2018. Матэрыялы і рэкамендацыі Гамзовіч Р.С. па захаванню элементаў НКС за 2017 г.] [online] https://livingheritage.by/news/7184/ [доступ: 10.06.2023].
• Hamzovič Rehina. 2020. “Oj tam, pad Ščadrom…” [Гамзовіч Рэгіна. 2020. “Ой там, пад Шчадром…”] [online] http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=16864 [доступ: 10.06.2023].
• Kaliesnikava Maša. 2020. "Koniki biahuć": jak u Davyd-Haradku adhuliali Ščadrec [Калеснікава Маша. 2020. "Конікі бягуць": як у Давыд-Гарадку адгулялі Шчадрэц] [online] https://euroradio.fm/koniki-byaguc-yak-u-david-garadku-adgulyali-shchadrec [доступ: 10.06.2023].
• Kirʹânov Artem. 2016. Bezumnye «Koniki»: korotkij denʹ, bogatyj stol i Džek Vorobej s baânom [Кирьянов Артем. 2016. Безумные «Коники»: короткий день, богатый стол и Джек Воробей с баяном] [online] https://sputnik.by/20160115/1019577153.html [доступ: 10.06.2023].
• Kolberg Oskar. 1867. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya III. Kujawy. Część I. Warszawa: Drukarnia Jana Jaworskiego.
• "Koniki" u Davyd-Haradku 13.01.2014 h. ["Конікі" у Давыд-Гарадку 13.01.2014 г.] [online] https://livingheritage.by/events/2421/ [доступ: 10.06.2023].
• Kuligowski Waldemar. 2018. Muradyny: widowisko, obrzęd, teatr (27–47). W: Muradyny, żandary, siwki – żywa tradycja w Wielkopolsce. Red. A. Jełowicki. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego.
• Kucharonak Tacciana. 2001. Maski ŭ kaliandarnaj abradnasci bielarusaŭ. Minsk: Uradžaj [Кухаронак Таццяна. 2001. Маскі ў каляндарнай абраднасці беларусаў. Мінск: Ураджай].
• Leshkevich Alena. 2022. Ostatki na Kujawach – chodzenie z „Kozą”. Relacja z rekonesansu badawczego [online] https://www.etnologia.uw.edu.pl/wokol-etnologii/mediateka/relacja-z-rekonesansu-badawczego [доступ: 10.06.2023].
• Liaškievič Aliena. 2022. Tradycyjny kaliandar: Narysy. Minsk: Bielaruskaja navuka [Ляшкевіч Алена. 2022. Традыцыйны каляндар: Нарысы. Мінск: Беларуская навука].
• Lićvinka Vasiĺ. 1998 (1997). Sviaty i abrady bielarusaŭ. Minsk: Bielaruś [Ліцьвінка Васіль. 1998. Святы і абрады беларусаў. Мінск: Беларусь].
• Lobač Vladimir. 2006. Èros v belorusskoj tradicionnoj kulʹture. V: Belorusskij èrotičeskij folʹklor. Red. T. Volodina, A. Fedosik. Moskva: Ladomir [Лобач Владимир. 2006. Эрос в белорусской традиционной культуре. В: Белорусский эротический фольклор. Ред. Т. Володина, А. Федосик. Москва: Ладомир].
• Losič Paviel. 2017. Pra davyd-haradocki karnaval viedajuć dalioka za miežami hetaha palieskaha rehijona [Лосіч Павел. 2017. Пра давыд-гарадоцкі карнавал ведаюць далёка за межамі гэтага палескага рэгіёна] [online] https://www.sb.by/articles/vyarkhom-na-konikakh.html [доступ: 10.06.2023].
• Łopatyńska Hanna M. 2009. Polowanie na kozy. Zapusty na Kujawach w badaniach Muzeum Etnograficznego w Toruniu (37–41). W: Świat na opak: ludowe zapusty, wczoraj i dziś, na przykładzie wybranych regionów w Polsce. Materiały z konferencji naukowej poświęconej obrzędowości zapustnej zorganizowanej przez Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku w dniu 19.02. 2009 r. Red. nauk. K. Piątkowska. Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej.
• Mackievič Vasiĺ. 2017. Jak my ŭ “koniki” chadzili [Мацкевіч Васіль. 2017. Як мы ў “конікі” хадзілі] [online] https://media-polesye.by/news/yak-my-u-koniki-hadzili-34872/ [доступ: 10.06.2023].
• Nikiforenko Aleksandr. 2023. Nematerialʹnoe kulʹturnoe nasledie Belarusi: «Koniki» zarâžaût po polnoj! [Никифоренко Александр. 2023. Нематериальное культурное наследие Беларуси: «Коники» заряжают по полной!] [online] https://polese.by/novosti/glavnoe/nematerialnoe-kulturnoe-nasledie-belarusi-koniki-zarjazhajut-po-polnoj/ [доступ: 10.06.2023].
• Pawłowska Krystyna. 2009. Od ludowych zapustów do miejskiej karnawałowej parady (27–35). W: Świat na opak: ludowe zapusty, wczoraj i dziś, na przykładzie wybranych regionów w Polsce. Materiały z konferencji naukowej poświęconej obrzędowości zapustnej zorganizowanej przez Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku w dniu 19.02. 2009 r. Red. nauk. K. Piątkowska. Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej.
• Pawłowska Krystyna, Wąsik Beata. 2014. Kujawskie zapusty. Od obrzędu do zabawy. Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej.
• Salaviej Lija, Nazina Ina (red.). 1992. Žanićba Ciareški. Minsk: Navuka i technika [Салавей Лія, Назіна Іна (рэд.). 1992. Жаніцьба Цярэшкі. Мінск: Навука і тэхніка].
• Ŝiryj Taras. 2022. «Naši „Koniki“ kruče, čem Novyj god». Uvideli, kak prohodit odin iz samyh neobyčnyh obrâdov Belarusi [Щирый Тарас. 2022. «Наши „Коники“ круче, чем Новый год». Увидели, как проходит один из самых необычных обрядов Беларуси] [online] https://people.onliner.by/2022/01/16/obryad-koniki [доступ: 10.06.2023].
• Valodzina Tacciana, Kucharonak Tacciana. 2015. «Jadranoje žyta haspadara kliča...»: kaliandarny hod u abradach i zvyčajach. Minsk: Bielaruskaja navuka [Валодзіна Таццяна, Кухаронак Таццяна. 2015. «Ядраное жыта гаспадара кліча...»: каляндарны год у абрадах і звычаях. Мінск : Беларуская навука].
• Varfalamiejeva Tamara (red.). 2008. Tradycyjnaja mastackaja kuĺtura bielarusaŭ u 6 t. T. 4: Bresckaje Paliessie u 2 kn. Kn. 1. Minsk: Vyšejšaja škola [Варфаламеева Тамара (рэд.). 2008. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў у 6 т. Т. 4: Брэсцкае Палессе ў 2 кн. Кн. 1. Мінск: Вышэйшая школа].
• Večorko Svetlana. 2016. «Koniki» vnovʹ sobrali žitelej i gostej David-Gorodka na prazdnik [Вечорко Светлана. 2016. «Коники» вновь собрали жителей и гостей Давид-Городка на праздник] [online] https://www.belta.by/regions/view/koniki-vnov-sobrali-zhitelej-i-gostej-david-gorodka-na-prazdnik-177425-2016 [доступ: 10.06.2023].
• Večorko Svetlana. 2017. Reportaž: Narodnyj karnaval «Koniki», ili Kak ŝedruût na staryj Novyj god v David-Gorodke [Вечорко Светлана. 2017. Репортаж: Народный карнавал «Коники», или Как щедруют на старый Новый год в Давид-Городке] [online] https://www.belta.by/regions/view/reportazh-narodnyj-karnaval-koniki-ili-kak-schedrujut-na-staryj-novyj-god-v-david-gorodke-228238-2017/ [доступ: 10.06.2023].
• Zahorskaja Voĺha. 2022. “Koniki” – sapraŭdny miascovy karnaval, abo Jak u Davyd-Haradku Ščadrec sviatkavali [Загорская Вольга. 2022. “Конікі” – сапраўдны мясцовы карнавал, або Як у Давыд-Гарадку Шчадрэц святкавалі] [online] https://budzma.org/news/koniki-u-davyd-garadku.html [доступ: 10.06.2023].

Identifiers

DOI

10.31338/2720-698Xaa.23.11

Biblioteka Nauki

29430781