Міф царыцы Кацярыны ў беларускай прасторы

• Authors: Raisa Zianiuk , Aliaksandr Radziuk

Title variants

EN

Katherine tsarina myth in Belarusian spaces

PL

Mit carycy Katarzyny II w przestrzeni białoruskiej

Abstracts

PL

W artykule został zbadany proces powstawania, wprowadzania, transformacji mitu o carycy Katarzynie II we współczesnej przestrzeni białoruskiej oraz jego formy. W tym celu dokonano analizy różnego rodzaju legend poświęconych tej postaci historycznej, jak również mechanizmów ich powstawania i rozpowszechnienia. Autorzy zwracają uwagę na główne przejawy utrwalenia tego mitu w społeczeństwie. W artykule stwierdza się, że w ogólnej liczbie legend i opowieści o Katarzynie II można wyróżnić dwa główne bloki: toponimy w taki czy inny sposób powiązane z Katarzyną II oraz legendy o wydarzeniach historycznych, w których brała ona udział lub miała z nimi coś wspólnego. Przykłady takich legend i tradycji ilustrują tezy zawarte w tekście.

BE

У артыкуле даследуецца працэс узнікнення, укаранення, трансфармацыі і формы міфу пра царыцу Кацярыну ІІ у сучаснай беларускай прасторы. Дзеля гэтага аўтарамі былі прааналізаваны розныя віды паданняў і легенд, прысвечаных гэтай гістарычнай постаці, а таксама даследаваны механізмы іх з’яўлення і пашырэння. Аўтары звяртаюць увагу на асноўныя праявы гэтага міфу ў грамадстве. У артыкуле вызначана, што ў агульнай колькасці легенд і паданняў пра Кацярыну ІІ можна вылучыць два асноўныя блокі: тапонімы, якія так ці інакш звязаныя з Кацярынай ІІ, і легенды пра гістарычныя падзеі, у якіх яна прымала ўдзел альбо мела да іх нейкае дачыненне. Прыклады такіх легендаў і паданняў ілюструюць прыведзеныя ў тэксце тэзісы.

EN

The article is an attempt to study the process of creation, introduction and transformation of Katherine’s myth in modern Belarusian spaces. The authors analysed various types of legends concerning this historical character. Special attention is paid to the understanding of the mechanisms of her mythicizing. The article deals with different types of legends, which are finally classified into two major subtypes: toponyms which are in different ways related to the tsarina, and legends that tell us about different events and actions she took part in within the Belarusian territories. The article is provided with numerous examples to illustrate these cases.

Keywords

EN

historical myth; Catherine II of Russia; Belarus; microtoponyms; toponymic legends

PL

mit historyczny; Katarzyna II; Białoruś; mikrotoponimy; legendy toponimiczne

BE

гістарычны міф; Кацярына ІІ; Беларусь; мікратапонімы; тапанімічныя легенды

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Białorutenistyki
• Journal: Acta Albaruthenica
• Year: 2023
• Issue: 23
• Pages: 293-313

Dates

published

2023

Contributors

author

Raisa Zianiuk

• https://orcid.org/0000000247433538

author

Aliaksandr Radziuk

• Belarusian Law Institute, Belarus

• https://orcid.org/0000000151482642

References

• Barščeŭski Jan. 2005. Šlachcic Zavalnia, abo Biełaruś u fantastyčnych apaviadańniach. Minsk: Mastackaja litarutara [Баршчэўскі Ян. 2005. Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях. Мінск: Мастацкая літарутара].
• Biełova Olha, Pietruchin Vładimir. 2008. Folkłor i knižnosť: mif i istoričjeskije rjealii. Moskva: Nauka i tjechnika [Белова Ольга, Петрухин Владимир. 2008. Фольклор и книжность: миф и исторические реалии. Москва: Наука и техника].
• Biełova Olha. 2017. Byt i povsiednievnosť v rasskazach žitjelej Hłubokoho. U: Hłubokoje pamiať o jevrjejskom miestječkie. Moskva [Белова Ольга. 2017. Быт и повседневность в рассказах жителей Глубокого. У: Глубокое память о еврейском местечке. Москва].
• Čto v imieni tjebie mojem [online] https://www.sb.by/articles/chto-v-imeni-tebe-moem-5.html [доступ 30.08.2023] [Что в имени тебе моем].
• Dobrovolskaja Varvara. 2013. «Biednyj Pavieł»: istoričjeskije aniekdoty i horodskije lehiendy ob impieratorje Pavle I. «Tradicionnaja kultura» 2013. № 4: 78–88 [Добровольская Варвара. 2013. «Бедный Павел»: исторические анекдоты и городские легенды об императоре Павле І. «Традиционная культура» 2013. № 4: 78–88].
• Dreva kachańnia. Lehiendy, padańni, skazy. 1993. Składalnik A. Hurski. Minsk: Junactva [Дрэва кахання. Легенды, паданні, сказы. 1993. Складальнік А. Гурскі. Мінск: Юнацтва].
• Dubrovienski rajon. Lehiendy i padańni [online] http://pridvinie.vlib.by/index.php/legends-about-all-regions-lib/2419-dubrovenski-rajon-legendy-i-padanni [доступ 30.08.2023] [Дубровенскі раён. Легенды і паданні].
• Etałon čyścini [online] https://nastgaz.by/etalon-chystsini/ [доступ 30.08.2023] [Эталон чысціні].
• Homielščyna: nazvy nasielennych punktaŭ Biełarusi pavodle narodnych lehiendaŭ i padańniaŭ. 2001. Składalnik A.M. Nienadaviec. Minsk: Biełaruś [Гомельшчына: назвы населенных пунктаў Беларусі паводле народных легендаў і паданняў. 2001. Складальнік А.М. Ненадавец. Мінск: Беларусь].
• Hryckievič Valancin, Maldzis Adam. 1980. Šlachi viali praz Biełaruś. Minsk: Mastackaja litaratura [Грыцкевіч Валянцін, Мальдзіс Адам. 1980. Шляхі вялі праз Беларусь. Мінск: Мастацкая літаратура].
• Hundarjeva protiv Aleksandrovoj. Kto primierjał koronu Jekatjeriny Vielikoj [online] https://aif.ru/culture/movie/gundareva_protiv_aleksandrovoy_kto_primeryal_koronu_ekateriny_velikoy [доступ 30.08.2023] [Гундарева против Александровой. Кто примерял корону Екатерины Великой].
• Istorija [online] http://cherikov.gov.by/region/istoriya [доступ 30.08.2023] [История].
• Iz istorii horoda Sienno [online] https://senno.vitebsk-region.gov.by/ru/history/ [доступ 30.08.2023] [Из истории города Сенно].
• Johnston Robert. 1985. Travels through part of the Russian Empire and the country of Poland; along the southern shores of the Baltic. London.
• Kareby [online] http://catalog.library.mogilev.by/kray/Culture/r7p14.html [доступ 30.08.2023] [Карэбы].
• Korjenievskaja Nadježda. 2007. «… i kniahinia Mstisłavskaja». 220 let Jekatjerina 2 projezžaja po Mohilevskoj ziemle, žałovała djeńhi, činy i ordjena. «Mohilevskaja pravda» 2 fievr.: 14 [Кореневская Надежда. 2007. “… и княгиня Мстиславская”. 220 лет Екатерина 2 проезжая по Могилевской земле, жаловала деньги, чины и ордена. «Могилевская правда» 2 февр.: 14].
• Kuchtina Viktorija, Savina Natalija. 2015. Nieoficialnaja toponimija horoda Lepiel. U: Lepiel: pamiať o jevrjejskom miestječkie. Moskva [Кухтина Виктория, Савина Наталия. 2015. Неофициальная топонимия города Лепель. У: Лепель: память о еврейском местечке. Москва].
• Lehienda ili fakt? Prikosnutsia k istokam: prijezd Jekatjeriny II: štrichi istorii [online] http://rossonka.by/index.php?type=news&id=1720 [доступ 30.08.2023] [Легенда или факт? Прикоснутся к истокам: приезд Екатерины II: штрихи истории].
• Lehiendy i padańni. 1983. Skład. M. Hrynbłat, A. Hurski. Minsk: Navuka i technika [Легенды і паданні. 1983. Склад. М. Грынблат, А. Гурскі. Мінск: Навука і тэхніка].
• Matviejev Oleh. 2022. Epocha Jekatjeriny Vielikoj v narodnych istoričjeskich prjedstavlenijach russkich i biełorusov: obščjeje i osobiennoje. «Humanitarnyje i juridičjeskije isśledovanija». 2022, t. 9: 411–420 [Матвеев Олег. 2022. Эпоха Екатерины Великой в народных исторических представлениях русских и белорусов: общее и особенное. «Гуманитарные и юридические исследования», т. 9: 411–420].
• Novaje žyćcio Starych Daroh [online] https://nastgaz.by/novae-zhytstsyo-staryh-darog/ [доступ 30.08.2023] [Новае жыццё Старых Дарог].
• O proischoždjenii nazvanija horoda Čjerikova rasskazał učitjel istorii Vasilij Maksimienko [online] https://www.cherikovnews.by/o-proishozhdenii-nazvaniya-goroda-cherikova-rasskazal-uchitel-istorii-vasilij-maksimenko.html [доступ 30.08.2023] [О происхождении названия города Черикова рассказал учитель истории Василий Максименко].
• Okupanty v Chiersonie iščut miesto dla Jekatjeriny II [online] https://news.bigmir.net/ukraine/6326881-okkupanty-v-xersone-ishhut-mesto-dlia-ekateriny-ii [доступ 30.08.2023] [Окупанты в Херсоне ищут место для Екатерины ІІ].
• Piať pričin projechať po Biełarusi maršrutami Jekatjeriny Vielikoj [online] https://www.souzveche.ru/articles/tourism/56292/ [доступ 30.08.2023] [Пять причин проехать по Беларуси маршрутами Екатерины Великой].
• Po Katjerinienskomu puti [online] https://www.lib-krichev.mogilev.by/85.pdf [доступ 30.08.2023] [По Катериненскому пути].
• Połacki rajon. Lehiendy i padańni [online] http://pridvinie.vlib.by/index.php/legends-about-all-regions-lib/3756-polotskij-rajon-legendy [доступ 30.08.2023] [Полацкі раён. Легенды і паданні].
• Popova Jevhienija. 2013. Prjedanija o putješjestvii impieratricy Jekatjeriny II v kontjekstje istoričjeskoj prozy v sielenijach na Sibirskom traktje. «Tradicionnaja kultura» 2013. № 4: 70–77 [Попова Евгения. Предания о путешествии императрицы Екатерины ІІ в контексте исторической прозы в селениях на Сибирском тракте. «Традиционная культура» 2013. № 4: 70–77].
• Pra biazdonnaje bahaćcie. U: Dreva kachańnia. Lehiendy, padańni, skazy. Minsk: Junactva: 204–206 [Пра бяздоннае багацце. У: Дрэва кахання. Легенды, паданні, сказы. Мінск: Юнацтва: 204–206].
• Pra bitvu pad Lasnoj. U: Dreva kachańnia. Lehiendy, padańni, skazy. Minsk: Junactva: 23 [Пра бітву пад Лясной. У: Дрэва кахання. Легенды, паданні, сказы. Мінск: Юнацтва: 23].
• Pra panie Kachanku (33–34). U: Dreva kachańnia. Lehiendy, padańni, skazy. Minsk: Junactva [Пра пане Каханку (33–34). У: Дрэва кахання. Легенды, паданні, сказы. Мінск: Юнацтва].
• Pra šviedaŭ. U: Dreva kachańnia. Lehiendy, padańni, skazy. Minsk: Junactva: 24 [Пра шведаў. У: Дрэва кахання. Легенды, паданні, сказы. Мінск: Юнацтва: 24].
• Projti po śledam impieratricy [online] http://www.shumilino.by/?p=15246 [доступ 30.08.2023] [Пройти по следам императрицы].
• Rabočy pasiołak Jalizava [online] http://catalog.library.mogilev.by/kray/Culture/r1p27_asip/r1p27_elizovo.htm [доступ 30.08.2023] [Рабочы пасёлак Ялізава].
• Savina Natalja. 2017. Zamietki o łokalnom tjekstje Hłubokoho. U: Hłubokoje: pamiať o jevrjejskom miestječkie. Moskva: 153–176 [Савина Наталья. 2017. Заметки о локальном тексте Глубокого. У: Глубокое: память о еврейском местечке. Москва: 153–176].
• Šklarik Vadim. 2019. Jekatjerininskij trakt na tjerritorii Biełarusi po dannym mikrotoponimii (273–276). U: Onomastika Povołž́ja. Matjeriały XVII Mieždunarodnoj naučnoj konfierjencii. Vielikij Novhorod, 17–20 sientjabrja 2019 h. Rjed. V.Ł. Vasiljev. Novhorod [Шклярик Вадим. 2019. Екатерининский тракт на территории Беларуси по данным микротопонимии (273–276). У: Ономастика Поволжья. Материалы XVII Международной научной конференции. Великий Новгород, 17–20 сентября 2019 г. Ред. В.Л. Васильев. Новгород].
• Sokołova Valentina. 1972. Tipy vostočnosłavianskich toponimičjeskich prjedanij. U: Słavianskij folkłor. Moskva: Nauka [Соколова Валентина. 1972. Типы восточнославянских топонимических преданий. У: Славянский фольклор. Москва: Наука].
• Tarasaŭ Siarhiej. 1991. Čaradziej z siomaha vieku Trajana: Usiasłaŭ Połacki. Minsk: Navuka i technika [Тарасаў Сяргей. 1991. Чарадзей з сёмага веку Траяна: Усяслаў Полацкі. Мінск: Навука і тэхніка].
• Turističjeskij maršrut «Iz Propojska v Słavhorod» priznan łučšim na vystavkie «Proftur-2016» [online] https://www.belta.by/society/view/turisticheskij-marshrut-iz-propojska-v-slavgorod-priznan-luchshim-na-vystavke-proftur-2016-179853-2016 [доступ 30.08.2023] [Туристический маршрут «Из Пропойска в Славгород» признан лучшим на выставке «Профтур-2016»].
• Turističjeskij maršrut o putješjestvijach impieratricy Jekatjeriny vopłoščajut v Homiele [online] https://ndsmi.by/kultura/28731-turisticheskij-marshrut-o-puteshestviyakh-imperatritsy-ekateriny-voploshchayut-v-gomele [доступ 30.08.2023] [Туристический маршрут о путешествиях императрицы Екатерины воплощают в Гомеле].
• Turističjeskij maršrut, śviazannyj s impieratriciej Jekatjerinoj II, objedinit rjehiony Biełarusi i Rośsii [online] https://news.sb.by/articles/turisticheskiy-marshrut-svyazannyy-s-imperatritsey-ekaterinoy-ii-obedinit-regiony-belarusi-i-rossii.html [доступ 30.08.2023] [Туристический маршрут, связанный с императрицей Екатериной II, объединит регионы Беларуси и России].
• Turističjeskije maršruty [online] https://slavgorod.gov.by/social/turizmo/itemlist/category/228-poznavat [доступ 30.08.2023] [Туристические маршруты].
• V Odjesi znosiať pamjatnik rosijśkij impieratrici Katjerini II: pojaśnieńnia miśkradi [online] https://tsn.ua/ukrayina/v-odesi-demontuyut-pam-yatnik-rosiyskiy-imperatrici-katerini-ii-poyasnennya-miskradi-2232481.html [доступ 30.08.2023] [В Одесі зносять пам'ятник російській імператриці Катерині ІІ: пояснення міськради].
• Viciebščyna: nazvy nasielennych punktaŭ pavodle lehiendaŭ i padańniaŭ. 2000. Skład. A.M. Nienadaviec. Minsk: Biełaruś [Віцебшчына: назвы населенных пунктаў паводле легендаў і паданняў. 2000. Склад. А.М. Ненадавец. Мінск: Беларусь].
• Vinohradov Valentin, Hromov Dmitrij. 2007. Lehiendy o putješjestvujuščjej impieratricie. «Živaja starina». № 3: 4–7 [Виноградов Валентин, Громов Дмитрий. 2007. Легенды о путешествующей императрице. «Живая старина». № 3: 4–7].
• Zamačynskaja Iryna. 2011 (163–166). U: Biełaruskaje słova: dyjalektnaje i zapazyčanaje. Zbornik artykułaŭ pa materyjałach navukovych čytańniaŭ, pryśviečanych pamiaci dacenta Jeŭdakii Sciapanaŭnia Miacielskaj. Minsk. 26-27 krasavika 2011 h. Redkał. M.I. Svistunova i inš. Minsk [Замачынская Ірынa. 2011 (163–166). У: Беларускае слова: дыялектнае і запазычанае. Зборнік артыкулаў па матэрыялах навуковых чытанняў, прысвечаных памяці дацэнта Еўдакіі Сцяпанаўня Мяцельскай. Мінск. 26–27 красавіка 2011 г. Рэдк. М.І. Свістунова і інш. Мінск].
• Ziamla, dzie pačaŭsia moj los [online] http://catalog.library.mogilev.by/kray/Culture/r10p19.html [доступ 30.08.2023] [Зямля, дзе пачаўся мой лёс].
• Žukova Halina. 2021. Po śledam impieratricy Jekatjeriny. “Hołas Sieńneščyny”. 17 list. [Жукова Галина. 2021. По следам императрицы Екатерины. “Голас Сеннешчыны”. 17 ліст.].

Identifiers

DOI

10.31338/2720-698Xaa.23.15

Biblioteka Nauki

29430807