Да праблемы вызначэння дзейніка і выказніка ў сказах з марфалагічна раўназначнымі складнікамі граматычнай асновы

• Authors: Valery Varanovich

Title variants

EN

On the problem of determining the subject and the predicate in sentences with morphologically equivalent components of the subject-predicate pair

PL

O problemie ustalenia podmiotu oraz orzeczenia w zdaniach o morfologicznie równoważnych składnikach związku głównego

Abstracts

PL

Przedmiotem badań jest problem ustalenia podmiotu i orzeczenia wyrażonych przez gramatycznie niezależne formy: rzeczownik w mianowniku lub rzeczownik oraz bezokolicznik w zdaniu dwuczęściowym z łącznikiem zerowym. Aktualność tematu badawczego polega na tym, że różne źródła opisujące składnię w ramach tradycyjnej teorii części zdania, takie jak gramatyki akademickie, podręczniki uniwersyteckie, artykuły naukowe i naukowo-metodyczne, w ciągu ostatnich kilku dekad proponowały i nadal proponują różne sposoby wyróżnienia podmiotu i orzeczenia w zdaniach określonego typu, które wpływają na odmienne rezultaty rozbioru wielu zdań, co powoduje problemy w nauczaniu składni. Celem badania było nakreślenie ogólnego podejścia jako optymalnego w ramach powyższego problemu wraz z oznaczeniem konkretnych rozwiązań jako najbardziej racjonalnych dla zdań o odrębnych cechach w ich strukturze. W związku z tym artykuł ujawnia zalety i słabe strony dwóch najczęstszych sposobów wyodrębniania podmiotu i predykatu w białorutenistyce i rusycystyce w zdaniach określonego typu oraz odpowiadających im metodyk. W rezultacie uzasadnia się celowość wyboru kompleksowego podejścia w ustaleniu podmiotu i orzeczenia, które uwzględnia nie poszczególne aspekty zdania, lecz wszystkie razem, w tym komunikacyjny, wpływający na znaczenie zdania i jego aktualne rozczłonkowanie. Punktem kulminacyjnym artykułu jest uzasadnienie tezy, że formuła transformacji gramatycznej zdania Х з’яўляецца Y-ам (‘X jest Y-iem’) nie może służyć jako uniwersalny i jedyny sposób wyróżnienia podmiotu i orzeczenia w zdaniu.

BE

Прадметам даследавання з’яўляецца праблема вызначэння дзейніка і выказніка, выражаных граматычна незалежнымі формамі: назоўнікамі ў назоўным склоне або назоўнікам і інфінітывам, – у двухсастаўным сказе з нулявой звязкай. Актуальнасць тэмы даследавання палягае на тым, што ў розных крыніцах, якія апісваюць сінтаксіс у межах традыцыйнага вучэння пра члены сказа: акадэмічных граматыках, універсітэцкіх дапаможніках, навуковых і навукова-метадычных артыкулах, – на працягу апошніх некалькіх дзесяцігоддзяў і да гэтага часу прапануюцца розныя падыходы да вызначэння дзейніка і выказніка ў сказах названага тыпу, якія абумоўліваюць супрацьлеглыя рашэнні пры аналізе многіх сказаў, што, акрамя іншага, выклікае праблемы ў навучальным працэсе пры выкладанні сінтаксісу. Мэтай даследавання было акрэсліць аптымальны агульны падыход у межах названай праблемы разам з адзначэннем прыватных рашэнняў як найбольш мэтазгодных для сказаў з паасобнымі асаблівасцямі ў сваёй структуры. У сувязі з гэтым у артыкуле выяўляюцца вартасці і недахопы двух найбольш распаўсюджаных у беларусістыцы і русістыцы падыходаў да вызначэння дзейніка і выказніка, а таксама адпаведных ім методык. У высновах абгрунтоўваецца мэтазгоднасць абрання комплекснага падыходу ў справе вызначэння дзейніка і выказніка, пры якім бяруцца пад увагу не паасобныя аспекты сказа, а ўсе разам, у тым ліку камунікацыйны, які абумоўлівае асаблівасці семантыкі сказа, звязаныя з яго актуальным падзелам. Адметнасцю артыкула з’яўляецца абгрунтаванне таго, што апора на формулу граматычнай трансфармацыі сказа “Х з’яўляецца Y-ам” не можа выступаць як універсальны і абавязковы спосаб вызначэння дзейніка і выказніка ў сказе.

EN

The subject of the study is the problem of determining the subject and the predicate which are expressed grammatically in independent forms: as a noun in the nominative case or as a noun and an infinitive, in a two-part sentence with a zero link-verb. The relevance of the research topic lies in the fact that over the past few decades and up to this day, various sources describing syntax within the framework of the traditional doctrine of sentence members, such as academic grammars, university manuals, scientific and scientific-methodological articles, offer different approaches to determining the subject and the predicate in a sentence of this type. These approaches lead to opposite decisions when analyzing many sentences. And besides it also causes problems in the educational process when teaching syntax. The purpose of the study was to determine the optimal general approach for the mentioned problem, as well as to identify speciꢗic solutions as the most appropriate for sentences with separate features in their structure. Due to this reason, the article reveals advantages and disadvantages of the two most common approaches in Belarusian and Russian studies to determining the subject and the predicate in sentences of this type and their corresponding methods. As a result, the expediency of choosing an integrated approach in determining the subject and the predicate is substantiated. Not only the separate aspects of the sentence are taked into account, but everything as a whole, including the communicative aspect which determines the semantic features of a sentence associated with its actual division. The highlight of the article is the substantiation that relying on the formula of grammatical transformation of the sentence Х з’яўляецца Y-ам ‘X is Y’ cannot act as a universal and mandatory way of determining the subject and the predicate in a sentence.

Keywords

EN

subject; predicate; principal parts of the sentence; logical subject; logical predicate; grammatical transformation of the sentence; logical-semantic strucrute of the sentence

PL

podmiot; orzeczenie; podstawowe części zdania; transformacja gramatyczna zdania; podmiot logiczny; predykat; logiczno-semantyczna budowa zdania

BE

дзейнік; выказнік; галоўныя члены сказа; граматычная трансфармацыя сказа; лагічны суб’ект; прэдыкат; логіка-cемантычная структура сказа

• Publisher: Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Białorutenistyki
• Journal: Acta Albaruthenica
• Year: 2024
• Issue: 1
• Pages: 309-329

Dates

published

2024

Contributors

author

Valery Varanovich

• Yanka Kupala State University of Grodno

• https://orcid.org/0000000242889560

References

• Âǔnevìč Mìhaìl, Scâcko Pavel. 2006. Sìntaksìs sučasnaj belaruskaj movy. Mìnsk: Aversèv [ Яўневіч Міхаіл, Сцяцко Павел. 2006. Сінтаксіс сучаснай беларускай мовы. Мінск: Аверсэв].
• Babajceva Vera. 2010. Strukturno-semantičeskoe napravlenie v sovremennoj rusistike. V: Babajceva Vera. Izbrannoe. 2005–2010: Sbornik naučnyh i naučno-metodičeskih statej. Moskva – Stavropolʹ: Izd-vo SGU [Бабайцева Вера. 2010. Структурно-семантическое направление в современной русистике. В: Бабайцева Вера. Избранное. 2005–2010: Сборник научных и научно-методических статей. Москва – Ставрополь: Изд-во СГУ].
• Babajceva Vera. 2011. Sistema členov predloženiâ v sovremennom russkom âzyke. Moskva: Flinta – Nauka [Бабайцева Вера. 2011. Система членов предложения в современном русском языке. Москва: Флинта – Наука].
• Belaruskaâ gramatyka ǔ 2 častkah. 1985–1986. Rèd. M. Bìryla, P. Šuba. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka [Беларуская граматыка ў 2 частках. 1985–1986. Рэд. М. Бірыла, П. Шуба. Мінск: Навука і тэхніка].
• Burak Leanìd. 1987. Sučasnaâ belaruskaâ mova: Sìntaksìs. Punktuacyâ. Mìnsk: Unìversìtèckae [Бурак Леанід. 1987. Сучасная беларуская мова: Сінтаксіс. Пунктуацыя. Мінск: Універсітэцкае].
• Čupaševa Olʹga. 2005. Grammatičeskaâ osnova predloženiâ: problemy i rešeniâ. “Russkij âzyk”. № 13 [Чупашева Ольга. 2005. Грамматическая основа предложения: проблемы и решения. “Русский язык”.№ 13] [online] https://rus.1sept.ru/article. php?ID=200501306 [доступ: 26.02.2024].
• Danìlʹčyk Zìnaìda. 1995. Sìntaksìčnaâ rolâ ìnfìnìtyva. “Rodnae slova” № 7: 67–77 [Данільчык Зінаіда. 1995. Сінтаксічная роля інфінітыва. “Роднае слова” № 7: 67–77].
• Gusev Dmitrij. 2003. Kratkij kurs logiki: Iskusstvo pravilʹnogo myšleniâ. Moskva: Izd-vo NC ÈNAS [Гусев Дмитрий. 2003. Краткий курс логики: Искусство правильного мышления. Москва: Изд-во НЦ ЭНАС].
• Lekant Pavel. 1986. Sintaksis prostogo predloženiâ v sovremennom russkom âzyke. Moskva: Vysšaâ škola [Лекант Павел. 1986. Синтаксис простого предложения в современном русском языке. Москва: Высшая школа].
• Mao Ânʹ. 2018. Ocenočnostʹ kačestvenno-otnositelʹnyh prilagatelʹnyh v sovremennom russkom âzyke. “Filologičeskie nauki. Voprosy teorii i praktiki” № 1, č. 1: 143–148 [online] https://www.gramota.net/materials/2/2018/1-1/37.html [доступ: 09.04.2024] [Мао Янь. 2018. Оценочность качественно-относительных прилагательных в современном русском языке. “Филологические науки. Вопросы теории и практики” № 1, ч. 1: 143–148].
• Raspopov Igorʹ. 1970. Stroenie prostogo predloženiâ v sovremennom russkom âzyke. Moskva: Prosveŝenie [Распопов Игорь. 1970. Строение простого предложения в современном русском языке. Москва: Просвещение].
• Raspopov Igorʹ. 1976. Metodologiâ i metodika lingvističeskih issledovanij (Metody sinhronnogo izučeniâ âzyka). Voronež: Izd-vo Voronežskogo universiteta [Распопов Игорь. 1976. Методология и методика лингвистических исследований (Методы синхронного изучения языка). Воронеж: Изд-во Воронежского университета].
• Sovremennyj russkij âzyk. Častʹ 2. Sintaksis. 1979. Red. D. Rozentalʹ. 3-e izd., ispr. Moskva: Vysšaâ škola [Современный русский язык. Часть 2. Синтаксис. 1979. Ред. Д. Розенталь. 3-е изд., испр. Москва: Высшая школа].
• Sovremennyj russkij âzyk 1989. Red. V. Belošapkova. 2-e izd., ispr. i dop. Moskva: Vysšaâ škola [Современный русский язык 1989. Ред. В. Белошапкова. 2-е изд., испр. и доп. Москва: Высшая школа].
• Šumskaâ Ìryna. 1977. Kanstrukcyì z ìnfìnìtyvam-dzejnìkam u belaruskaj move. “Belaruskaâ lìngvìstyka”. Vyp. 11: 29–34 [Шумская Ірына. 1977. Канструкцыі з інфінітывам дзейнікам у беларускай мове. “Беларуская лінгвістыка”.Вып. 11: 29–34].
• Valgina Nina. 2003. Sovremennyj russkij âzyk: Sintaksis. 4-e izd., ispr. Moskva: Vysšaâ škola [Валгина Нина. 2003. Современный русский язык: Синтаксис. 4-е изд., испр. Москва: Высшая школа].

Identifiers

DOI

10.31338/2720-698Xaa.24.16

Biblioteka Nauki

59346667