Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Trzciance i jej księgi metrykalne do 1945 roku

• Authors: Łukasz Piotr Nowak MS

Abstracts

EN

The article broadens the current knowledge about the history of the parish of St John the Baptist in Trzcianka before 1945. It has been established that it certainly existed in the early 17th century and was possibly established as early as the 16th century. Until the second half of the 18th century, it operated as the Holy Trinity Parish, then its name was changed to the current one. Over more than three centuries, the churches and parish buildings fell victim to several fires and were rebuilt. The first two churches (before 1628 and 1717) were wooden, while the next two (1835 and 1917) were made of brick. The parish has also changed state and church administrative affiliations many times. The oldest preserved parish books date back to 1730 and are stored in the Archive of Koszalin-Kołobrzeg Diocese in Koszalin. By searching 17th- and 18th-century parish visitation records in the Archdiocesan Archives in Poznań, we were able to partially reconstruct information about unpreserved parish books that may have been burnt in the Trzcianka parsonage fire in 1730. The search in the state archives also made it possible to locate duplicates of the 19th-century record books of Trzcianka.

PL

Artykuł znacznie poszerza dotychczasowy stan wiedzy na temat dziejów parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Trzciance przed 1945 rokiem. Ustalono, że z pewnością istniała ona już na początku XVII wieku, a możliwe, że powstała jeszcze w wieku XVI. Do drugiej połowy XVIII wieku funkcjonowała jako parafia pw. Trójcy Świętej, następnie zmieniono jej wezwanie na obecne. Przez ponad trzy wieki kościoły i zabudowania parafialne kilkakrotnie padały ofiarą pożarów i były odbudowywane. Pierwsze dwie świątynie (sprzed 1628 r. i 1717 r.) były drewniane, dwie kolejne (1835 r. i 1917 r.) murowane. Parafia wielokrotnie zmieniała również państwową i kościelną przynależność administracyjną. Najstarsze zachowane księgi parafialne pochodzą z 1730 r. i przechowywane są w Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie. Dzięki kwerendzie w siedemnasto- i osiemnastowiecznych aktach wizytacji parafialnych z Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu częściowo udało się odtworzyć informacje na temat niezachowanych ksiąg parafialnych, które mogły spłonąć w pożarze plebanii w Trzciance w 1730 r. Kwerenda w archiwach państwowych pozwoliła także na ustalenie miejsc przechowywania duplikatów trzcianeckich ksiąg metrykalnych pochodzących z XIX w.

Keywords

EN

record books; Catholic Church; Trzcianka; Greater Poland; Poznań Archdiocese

PL

księgi metrykalne; Kościół katolicki; Trzcianka; Wielkopolska

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2022
• Volume: 118
• Pages: 243-260

Dates

published

2022

Contributors

author

Łukasz Piotr Nowak MS

• Archiwum Prowincjalne Misjonarzy Saletynów

• https://orcid.org/0000000191931529

References

• Źródła archiwalne
• Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP)
• Biskupi poznańscy – Acta episcopalia
• sygn. AE XXV, Jan Trach Gniński. Akta działalności administratora diecezji absente episcopo i sade vacante 1619 - 1621, 1624.
• Biskupi poznańscy – Acta visitationum
• sygn. AV 07, Wizytacja archidiakonatu poznańskiego przez Świętosława Strzałkowskiego 1628-1629.
• sygn. AV 10, Wizytacja archidiakonatu pszczewskiego przez Jana Braneckiego administratora diecezji i jego delegata Andrzeja Swinarskiego oraz dekanatów obornickiego i czarnkowskiego przez Feliksa Mietlickiego, kanonika katedralnego 1640-1641.
• sygn. AV 14, Wizytacja dekanatu czarnkowskiego przez Wojciecha Dobrzelewskiego, archidiakona poznańskiego 1663.
• sygn. AV 18, Wizytacja archidiakonatu przez Mikołaja Zalaszowskiego 1696-1696.
• sygn. AV 19, Wizytacja wielkopolskiej części diecezji przez biskupa Krzysztofa Antoniego Szembeka 1718-1719.
• sygn. AV 20, Wizytacja archidiakonatu poznańskiego przez Franciszka Libowicza 1726-1728.
• sygn. AV 26, Wizytacja dekanatu czarnkowskiego i wałeckiego przez biskupa sufragana Józefa Tadeusza Kierskiego, kustosza wikariusza generalnego i oficjała poznańskiego 1738.
• Konsystorz Generalny w Poznaniu – Acta causarum
• sygn. AC 138, Akta konsystorskie Gaspara Hapa, sufragana poznańskiego, kanclerza i audytora generalnego, Marcina Moręskiego, wikariusza generalnego i oficjała, Jakuba Wierzbięty Doruchowskiego, kanclerza i audytora generalnego poznańskiego 1619-1621.
• sygn. AC 146, Akta wikariusza generalnego i oficjała poznańskiego, dotyczące administratora, diecezji sede vacante Jana z Zalesia Baykowskiego, sufragana poznańskiego 1635-1639.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie (ADKK)
• Akta parafii rzymskokatolickiej w Trzciance
• sygn. 43, Księga chrztów, małżeństw i zgonów 1730-1753.
• sygn. 44, Księga chrztów 1754-1829, małżeństw 1754-1797 i zgonów 1754-1797.
• sygn. 45, Księga chrztów 1829-1839, małżeństw 1797-1830 i zgonów 1797-1830.
• sygn. 46, Księga chrztów 1831-1863.
• sygn. 47, Księga małżeństw 1831-1885.
• sygn. 48, Księga zgonów 1831-1872.
• sygn. 49, Księga chrztów 1863-1893.
• sygn. 50, Księga zgonów 1872-1945.
• sygn. 51, Księga małżeństw 1886-1944.
• sygn. 52, Księga chrztów 1893-1920.
• sygn. 53, Księga chrztów 1921-1945.
• Archiwum Państwowe w Poznaniu (APP)
• Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Czarnków i parafii różnych wyznań pow. czarnkowskiego
• sygn. 3266/0/2, Listy zmarłych 1815-1816.
• sygn. 3266/0/45, Księgi urodzeń, małżeństw, zgonów parafii katolickich i gmin ewangelickich z terenu powiatu czarnkowskiego 1858.
• sygn. 3266/0/49, Listy zmarłych parafii katolickich i gmin ewangelickich z terenu powiatu czarnkowskiego 1851-1861.
• sygn. 3266/0/53, Listy zmarłych parafii katolickich i gmin ewangelickich z terenu powiatu czarnkowskiego 1864.
• sygn. 3266/0/57, Listy zmarłych parafii katolickich i gmin ewangelickich z terenu powiatu czarnkowskiego 1868.
• sygn. 3266/0/63, Listy zmarłych 1872-1874.
• Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Pile (APPiła)
• Akta miasta Trzcianki
• sygn. 15/715, Anlegung von Begräbnisplätzen und Kommunalfriedhof 1931-1944.
• Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Trzciance
• sygn. 894/1, Rejestr chrztów i małżeństw 1818.
• sygn. 894/2, Rejestr chrztów i zgonów 1819.
• sygn. 894/3, Rejestr chrztów, małżeństw i zgonów 1820-1821.
• Urząd Stanu Cywilnego Trzcianka – obwód miejski, sygn. 576
• Urząd Stanu Cywilnego Trzcianka – obwód wiejski, sygn. 577.
• Archiwum Parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Trzciance (APTJCh)
• Spis zdawczo-odbiorczy materiałów archiwalnych z parafii w Trzciance przekazanych do Archiwum Diecezjalnego w Koszalinie z 4 października 2004 r., bez sygnatury.
• Źródła drukowane
• Allgemeines Landesrecht für die Preußischen Staaten, t. IV, Berlin 1794.
• Apostolische Administratur Schneidemühl 1927 [Schematismus], Schneidemühl 1927.
• Freie Prälatur Schneidemühl 1932 [Schematismus], Schneidemühl 1932.
• Freie Prälatur Schneidemühl 1936 [Schematismus], Schneidemühl 1936.
• Freie Prälatur Schneidemühl 1940 [Schematismus], Schneidemühl 1940.
• Kronika parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Trzciance 1914-1918 spisana przez ówczesnego proboszcza – ks. Aloysiusa Bucksa, opr. i tłum. Ł. Nowak, Trzcianka 2015.
• Protokoły rewizyjne dóbr trzcianeckich z 1793 r., opr. i tłum. Ł. Nowak, Trzcianka 2018.
• Trzcianka w przeszłości i obecnie. Rękopisy z 1912 r., opr. i tłum. Ł. Nowak, Trzcianka 2019.
• Zarządzenie w sprawie gromadzenia zbiorów Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, „Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne”, 10-12 (2003) s. 37-38.
• Opracowania
• Aust Joachim, Die katholische Kirchengemeinde Schönlanke, w: Schönlanke an der Ostbahn, red. E. Froese, Berlin 1930, s. 23-26.
• Bamberger Moses Löb, Die jüdische Gemeinde und ihre Einrichtungen, w: Schönlanke an der Ostbahn, red. E. Froese, Berlin 1930, s. 26-27.
• Bartel Walter, Die evangelische Kirchgemeinde, w: Schönlanke an der Ostbahn, red. E. Froese, Berlin 1930, s. 20-23.
• Bąk Ludwik, Ziemia Wałecka w dobie reformacji i kontrreformacji w XVI-XVIII w., Piła 1999.
• Birecki Piotr, Z dziejów XIX-wiecznych kościołów Trzcianki i jej najbliższej okolicy, „Kronika Ziemi Trzcianeckiej”, 7 (2017) s. 21-32.
• Ceynowa Tadeusz, Katolickie księgi metrykalne diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 113 (2020) s. 49-78.
• Ceynowa Tadeusz, Trzcianka, w: Encyklopedia katolicka, t. 19, red. E. Gigliewicz, Lublin 2013, kol. 1101-1102.
• Chojecki Dariusz, Obraz statystyczno-administracyjny Trzcianki w 1873 roku, część I, „Kronika Ziemi Trzcianeckiej”, 4 (2014) s. 43-64.
• Dacewicz Leonarda, Struktura i treść notacji metrykalnych kościoła rzymsko-katolickiego w okresie zaboru rosyjskiego w diecezji wileńskiej, „Studia Wschodniosłowiańskie”, 16 (2016) s. 365-384.
• Demian Johann, Handbuch der neuen Geographie des Preußischen Staats, Berlin 1818.
• Dolata Jan, Trzcianka w latach 1772-1815, w: J. Dolata, E. Gajda, H. Rogacki, Trzcianka. Zarys dziejów, t. 1, Poznań 1994, s. 63-76.
• Hammling Paul, Zur Geschichte der katholischen Kirche im Netzekreise, w: Die Apostolische Administratur Schneidemühl, red. F. Westpfahl, Schneidemühl 1928, s. 89-94.
• Hamryszczak Artur, Materiały do badań genealogicznych w zasobach Instytutu Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL w Lublinie, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, 1 (2009) s. 109-136.
• Handbuch über die Kirchenbücher in der Ostdeutschen Kirchenprovinz östlich der Oder und Neiße und dem Bistum Danzig, red. J. Kaps, München 1962.
• Hlebionek Marcin, Archiwum Parafii św. Jana Chrzciciela w Trzciance, „Przegląd Zachodniopomorski”, XIII/XLII (1998) z. 1, s. 161-169.
• Hlebionek Marcin, „Documenta ecclesiae parochialis Trzciankensis” w inwentarzu parafii z 1798 roku, w: Pamiętnik I Ogólnopolskiego Zjazdu Studentów Archiwistyki, red. W. Chorążyczewski, R. Degen, Toruń 1998, s. 75-81.
• Hlebionek Marcin, Pejzaż epigraficzny Trzcianki, w: tegoż, Studia z dziejów Trzcianki i Ziemi Trzcianeckiej, Trzcianka 2005, s. 24-66.
• Hlebionek Marcin, Przywilej lokacyjny miasta Trzcianki, Trzcianka 2006.
• Hlebionek Marcin, Rożdróżka – Trzciana Łąka. Jeszcze o początkach Trzcianki, w: tegoż, Studia z dziejów Trzcianki i Ziemi Trzcianeckiej, Trzcianka 2005, s. 6-16.
• Hlebionek Marcin, Z dziejów parafii w Trzciance, Trzcianka 1995.
• Hlebionek Marcin, Źródła do dziejów parafii w Trzciance, Trzcianka 1996.
• Just Friedrich, Dreihundert Jahre Posener Schulzendorf. Geschichte des Dorfes Neudorf bei Schönlanke (Kr. Czarnikau), Bromberg 1918.
• Kędelski Mieczysław, Ludność północno-zachodniej Wielkopolski w XVIII w., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, 36 (1991) s. 27-56.
• Księgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach państwowych w Polsce, opr. A. Laszuk, Warszawa 2003.
• Kumor Bolesław, Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980.
• Łukaszewicz Józef, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. 1, Poznań 1858.
• Nowacki Józef, Archidiecezja poznańska w jej granicach historycznych i jej ustrój, t. 2, Poznań 1964.
• Nowak Łukasz, Trzcianeckie konflagracje, czyli o pożarach folwarku, wsi i miasta Trzcianka (Trzcionka/Schönlanck) w XVIII w., „Kronika Ziemi Trzcianeckiej”, 9 (2019) s. 39-47.
• Schulz Carl, Merktafeln zur Geschichte des Netzekreises und der Stadt Schönlanke, Schönlanke-Kreuz 1930.
• Volkmann Wilhelm, Die Kirchenbücher der katholischen Pfarreien in der früheren Provinz Grenzmark Posen-Westpreußen, Schneidemühl 1939.
• Netografia
• Szukaj w archiwach, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl (kopie cyfrowe akt metrykalnych po wpisaniu hasła: Trzcianka, dostęp: 1.05.2020).
• Wirtualne Muzeum Trzcianki, Opis szkód wyrządzonych miejscowości przez pożar w 1717 r., https://wirtualnemuzeumtrzcianki.trz.pl/content/opis-szkód-wyrządzonych-miejscowości-przez-pożar-w-1717r (dostęp: 1.03.2020).

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.11705

Biblioteka Nauki

2088338