Posługa kapelana wojskowego w latach 1918-1920 w świetle pamiętnika ks. Andrzeja Masnego-Mkniewskiego CM

• Authors: Wacław Umiński

Abstracts

EN

The purpose of the article is to introduce the issue of military pastoral care during the Polish-Ukrainian War (1918–1919) and the Polish-Bolshevik War (1919–1920). One of the important events after the end of World War I was the establishment of the Field Bishopric of the Polish Army in Poland. Rev. Stanisław Gall, previously auxiliary bishop of the Warsaw Archdiocese, became the first field bishop in 1919. The article showcases the rules of military chaplains during this difficult period. The main part of the publication was devoted to the life and activities of Rev. Andrzej Masny-Mkniewski, CM. His ministry as a chaplain was analysed in detail on the basis of his personal recollections. At first, he served in the general hospital, as well as on the streets of the city during the defence of Lviv (from November 1918 to February 1919). He served as chaplain of the 8th Legion Infantry Regiment from 24 March to 12 November 1919. Together with the regiment, he participated in the Battle of Denysiv and Berezhany, among other battles. Then, by decision of the military pastoral authorities, he was assigned to the 35th Infantry Regiment, where he remained from 25 November to 10 September 1920. Noteworthy in this period is his heroic stand during the retreat from the Dnieper and Grodno rivers, the attack and assault on the village of Kalinowo near Wyszków, as well as during the crossing at Borkowo near Nasielsk. In the memoirs of commanders, he is remembered as a pastor who fulfilled his ministry not only in the barracks, but above all as a zealous confessor during frontline battles. He celebrated Mass and organized other services in many places and attended funerals of fallen soldiers. He visited soldiers in the hospital, during rest, as well as during combat operations. He spared no effort or good word to encourage soldiers to fight the advancing enemy. As the regiment’s education officer, he also fulfilled his duties in every respect, distributing books to subunits and individual soldiers and arranging various talks.

PL

Zadaniem artykułu jest przybliżenie problematyki duszpasterstwa wojskowego podczas wojny polsko-ukraińskiej (1918-1919) i polsko-bolszewickiej (1919-1920). Ważnym wydarzeniem po zakończeniu I wojny światowej było powołanie na terenie Polski Biskupstwa Polowego Wojska Polskiego. Pierwszym biskupem polowym w 1919 roku został ks. Stanisław Gall, dotychczasowy biskup pomocniczy archidiecezji warszawskiej. W artykule przypomniano zasady funkcjonowania kapelanów wojskowych w tym trudnym okresie. Główna część publikacji została poświęcona życiu i działalności ks. Andrzeja Masnego-Mkniewskiego CM. Opierając się m.in. na jego osobistych wspomnieniach, szczegółowo przeanalizowano jego posługę jako kapelana. Na początku pełnił ją w szpitalu powszechnym, jak i na ulicach miasta podczas obrony Lwowa (od listopada 1918 roku do lutego 1919 roku). W okresie od 24 marca do 12 listopada 1919 roku pracował jako kapelan 8. Pułku Piechoty Legionów. Wraz z pułkiem uczestniczył m.in. w bitwie pod Denysowem i Brzeżanami. Następnie decyzją władz duszpasterstwa wojskowego przydzielono go do 35. Pułku Piechoty. Przebywał tam od 25 listopada do 10 września 1920 roku. W tym okresie warto wyróżnić jego bohaterską postawę podczas odwrotu znad Dniepru i Grodna, ataku i szturmu na wieś Kalinowo koło Wyszkowa, jak również podczas przeprawy pod Borkowem koło Nakielska. We wspomnieniach dowódców zapamiętano go jako duszpasterza spełniającego posługę nie tylko w koszarach, ale przede wszystkim jako gorliwego spowiednika podczas walk frontowych. W wielu miejscach odprawiał Msze św. i organizował inne nabożeństwa oraz brał udział w pogrzebach poległych żołnierzy. Odwiedzał żołnierzy w szpitalu, w trakcie odpoczynku, jak i podczas działań wojennych. W każdym miejscu, gdzie przebywał, nie szczędził trudu i dobrego słowa, aby zachęcić żołnierzy do walki z nacierającym wrogiem. Również jako referent oświatowy pułku wywiązał się pod każdym względem z powierzonych mu obowiązków, rozprowadzając książki wśród pododdziałów i pojedynczych żołnierzy oraz urządzając różnego rodzaju pogadanki.  

Keywords

EN

Polish-Ukrainian War; Polish-Bolshevik War; 8th Legion Infantry Regiment; 35th Infantry Regiment; military chaplaincy; chaplain; Rev. Andrzej Masny-Mkniewski; diary; Rev. Andrzej Masny-Mkniewski CM

PL

wojna polsko-ukraińska; wojna polsko-bolszewicka; 8. Pułk Piechoty Legionów; 35. Pułk Piechoty; duszpasterstwo wojskowe; kapelan; pamiętnik; Andrzej Masny-Mkniewski CM

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2023
• Volume: 120
• Pages: 509-536

Dates

published

2023

Contributors

author

Wacław Umiński

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

• https://orcid.org/0000000169012454

References

• Źródła archiwalne
• Archiwum Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy (AMS)
• sygn. V/244/III, Spuścizna ks. Andrzeja Masnego. Wspomnienia. Przeszła wojna.
• Źródła drukowane
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1-15, Warszawa 1880-1902.
• Opracowania
• Bazydło Janusz, Gall Stanisław abp, w: Encyklopedia katolicka, t. 5, red. L. Bieńkowski, Lublin 1989, kol. 829.
• Bitwa Warszawa 13-28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne, red. M. Tarczyński, Warszawa 1996.
• Borcz Henryk, Panaś Józef, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 6, red. L. Grzebień, s. 609-610.
• Chromiński Rafał, Bez kapelanów wynik polsko-rosyjskiej byłby inny, „Nasza Służba”, 14 (2005) nr 5, s. 6-7.
• Cygan Joanna, Duszpasterstwo wojskowe w wojnie polsko-bolszewickiej, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, 6 (2000) s. 29-32.
• Cygan Wiktor Krzysztof, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny, t. 3, Warszawa 2006.
• Davies Norman, Orzeł biały czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920, Kraków 1998.
• Dębiński Józef, Sytuacja Kościoła katolickiego w Państwie Radzieckim w dwudziestoleciu międzywojennym, „Krakowskie Studia Małopolskie”, 6 (2002) s. 471-481.
• Diedyk Ołeksander, Czortkiwśka ofenzywa, Lwiw 2015.
• Drozdowski Marian Marek, Społeczeństwo i Kościół w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, w: Kościół w czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920. Antologia tekstów historycznych i literackich, wybór i oprac. M.M. Drozdowski, A. Serafin, Warszawa 1995, s. 9-21.
• Duszpasterstwo wojskowe w okresie posługi abp. Stanisława Galla biskupa polowego wojsk polskich. Wybór dokumentów źródłowych 1918-1933, Warszawa 2020.
• Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego, Pruszków 1995.
• Dzwonkowski Roman, Kościół katolicki w ZSRR 1917-1939. Zarys historii, Lublin 1997.
• Fac Lucjan, Ksiądz Józef Panaś (1887-1940), „Przemyski Informator Kulturalny”, (1997) nr 1, s. 33-34.
• Galuba Rafał, „Niech nas rozsądzi krew i miecz…”. Konflikt polski-ukraiński o Galicję Wschodnią w latach 1918-1919, Poznań 2004.
• Grzybowski Michał Marian, Wpływ duchowieństwa na morale obrońców w wojnie 1920 r., „Płocki Rocznik Historyczno-Archiwalny”, 1 (1995) s. 47-54.
• I stał się... Cud Nad Wisłą 1920, red. Z. Kozak, J. Pasternak, W. Sobczyk, współpr. J. Gzyl, Warszawa 2000.
• Jagiełło Zdzisław, Piechota Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 2007.
• Janaczek Stanisław, Masny Andrzej, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 6, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 428-430.
• Jędrzejczyk Abtoni, Moja wojna: 1919-1920, wyd. 2, Warszawa 2010.
• Kępa Zbigniew, Prochwicz Jerzy, Arcybiskup Stanisław Gall. Pierwszy biskup polowy Wojska Polskiego, Warszawa 2020.
• Kirszak Jerzy, Nowakowski-Wielkopolanin Wiktor (1882-1936), oficer i Brygady Legionów Polskich, ppłk WP, „Niepodległość”, 56 (2006) s. 200-203.
• Klimecki Michał, Wojna polsko-ukraińska. Lwów i Galicja Wschodnia 1918-1919. Pierwszy konflikt zbrojny odrodzonej Polski, Warszawa 2014.
• Kołota Jacek, Uprawnienia i obowiązki duszpasterzy wojskowych jako przejaw znaczenia i roli duchowieństwa w Wojsku Polskim od pierwszego rozbioru do podpisania traktatu ryskiego 18 marca 1921 roku, „Biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów i Przyjaciół Wydziału Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, 14 (2019) nr 16 (1), s. 101-121.
• Koreś Daniel, Bój pod Jazłowcem, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, 11 (2011) nr 8-9, s. 52-69.
• Kowalow Witold, Abp Ignacy Dub-Dubowski (1874-1953), „Wołanie z Wołynia”, 5 (1998) nr 5, s. 37-39.
• Kozłowski Maciej, Między Sanem a Zbruczem. Walki o Lwów i Galicję Wschodnią 1918-1919, Kraków 1990.
• Krasowski Krzysztof, Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996
• Krotofil Maciej, Ukraińska Armia Halicka 1918-1920. Organizacja, uzbrojenie, wyposażenie i wartość bojowa sił zbrojnych Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej, Toruń 2002.
• Kryska-Karski Tadeusz, Duchowieństwo wojskowe II Rzeczypospolitej, Londyn 2000.
• Kryska-Karski Tadeusz, Żurakowski Stanisław, Generałowie Polski niepodległej, Warszawa 1991.
• Laskowski Leszek, Roman Abraham. Losy dowódcy, Warszawa 1998.
• Laudyn Władysław, Bój pod Jazłowcem 11-13 VII 1919 r., „Przegląd Kawaleryjski”, 9 (1932) nr 5-6, s. 394-415.
• Łukomski Grzegorz, Franciszek Paulik, w: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Słownik biograficzny, t. 2 (1914-1921), cz. 2, red. B. Polak, Koszalin 1993, s. 159.
• Mierzwiński Zbigniew, Generałowie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1990.
• Musialik Zdzisław Marian, Episkopat Polski wobec najazdu bolszewickiego (1919-1920), Częstochowa 1996
• Och Robert, Wiącek Piotr, 1920-2020. Kontruderzenie znad Wieprza. Historia i pamięć, Puławy 2020.
• Odziemkowski Janusz, Frątczak Sławomir, Polskie duszpasterstwo wojskowe, Warszawa 1996.
• Odziemkowski Janusz, Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919-1920, Warszawa 2004.
• Odziemkowski Janusz, Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920, Warszawa 2010.
• Odziemkowski Janusz, Służba duszpasterska Wojska Polskiego 1914-1945, Warszawa 1998.
• Odziemkowski Janusz, Spychała Bolesław, Duszpasterstwo wojskowe w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1987.
• Około-Kułak Antoni, Kościół w Rosji dawnej, obecnie i w przyszłości, Kraków 1928.
• Płoski Tadeusz, Struktura prawno-organizacyjna duszpasterstwa woskowego w II Rzeczypospolitej, „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik prawno-historyczny”, 45 (2002) nr 3-4, s. 243-268.
• Sienkiewicz Witold, Sikorski Władysław, w: Wielka encyklopedia PWN, t. 25, red. J. Wojnowski, Warszawa 2004, s. 81-82.
• Słowikowski Mieczysław Zygfryd, Bój w obronie Warszawy i śmierć ks. Skorupki. Wspomnienie historyczne wojny 1920, Londyn 1964.
• Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich, Poznań 2002
• Stawecki Piotr, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994.
• Strojny Aleksander, Bzowski Krzysztof, Grossmann Artur, Przewodnik. Ukraina zachodnia. Tam szum Prutu, Czeremoszu…, Gliwice 2014.
• Szczepański Janusz, Społeczeństwo Mazowsza w wojnie 1920 r., „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, 6 (2000) s. 33-42.
• Szwedo Bogusław, Kapelani wojskowi na drogach ku niepodległości. Sto biogramów na stulecie Biskupstwa Polowego w Polsce, Warszawa 2019.
• Szwedo Bogusław, Zawsze w pierwszej linii. Kapłani odznaczeni Orderem Virtuti Militari 1914-1921 i 1939-1945, Warszawa 2004.
• Tym Juliusz, Bój pod Jazłowcem 11-13 lipca 1919 roku, „Mars. Problematyka i Historia Wojskowości. Studia i Materiały”, 15 (2003) s. 33-58.
• Wapiński Roman, Sikorski Władysław (1881-1943), w: Polski słownik biograficzny, t. 37, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1997, s. 468-478.
• Wapiński Roman, Władysław Sikorski, Warszawa 1978.
• Wasielewski Jan, W szponach Antychrysta. Wspomnienia księdza z Rosji bolszewickiej, Kraków 1924.
• Waszkiewicz Zofia, Duszpasterstwo w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Warszawa 2001.
• Wielka encyklopedia PWN, t. 1-30, red. J. Wojnowski, Warszawa 2001-2005.
• Wilk Stanisław, Biskupi polowi Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej, w: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek i in., Lublin 2004, s. 371-382.
• Wojna o wszystko. Opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920, red. W. Sienkiewicz, aut. tekstów J. Cisek i in., Warszawa 2010.
• Wysocki Wiesław Jan, Kościół Polski wobec najazdu bolszewickiego w 1920 roku, w: W nieustannej trosce o Polską diasporę. Tom studiów historycznych i politologicznych dedykowany Księdzu Arcybiskupowi Szczepanowi Wesołemu, red. R. Nir, M. Szczerbiński, K. Wasilewski, Gorzów Wielkopolski 2012, s. 81-96.
• Żywczyński Mieczysław, Gall Stanisław, w: Polski słownik biograficzny, t. 7, red. K. Lepszy, Kraków 1957, s. 231.
• Netografia
• Ks. Jędrzej Mkniewski-Masny, oprac. B. Waleczko, http://www.ordynariat.pl (dostęp: 15.05.2018).
• Masny (Mkniewski) Andrzej CM (1877-1949), http://www.encyklopedia.pl/index.php?title=Masny_Adrzej&oldid=75116 (dostęp: 15.05.2018).
• Pompilj Basilio, w: The Cardinals of the Holy Church. Biographical Dictionary (1903-2011), http://web.archive.org/web/20131231002118/http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios-p.htm#Pompilj (dostęp: 15.05.2018).
• Płoski Tadeusz, Duszpasterstwo wojskowe w cieniu bitwy warszawskiej. Referat Biskupa Polowego wygłoszony podczas konferencji zorganizowanej na Uniwersytecie Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie 23 lutego 2005 r., http://archiwum-ordynariat.wp.mil.pl/pl/263_77.html (dostęp: 15.05.2018).
• Roman Wanda, Kapelani wojskowi – bohaterowie wojny polsko-sowieckiej 1919-1920, http://ordynariat.wp.mil.pl (dostęp: 15.05.2018).
• Wysocki Wiesław Jan, Kościół w Polsce wobec czerwonej zarazy, https://ekai.pl/kosciol-w-polsce-wobec-czerwonej-zarazy-w-1920-roku/ (dostęp: 30.05.2020).

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.12318

Biblioteka Nauki

33332826