Stosunek lokalnych władz partyjnych do Kościoła gorzowskiego na przełomie lat 50. i 60. XX wieku w świetle korespondencji zgromadzonej w Archiwum Diecezjalnym w Zielonej Górze

• Authors: Robert R. Kufel

Abstracts

EN

After a brief period of tolerance by the communist authorities for the activities of the Catholic Church in Poland, ever-increasing acts of violence and restrictions on the activities of the Church in Poland began in 1947. This is evidenced by the liquidation of Catholic organizations, the withdrawal of religious lessons from schools, the processes of arresting and removing bishops, priests from episcopal capitals or parishes, and the almost total restrictions on the Catholic press and publishing. The death of Soviet leader Joseph Stalin in 1953 was followed by the so-called Khrushchev Thaw, which took place in the Soviet bloc countries (except Romania and Czechoslovakia). The exacerbation of communist terror in Poland in 1954–1955 was the result of decisions made by the state authorities very confident in its domination of society. The events of October 1956 gave Polish society hope for a further change in socio-political reality. Since 1960, the communist authorities have again repressed the Church in Poland. Against the backdrop of all these events, which were taking place throughout the country, the above article presents the attitude of the local party authorities in the late 1950s and early 1960s toward the Church in Gorzów, based on documentation kept in the Diocesan Archives in Zielona Góra. Representatives of the local party authorities, using the powers given to them by their superiors from the PZPR Central Committee, effectively restricted the activities of the Gorzów Church, represented by successive bishops Teodor Bensch and Wilhelm Pluta.

PL

Po krótkim okresie tolerowania przez władze komunistyczne działalności Kościoła katolickiego w Polsce, od 1947 roku rozpoczęły się ciągle nasilające się akty przemocy i ograniczeń działalności Kościoła w Polsce. Świadczą o tym: likwidacja organizacji katolickich, wycofywanie nauki religii ze szkół, procesy aresztowania i usuwanie biskupów, kapłanów ze stolic biskupich czy z parafii, niemal całkowite ograniczenia prasy i wydawnictw katolickich. Po śmierci w 1953 roku radzieckiego przywódcy Stalina nastąpiła tzw. odwilż, która dokonywała się w krajach bloku sowieckiego (oprócz Rumunii i Czechosłowacji). Zelżenie terroru komunistycznego w Polsce w latach 1954-1955 było rezultatem decyzji podejmowanych przez aparat władzy, bardzo pewny swej dominacji w społeczeństwie. Wydarzenia Października ’56 dały polskiemu społeczeństwu nadzieję na dalszą odmianę rzeczywistości społeczno-politycznej. Od 1960 roku władze komunistyczne ponownie represjonowały Kościół w Polsce. Na tle tych wszystkich wydarzeń, które dokonywały się w całym kraju, powyższy artykuł przedstawia stosunek lokalnych władz partyjnych na przełomie lat 50. i 60. XX wieku do Kościoła gorzowskiego, oparty o dokumentację przechowywaną w Archiwum Diecezjalnym w Zielonej Górze. Przedstawiciele lokalnych władz partyjnych, korzystając z uprawnień nadanych im przez zwierzchników z Komitetu Centralnego PZPR, skutecznie ograniczali działalność Kościoła gorzowskiego, reprezentowanego przez kolejnych biskupów – Teodora Benscha i Wilhelma Plutę.

Keywords

EN

Gorzów church; Diocesan Archives in Zielona Góra; People’s Power in Poland; Presidium of the Provincial National Council in Zielona Góra; Polish Episcopal Conference; Cardinal Stefan Wyszyński; Bishop Teodor Bensch; Bishop Wilhelm Pluta; Bishop Jerzy Stroba

PL

Kościół gorzowski; Archiwum Diecezjalne w Zielonej Górze; władza ludowa w Polsce; Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze; Konferencja Episkopatu Polski; kard. Stefan Wyszyński; bp Teodor Bensch; bp Wilhelm Pluta; bp Jerzy Stroba

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2023
• Volume: 121
• Pages: 209-222

Dates

published

2023

Contributors

author

Robert R. Kufel

• Archiwum Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej

• https://orcid.org/0000000213599230

References

• Źródła
• Archiwum Diecezjalne w Zielonej Górze (ADZG):
• Akta Kurii Administracji Apostolskiej w Gorzowie Wlkp. z lat 1945-1972 (AKAA)
• sygn. 1092, Korespondencja z władzami świeckimi z lat 1957-1962.
• Opracowania
• Anczarski Józef, Uroczysty ingres J. E. Ks. Biskupa dr Teodora Benscha, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne”, 1 (1957) nr 1, s. 38-47.
• Anczarski Józef, Uroczysty Ingres i Konsekracja Biskupa J. E. Biskupa Dr W. Pluty, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne”, 2 (1958) nr 10, s. 563-564.
• Kufel R. Robert, Obecność kard. Stefana Wyszyńskiego na terenie diecezji zielonogórsko-gorzowskiej, w: Stefan Kardynał Wyszyński. Pamięć i wdzięczność na Pomorzu Zachodnim, Szczecin 2013, s. 167-177.
• Kufel R. Robert, Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945-1956, t. 3, Zielona Góra 2018.
• Romaniuk P. Marian, Życie, twórczość i posługa Prymasa Tysiąclecia, Warszawa 1994.
• Socha Paweł, Biskup Teodor Bensch, pierwszy biskup gorzowski, w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945-1995), red. P. Socha, Z. Lec, Zielona Góra-Gorzów 1998, s. 71-81.
• Zieliński Zygmunt, Kościół w Polsce, Poznań 2009.
• Żaryn Jan, Kościół w PRL, Warszawa 2004.

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.12603

Biblioteka Nauki

33344420