Posługa opiekuńcza duchaków i kapucynów w Szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVII-XVIII wieku

• Authors: Marian Surdacki

Abstracts

EN

During the Middle Ages and the post-Tridentine period, hospitals as institutions under ecclesiastical administration were places where special care was taken for the religious life of their patients. Care was administered with equal concern for the physical cure of the sick as for the salvation of their souls. This was also the case at Rome’s Hospital of the Holy Spirit, founded in 1198 by Pope Innocent III. The religious and spiritual life of its patients was shaped by the permanently resident Canons Regular of the Holy Spirit, often assisted by priests from other orders. From its inception, the hospital consisted of two institutions – a shelter for foundlings and an infirmary. This text focuses on the service, care and nursing work performed on behalf of the sick by both local canons of the Holy Spirit and priests and monks from outside the hospital, mainly Capuchins or Reformanti, who were hired to assist the lay staff during the increased influx of the sick. For example, in 1759, 14 Capuchins were invited to help, with that number reaching 15 in 1783. For the Roman infirmary of the Canons of the Holy Spirit, the Capuchins were a sort of back-up that could always be used in times of need, both when it came to pastoral and nursing assistance. Depending on their function and duties, the Capuchins received appropriate remuneration for their service. While the Capuchins or Reformanti, serving as outsiders in the infirmary of the Holy Spirit, performed well in their entrusted mission of charity to the sick, the Canons Regular of the Holy Spirit themselves departed almost completely from their original rule. During the period in question, they practically abandoned their care responsibilities towards the sick, focusing instead on administrative functions. Their charitable work was neglected and raised many objections as early as in the 17th century, and it was even worse in the following one, as evidenced by the documents, which only mentions calls for observance of the monastic charism from the time of the medieval foundation. By then, the sick could only rely on lay staff, assisted by outsider monks, despite the fact, according to the order’s founder, Guidon de Montpellier, as well as Pope Innocent III, who approved the order, its members were primarily meant to care for the sick. The first and obligatory stage on the path to religious life was the novitiate, consisting of a year’s service to the sick in a religious hospital.  Neglect, or even avoidance of service to the sick became a permanent phenomenon in the attitude of the Canons of the Holy Spirit over time. Sources from subsequent years confirm that they irrevocably departed from the original rule and charism, relegating their duties to external monks and lay servants. Having left the hospital halls and the sick, the clerics concentrated their efforts on accumulating profits and maintaining top administrative positions at the hospital. They never again returned to the original rule and active care service with the sick.

PL

W średniowieczu i w okresie potrydenckim szpitale jako instytucje pozostające pod zarządem kościelnym były miejscem, w którym szczególnie troszczono się o życie religijne podopiecznych. Z jednakową troską dbano w nich o fizyczne wyleczenie chorego, jak i o zbawienie jego duszy. Tak też było w rzymskim Szpitalu Świętego Ducha, ufundowanym w 1198 roku przez papieża Innocentego III. Życie religijne i duchowe jego pensjonariuszy było kształtowane przez rezydujących w nim stale kanoników regularnych Świętego Ducha, często wspomaganych przez kapłanów z innych zakonów. Szpital od początku swojego istnienia składał się z dwu instytucji – przytułku dla podrzutków i lecznicy, inaczej infirmerii. Niniejszy tekst koncentruje się na służbie oraz pracy opiekuńczej i pielęgnacyjnej wykonywanej na rzecz chorych zarówno przez miejscowych kanoników Świętego Ducha, jak i kapłanów oraz zakonników spoza szpitala, głównie kapucynów czy reformatów, których wynajmowano do pomocy świeckiemu personelowi w czasie zwielokrotnionego napływu chorych osób. Na przykład w 1759 roku do pomocy zaproszono 14 kapucynów, zaś w 1783 roku – 15. Dla rzymskiej infirmerii kanoników Świętego Ducha kapucyni stanowili swego rodzaju zaplecze, z którego zawsze można było w potrzebie korzystać, zarówno gdy chodzi o pomoc duszpasterską, jak i pielęgnacyjną. Za swoją posługę, w zależności od pełnionej funkcji i wykonywanych obowiązków, kapucyni otrzymywali odpowiednie wynagrodzenie. Kapucyni czy reformaci, gościnnie usługujący w infirmerii świętoduskiej, dobrze wypełniali powierzoną misję dobroczynną wobec chorych, natomiast niemal zupełnie od swojej pierwotnej reguły odeszli sami kanonicy regularni Świętego Ducha. W omawianym okresie praktycznie porzucili opiekuńcze obowiązki względem chorych, koncentrując się na pełnieniu funkcji administracyjnych. Już w XVII wieku ich praca charytatywna była zaniedbywana i budziła wiele zastrzeżeń, jeszcze gorzej było w następnym stuleciu, kiedy w dokumentach spotyka się jedynie wezwania do przestrzegania charyzmatu zakonnego z czasów średniowiecznej fundacji. Chorzy mogli wtedy liczyć już wyłącznie na personel świecki, wspomagany przez obcych zakonników. A przecież według założyciela zakonu Guidona z Montpellier, jak i papieża Innocenty III, który zatwierdził zakon, jego członkowie mieli przede wszystkim sprawować opiekę nad chorymi. Pierwszym i obowiązkowym etapem na drodze do życia zakonnego był nowicjat, polegający na rocznej posłudze chorym w szpitalu zakonnym.  Zaniedbywanie, wręcz unikanie posługi chorym stawało się z czasem zjawiskiem permanentnym w postawie kanoników Świętego Ducha. Źródła z kolejnych lat potwierdzają, że bezpowrotnie odeszli oni od pierwotnej reguły i charyzmatu, spychając swoje powinności na zewnętrznych zakonników i służbę świecką. Opuściwszy sale szpitalne i chorych, duchacy koncentrowali swoje wysiłki na kumulowaniu beneficjów i utrzymywaniu najwyższych stanowisk administracyjnych w szpitalu. Nigdy już nie powrócili do pierwotnej reguły i czynnej pracy opiekuńczej z chorymi.

Keywords

EN

Hospital of the Holy Spirit; Rome; the sick; canons; Capuchins; Reformanti; nursing; care

PL

Szpital Świętego Ducha; Rzym; chorzy; kanonicy; kapucyni; reformaci; pielęgnacja; opieka

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2022
• Volume: 119
• Pages: 417-436

Dates

published

2022

Contributors

author

Marian Surdacki

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000246498567

References

• Źródła
• Archivio di Stato di Roma (Archivio dell’Archiospedale di S. Spirito)
• nr 3, Ordini da osservarsi nel’Hospidale dell’Archiospedale di S. Spirito in Saxia per decreto delli Signori Visitatori Apostolici 1652, w: Privilegia et Iura pro Archiospedale S. Spiritus in Sassia de Urbe, t. XII.
• nr 4, Canonici – Scritture spettanti a medissimi.
• nr 7, Ristretto del contenuto di dversi chorografii, e decreti, che si conservano nell’Archivio di San Spirito, Memorie d’alcune bolle, brevi, rescritti, prerogative concernenti d’Archiospedale di S. Spirito ed Annessi 1748, w: Iura e documenta.
• nr 7, Ulotne rękopisy, oba zaczynające się od tytułowej formuły: Beatissimo Padre, w: Jura et Documenta V. Archiospedalis S. Spiritus, t. XVI.
• nr 61, Giornale. Memorie delle cose piu Notabili accadute circa gli Affari del ven. Archiospedale di S. Spirito da 28 Luglio 1758, sino a 28 Dicembre 1759.
• nr 163, Capuccini. Decreto per li medessimi assistenti In quantita di Capellani nell’Ospedale, w: Ordini e Decreti. Regestrum Expeditionum 1784-1786.
• nr 902, Visita Apostolica deputata della Santità di N.S. Papa Clemente XII Nel Sagro, et Apostolico Archiospedale, Casa, e Banco di S. Spirito in Sassia di Roma, principiata dall’... Signor Cardinal D. Leandro Porzia Visitatore Apostolico, il di 22 settembre 1737.
• nr 905, Ordini e Decreti della Santa Visita Apostolica 1737.
• nr 1296, Atti della Visita Cardinal Acciauioli de’15 giugno 1679, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 29-30.
• nr 1296, Atti della Vsita del Cardinal Petrucci deputata da N.S. PP. Innocenzo XII de 23 agosto 1696, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 33-34.
• nr 1296, Atti della Visita del Cardinale Porzia de’22 settembre 1737, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 34-35.
• nr 1296, Atti della Visita di Monsigore Scotti vescovo di S. Donnino de’ 2 ottobre 1652, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 17.
• nr 1296, Breve Regole o Capi di avvertimento per li Novitij del Nostro Ordine di S. Spirito destinti in dieci Capitoli Virginio Spada Commendatore 1661.
• nr 1296, Decreto di Visita del Cardinale Francesco Carafa de’20 marzo 1801.
• nr 1296, Editto, che li fratri dell’Ordine di S. Spirito vadino mattin, e sera a far la carita nell’ospedale agl’infermi 1750, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 12.
• nr 1296, Editto, che nessuno vada nel parlatorio, ne’alla rota. Girolamo Lanuvio 1651, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 15.
• nr 1296, Editto sul non conversare, ne’ introdurre donne in camera. 25 maggio 1651. Girolamo Lanuvio Commendatore, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 14.
• nr 1296, Istruzione, e regola da osservarsi nella nostra Chiesa di S. Spirito in Sassia di monsignor Giovanni Ottavio Bufalini Commendatore de 15 settembre 1749, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 35-39.
• nr 1296, Notificazione sopra i dieci capitoli di avvertimenti do Monsignor Spada per li novizj dell’ordine de’Canonici regolari di S. Spirito.
• nr 1296, Ordine del Signor Cardinal Francesco Carafa Vsitatore Apostolico dei 20 settembre 1808, w: Ordine di S. Spirito. Commendatori e Cano.
• nr 1296, Ordini pubblicati li 7 dicembre 1740 con le moderazioni, che furono indi fatte dal Cardinale Giacomo Lanfredini Visitatore Apostolico.
• nr 1296, Ordini rapporto all’intervento de’canonici nell’oratorio la sera, alla maniera di ricevere i novizi, ed intervorare i tipidi professi, e decreto che tutti debbano andare in refettorio, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 21.
• nr 1296, Privilegi di Monsignor Commendatore, w: Ordine di S. Spirito. Commendatori e Canonici.
• nr 1296, Visita Apostolica di Clemente VIII de’31 agosto 1592, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 9.
• nr 1298, Nietytułowany rękopis z 1753 roku komandora Giovanniego Ottavia Bufaliniego, zaczynający się od słów: Affinche la voce del Signore..., „Chiesa di S. Spirito” – Scritture varie concernenti l’interessi...
• nr 1405, Ordinazioni stabilite per il buon regolamento del servigio da prestarsi agl’infermi nell’Archiospedale S. Spirito in Sassia nel congreso tenutosi il di 30 giugno 1738 avanti al Cardinale Porzia Visitatore Apostolico coll’intervento del Commendatore di Monsignore Leprotti, de quattro Medici primari, e del Chirurgo primario di ditto archiospedale.
• nr 1409, Decreti di Visita de’15 Giugno 1679 dell’Eminentissimo Acciaioli, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 63-68.
• nr 1409, Decreti per l’ospedale in occasione di sospetto contagioso de’5 gennaro 1691, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 81-82.
• nr 1409, Editto per il servizio degl’infermi, w: Notificazione sopra diversi oggetti concernenti l’osservanza regolare de’RR Canonici dell’Ordine di S. Spirito, Roma MDCCCXV, s. 9.
• nr 1414, Raporto sugli Stabilimenti dipendenti dalla Commissione Amministrativa degli Ospedali. Per l’anno 1811, w: Statistica. Infermi, Proietti e Personale 1706-1811, Stato degli infiteusi proibizioni e personale.
• nr 1414, Salariati dell’Ospedale descritti in Rollo à parte, che sispedisce, e paga ogni due mesi, w: Statistica. Infermi, Proietti e Personale 1707-1811.
• nr 3092, Dokument zaczynający się od słów: Volendo noi, che Padri Cappucini, w: „Buste Misceanae”, Assistenza agli infermi spirituale e corporale – Confessori e Raccomandatori dell’anima.
• nr 3098, Succinta Notizia del Ven. Archiospedale di Santo Spirito 1602.
• nr 3098, Zbiór reguł i przepisów, które wydał w 1741 roku wizytator kardynał G. Lanfredini, zaczynający się od: Non si puo ammettere nessuno per Canonico…, w: Buste Miscelanae – Indulgenze.
• Opracowania
• Canezza Allesandro, Casalini Mario, Il Pio Istituto di S. Spirito e ospedali Riuniti di Roma, Roma 1933.
• Da Alatri Benedetto, L’ospedale romano di S. Spirito in Sassia e i cappucini. Note storico-commemorative del I centenario dell’assistenza spirituale affidata ai cappucini 1856-1956, Roma 1956.
• Da Castelsangiovanni Gabriele, L’assistenza religiosa ospedaliera dei cappucini in Italia, Roma 1967
• De Angelis Pietro, L’Ospedale Apostolico di Santo Spirito in Saxia nella mente e nel cuore dei papi, Roma 1955.
• Surdacki Marian, Dzieci porzucone w Szpitalu Świętego Ducha w Rzymie w XVIII wieku, Lublin 1998.
• Surdacki Marian, Życie religijne i sakramentalne w infirmerii Szpitala Świętego Ducha w Rzymie w XVII-XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 115 (2021) s. 447-470.

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.13480

Biblioteka Nauki

2158284