Tercjarze św. Franciszka z Asyżu w diecezji chełmińskiej i gdańskiej od połowy XIX wieku do 1992 roku

• Authors: Mirosław Kuczkowski

Abstracts

EN

The present study attempts to show the movement of the Tertiary in two of the dioceses: Chełm and Gdańsk. The chronological range of the work covers the period between the second half of the nineteenth century up to the twentieth century, when in 1992 the Polish church was administratively reorganised. The Third Order of Saint Francis from Assisi, nowadays known as the Franciscan Lay Order, has existed since the eighth century. Its basis has been penitential movements. The influence of Francis of Assisi together with his followers made the penitential groups more secular. In the Third Order there were people of various alliances, clergy, kings, the poor and the rich. Over the centuries, the Church has recognised almost 300 Tertiaries. The Franciscan Tertiary has been active in Pomerania for many centuries. One of the first congregations of the Third Order of Saint Francis of Assisi in Chełm diocese was the community from Wejherowo (1862) and the first community from The Free City of Gdańsk (before the Gdańsk diocese was established) was the congregation at Holy Trinity Parish in Gdańsk Oliwa. The most dynamic time for the development of the Tertiary movement was the interwar period (1918-1939). After World War II the movement weakened, one reason for it being the greater power of the communists relative to that of the Church in Poland. After the Polish Church was reorganised in 1992, the Tertiary congregations of the former Chełm diocese were included in the Archdiocese of Gdańsk, the diocese of Pelplin and the diocese of Toruń. Nowadays the tertiary communities belong to the Gdańsk Region of the Franciscan Lay Order.

PL

W opracowaniu podjęto próbę ukazania ruchu tercjarskiego w dwóch ówczesnych diecezjach – chełmińskiej i gdańskiej. Zakres chronologiczny rozważania obejmuje okres od połowy XIX wieku do 1992 roku, kiedy dokonano reorganizacji administracyjnej Kościoła w Polsce. Trzeci Zakon św. Franciszka z Asyżu, zwany Franciszkańskim Zakonem Świeckich, istnieje od prawie ośmiu wieków, jego fundamentem były ruchy pokutne. Pod wpływem działania Franciszka z Asyżu i jego współbraci grupy pokutne nabierały nowego charakteru, które wyróżniała ich ,,świeckość”. W szeregach zakonu byli ludzie różnych stanów: duchowni, królowie, bogaci i biedni. Na przestrzeni wieków z ruchu tercjarskiego Kościół wyniósł na ołtarze prawie trzysta osób.  Jedną z pierwszych kongregacji Trzeciego Zakonu św. Franciszka z Asyżu w diecezji chełmińskiej była wspólnota z Wejherowa (1862), zaś pierwszą wspólnotą z terenu Wolnego Miasta Gdańska (jeszcze przed erygowaniem diecezji gdańskiej) była kongregacja przy parafii pw. Świętej Trójcy w Gdańsku-Oliwie. Najbardziej dynamicznym okresem rozwoju ruchu tercjarskiego stał się czas międzywojenny (1918-1939). Po II wojnie światowej nastąpiło jego osłabienie. Jednym z czynników mających wpływ na taki stan rzeczy był stosunek władzy ludowej do Kościoła w Polsce. Po reorganizacji administracyjnej Kościoła w Polsce (1992) wspólnoty tercjarskie dawnej diecezji chełmińskiej znalazły się w granicach archidiecezji gdańskiej, diecezji pelplińskiej i diecezji toruńskiej. Obecnie należą one do Regionu Gdańskiego Franciszkańskiego Zakonu Świeckich.  

Keywords

EN

Church; congregation; community; diocese; Franciscan; penitential group; Pomerania; Tertiary; The Third Order of Saint Francis of Assisi

PL

diecezja chełmińska; diecezja gdańska; franciszkanie; tercjarze; Trzeci Zakon; św. Franciszek z Asyżu

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2022
• Volume: 118
• Pages: 201-217

Dates

published

2022

Contributors

author

Mirosław Kuczkowski

• https://orcid.org/0000000187993786

References

• Źródła
• Archiwum Diecezjalne w Pelplinie
• Zespół: Archiwum Parafii Pelplińskiej
• sygn. 126, Vereine, k. 21-22.
• sygn. 137, Czciciele św. Franciszka w Pelplinie – Kronika Trzeciego Zakonu Świętego Franciszka przy kościele Parafii Katedralnej Bożego Ciała w Pelplinie.
• sygn. 94, Ogłoszenia parafialne.
• Zespół: Archiwum Parafii Gniewskiej
• sygn. 130-131, Księgi Brackie z 1866 i 1903-1938.
• Bogdalski Czesław, Pamiętnik Ogólnopolskiego Kongresu tercjarskiego odbytego w Krakowie z okazyi 700 letniego Jubileuszu założenia III Zakonu św. O. Franciszka 1221-1921, Częstochowa 1922.
• Bonkowa, Chojnice, ,,Szkoła Seraficka”, 1930, nr 2, s. 62.
• Brandl Alfons, Der Dritte Orden hl. Franziskus von Assisi, w: St. Franziskus 1226-1926, München 1926, s. 75-81.
• Brewiarzyk Trzeciego Zakonu Świętego Ojca Dominika, Kraków 1921.
• Brewjarzyk dla członków Trzeciego Zakonu Najśw. Marji Panny z Góry Karmelu i św. Matki Teresy, Kraków 1929.
• Brewijarzyk Trzeciego Zakonu Świętego Ojca Franciszka, Kraków 1887.
• Brusy, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O. Franciszka Serafickiego”, 1925, nr 9, s. 569.
• Byszkowska U., Sierakowice, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1930, nr 12, s. 717.
• Chełmża, ,,Dzwonek Jubileuszowy Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1927, nr 8, s. 505.
• Chmielno, powiat Kartuzy, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego” 1929, nr 9, s. 573-576, 639-640.
• Chojnice na Pomorzu, ,,Szkoła Seraficka”, 1933, nr 7/8, s. 240.
• Chojnice, Pomorze, ,,Szkoła Seraficka”, 1929, nr 2, s. 62.
• Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.
• Do Tercjarzy diecezji Chełmińskiej, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1928, nr 11, s. 704.
• Dziemiany na Pomorzu, ,,Rodzina Seraficka”, 1927, nr 2, s. 54.
• Elżbieta, Trzeci Zakon w Chełmnie, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu”, 1936, nr 3, s. 90.
• Flisikowska, Starogard, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1926, nr 6, s. 369.
• Granowa M., Kościerzyna, ,,Szkoła Seraficka”, 1937, nr 3, s. 93.
• Grzechowski, Wąbrzeźno – Pomorze, ,,Rodzina Seraficka”, 1936, nr 11, s. 349-351.
• Karsin, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1918, nr 6, s. 25-26.
• Kłopocki J., Gniew (Pomorze), ,,Szkoła Seraficka”, 1936, nr 9, s. 267-268.
• Kroniczka, ,,Echo Trzeciego Zakonu Św. O. Franciszka”, 1883, nr 2, s. 60-64.
• Lewandowska A., Trzeci Zakon w Chełmży, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu”, 1934, nr 5, s. 156.
• Lipusz, ,,Szkoła Seraficka”, 1936, nr 4, s. 124-125.
• Majewska S., Chełmża, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1928, nr 6, s. 383.
• Meller J., Chojnice, ,,Szkoła Seraficka”, 1937, nr 10, s. 284-285.
• Męczeństwo Duchowieństwa Pomorskiego 1939-1945, Pelplin 1947.
• Nekrologija, ,,Echo Trzeciego Zakonu Św. O. Franciszka”, 1883, nr 2, s. 64.
• Nekrologja, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1922, nr 10, s. 318.
• Ofiary na ogólnopolski kongres, ,,Wiadomości Tercjarskie”, 1939, nr 37, s. 416.
• Osiek, ,,Szkoła Seraficka”, 1930, nr 5, s. 157-158.
• Parchowo, ,,Głos św. Franciszka”, 1938, nr 6, s. 190.
• Patelczykówna A., Wygoda diec. Chełmińska, ,,Szkoła Seraficka”, 1935, nr 9, s. 270.
• Rożyński, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1925, nr 12, s. 747.
• Rzut oka na rozwój III Zakonu św. O. Franciszka w Polsce, ,,Wiadomości Tercjarskie”, 1927, nr 1, s. 8, 16.
• Sprawozdanie, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1925, nr 10, s. 629.
• Starogard, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1922, nr 3, s. 87.
• Starogard, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1926, nr 11, s. 695-696.
• Szczygielska S., Sprawozdanie, ,,Rodzina Seraficka”, 1938, nr 4, s. 123-125.
• Toruń, ,,Szkoła Seraficka”, 1937, nr 4, s. 254-255.
• Trzeci Zakon w Kartuzach Pom., ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu”, 1934, nr 6, s. 184.
• Wróblewska H., Chojnice, ,,Szkoła Seraficka”, 1932, nr 10, s. 318-319.
• Wygoda, ,,Szkoła Seraficka”, 1936, nr 5, s. 157.
• Z żałobnej karty, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1925, nr 1, s. 63.
• Z żałobnej karty, ,,Dzwonek Trzeciego Zakonu Ś.O.N. Franciszka Serafickiego”, 1925, nr 10, s. 640.
• Z życia tercjarskiego na Pomorzu, ,,Szkoła Seraficka”, 1926, nr 12, s. 27.
• Żukowo pod Kartuzami, ,,Szkoła Seraficka”, 1936, nr 8, s. 268.
• Opracowania
• Baciński Antoni, Gdańska diecezja, w: Encyklopedia katolicka, t. V, red. J. Misiurek, Lublin 1989, kol. 919.
• Gadacz Kornel, Powstanie prowincji galicyjskiej kapucynów, jej rozwój i zmiana nazwy na krakowską, w: Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772-1970, cz. 2, Warszawa 1978, s. 177-236.
• Gemelli Augustyn, Franciszkanizm, Warszawa 1988.
• Gral Witold, O. Roch Zdzisław Wacław Betlejewski 22 styczeń 1915 – 7 grudzień 1993, w: tegoż, Franciszkanie zmarli w XX wieku, t. III, Gdynia 2002, s. 500.
• Grudziński Kajetan, Prowincje i klasztory, w: Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772-1970, cz. 3, red. J. Bar, Warszawa 1978, s. 120-130.
• Holzapfel Heribert, Podręcznik historii Zakonu Braci Mniejszych, Kraków 2012.
• Iriarte Lazaro, Historia franciszkanizmu, Kraków 1998.
• Kuczkowski Mirosław, Dzieje Trzeciego Zakonu św. Franciszka z Asyżu na ziemiach polskich w latach 1918-1939 w świetle czasopism tercjarskich, Pelplin 2010.
• Kuczkowski Mirosław, Tercjarze św. Franciszka z Asyżu, Pelplin 2014.
• Kuczkowski Mirosław, Tercjarze św. Franciszka z Asyżu w diecezji chełmińskiej, ,,Studia Pelplińskie”, 44 (2011) s. 301-322.
• Kropidłowski Zdzisław, Franciszkański Zakon Świecki w diecezji gdańskiej w latach 1925-1992, ,,Universitas Gedanensis”, 2000, nr 1-2, s. 42-44.
• Mazurowski Wiesław, Węckowski Wojciech, Zginęli za wiarę, Pelplin 2011.
• Mross Henryk, Ks. Alojzy Wojciech Karczyński (1892-1967), w: Księga jubileuszowa 350 lat Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie, red. A. Nadolny, Pelplin 2001, s. 518-519.
• Mross Henryk, Słownik biograficzny księży diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821-1920, Pelplin 1995.
• Pańczak Alojzy, Historia III Zakonu Franciszkańskiego, Warszawa-Woźniki 2015.
• Pirożyński Marian, Zakony męskie w Polsce, Lublin 1973.
• Prejs Roland, Recenzja, ,,Studia Franciszkańskie”, 20 (2010) s. 460-463.
• Radzimiński Andrzej, Wokół początków diecezji chełmińskiej, „Zapiski Historyczne” 61 (1996), z. 2-3, s. 7-12.
• Synowiec Damian, Franciszkanie Polsce 1772-1970, w: Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772-1970, cz. 2, Warszawa 1978, s. 5-133.
• Szteinke Anzelm, Prowincja M.B. Anielskiej (1911-1970), w: Zakony św. Franciszka w Polsce w latach 1772-1970, cz. 3, Warszawa 1978, s. 217-228.
• Walkusz Jan, Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918-1939, Pelplin 1992.
• Wczesne źródła franciszkańskie, red. S. Kafel, t. 1, Warszawa 1981.
• Wróbel Ryszard, Franciszkański Zakon Świeckich, w: Leksykon duchowości franciszkańskiej, Kraków-Warszawa 2006, kol. 425.
• Wytrwał Tomasz, Zakony Trzecie, w: Encyklopedia katolicka, t. XX, red. E. Gigilewicz, Lublin 2014, kol. 1196.
• Zakony franciszkańskie w Polsce, t. I, cz. 1, red. H. Gapski, C.S. Napiórkowski, Niepokalanów 1998.
• Netografia
• Historia klasztoru, http://www.gdansk.franciszkanie.pl/ (dostęp: 23.02.2021).

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.13492

Biblioteka Nauki

2088337