Meszne w uposażeniu plebańskim parafii diecezji krakowskiej w świetle tzw. Liber Retaxationum z 1529 roku

• Authors: Leszek Poniewozik

Abstracts

EN

The purpose of the article is to show the role of meszne in the emoluments of the parish vicars of the parish churches operating in the Kraków Diocese in the first half of the 16th century. Meszne was a tribute that appeared in Polish lands with colonization under German law. It was most often paid on St Martin’s Day, i.e. 11 November, in grain, generally in equal amounts of rye and oats. The significance of this tribute to parsonage budgets has been addressed only marginally in the literature to date. It has been pointed out that mieszne may have had a significant impact on the functioning of the parish in some cases, but more often than not it was a rather small element of income and for this reason was downplayed by some authors. A source that allows us to understand the actual role of meszne in the functioning of the parishes of the Kraków Diocese of the first half of the 16th century is the so-called Liber Retaxationum of 1529. It notes the components of the parsonage emoluments of almost all parishes then functioning in the Kraków Diocese. The results collected indicate that meszne was included in the emoluments of 45% of the parishes, and for as many as 30% it was the most important component In this situation, there is no doubt that its revenues had an impact on the functioning of the parishes. Consequently, it can be concluded that meszne contributed significantly to the development of the medieval parish network in the Diocese of Kraków.

PL

Celem artykułu jest ukazanie, jaką rolę odgrywało meszne w uposażeniu plebanów kościołów parafialnych funkcjonujących na terenie diecezji krakowskiej w pierwszej połowie XVI wieku. Meszne było daniną, która na ziemiach polskich pojawiła się wraz z kolonizacją na prawie niemieckim. Najczęściej uiszczane było w dniu św. Marcina, czyli 11 listopada, w ziarnie zbóż, z reguły w równych ilościach żyta i owsa. W dotychczasowej literaturze znaczeniem tej daniny dla budżetów plebańskich zajmowano się marginalnie. Wskazywano, że mogła ona w niektórych przypadkach mieć istotny wpływ na funkcjonowanie parafii, jednak najczęściej stanowiła raczej niewielki element dochodu i z tego powodu była przez niektórych autorów bagatelizowana. Źródłem pozwalającym zorientować się w rzeczywistej rola  mesznego w funkcjonowaniu parafii diecezji krakowskiej pierwszej połowy XVI wieki jest tzw. Liber retaxationum z 1529 roku. Odnotowano w niej elementy składowe uposażenia plebańskiego niemal wszystkich parafii funkcjonujących wówczas na terenie diecezji krakowskiej. Zebrane wyniki wskazują, że meszne znajdowało się w uposażeniu 45% parafii, a w przypadku aż 30% stanowiło najważniejszy składnik uposażenia. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że wpływy z niego warunkowały funkcjonowanie parafii. W konsekwencji można stwierdzić, że meszne w istotnym stopniu przyczyniło się do rozwoju średniowiecznej sieci parafialnej w diecezji krakowskiej.

Keywords

EN

parish; Diocese of Kraków; parish network; emolument

PL

meszne; parafia; diecezja krakowska; sieć parafialna

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2022
• Volume: 119
• Pages: 347-365

Dates

published

2022

Contributors

author

Leszek Poniewozik

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000335153245

References

• Źródła
• Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wydała Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968.
• Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 4, Statuta synodalia episcoporum Cracoviensium XIV et XV saeculi, wydał U. Heyzemann, Kraków 1875.
• Opracowania
• Encyklopedja Kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi jej dopełnieniami, t. 4, wydał M. Nowodworski, Warszawa 1874.
• Kaczmarczyk Kazimierz, Ciężary ludności wiejskiej i miejskiej na prawie niemieckim w Polsce XIII i XIV w., Warszawa 1911.
• Kałwa Piotr, Powstanie i rozwój polskiej kolędy jako daniny kościelnej. Studium prawno-historyczne, Lwów 1933.
• Karbownik Henryk, Libri retaxationum a libri beneficiorum w systemie skarbowości kościelnej w Polsce w XV i XVI wieku, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 22 (1970) z. 1, s. 215-225.
• Kowalski Marek Daniel, Uposażenie krakowskiej kapituły katedralnej w średniowieczu, Kraków 2000.
• Kumor Bolesław, „Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum)”, wyd. Zofia Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968 [recenzja], „Studia Historyczne”, 13 (1970) z. 2, s. 291-295.
• Leszczyńska-Skrętowa Zofia, Wstęp, w: Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wydała Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968, s. V-XVIII.
• Litak Stanisław, Formowanie sieci parafialnej w Łukowskiem do końca XVI wieku. Studium geograficzno-historyczne, „Roczniki Humanistyczne”, 12 (1964) z. 2, s. 5-136.
• Litak Stanisław, Powstanie organizacji parafialnej a rozwój osadnictwa w ziemi łukowskiej XII-XVI w., „Roczniki Humanistyczne”, 48 (2000) z. 2 (specjalny), s. 283-307.
• Matuszewski Józef, Missalia – mensalia, w: tegoż, Pisma wybrane, t. 4, Łódź 2001, s. 63-82.
• Poniewozik Leszek, Uposażenie duchowieństwa dawnego dekanatu Wysocice na podstawie tzw. Liber retaxationum z 1529 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 66 (1996) s. 449-458.
• Poniewozik Leszek, Uposażenie kościoła św. Marii Magdaleny w Łęcznej w średniowieczu i okresie wczesnonowożytnym, w: Studia z dziejów parafii pw. św. Marii Magdaleny w Łęcznej, pod red. R. Jopa, Łęczna 2010, s. 39-53.
• Poniewozik Leszek, Uposażenie prałatur i kanonii średniowiecznych kapituł kolegiackich w diecezji krakowskiej, w: Scientia et Fidelitate. Księga pamiątkowa Ewy i Czesława Deptułów profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, pod red. T. Panfila, Lublin 2013, s. 191-212.
• Poniewozik Leszek, Wartość uposażenia prałatur i kanonii kolegiaty sandomierskiej i wiślickiej w okresie średniowiecza, „Roczniki Humanistyczne”, 48 (2000) z. 2 (specjalny), s. 461-465.
• Schmid Heinrich Felix, Die Rechtliche Grundlagen der Pfarrorganisation auf westslawischem Boden und ihre Entwicklung während des Mittelalters, Weimar 1938.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 1-4, Wrocław 1980-1986; cz. 2, z. 1-4, Wrocław 1989-1991, Kraków 1993; cz. 3, z. 1-4, Kraków 1994-2003; cz. 4, z. 1-4, Kraków 2006-2014; cz. 5, z. 1, Kraków 2016.
• Wilk Stanisław, Retaksacja beneficjów kościelnych diecezji krakowskiej w 1529 roku, [recenzja], „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 22 (1971) s. 302-305.
• Wiśniowski Eugeniusz, Kolęda – meszne – stołowe na ziemiach polskich. Problem rejonizacji, w: Kultura średniowieczna i staropolska: studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, pod red. D. Gawinowej i in., Warszawa 1991, s. 625-638.
• Wiśniowski Eugeniusz, Parafie w średniowiecznej Polsce, Lublin 2004.
• Wiśniowski Eugeniusz, Uposażenie duchowieństwa w prepozyturze kieleckiej w świetle „Liber retaxationum” z roku 1529, w: Księga Jubileuszu Stulecia Diecezji Kieleckiej (1883-1983), Kielce 1986, s. 247-255.

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.13536

Biblioteka Nauki

2158283