Starania o utworzenie i budowę Wyższego Seminarium Duchownego w Szczecinie w kontekście polityki władz PRL (1972-1989)

• Authors: Krzysztof Kowalczyk

Abstracts

EN

The article analyses the process of establishment and construction of the Higher Theological Seminary (WSD) in Szczecin in the context of the policies of the state authorities in Poland. The subjects and goals of the religious policy of the communist authorities in the period under consideration, the status of the Catholic Church in the Western and Northern Territories, then the stages of the bishops’ efforts to establish a seminary, are subsequently defined. From 1945 until the early 1970s, a temporary Polish church administration operated in the area. After the signing of the normalization treaty between the Polish People’s Republic and West Germany in 1970, the Holy See proceeded to organize a permanent church administration in the Western and Northern Territories, i.e. the creation of dioceses, including the Diocese of Szczecin-Kamień. The diocese was established by Pope Paul VI in 1972. One of the requirements for its operation was to have its own seminary. As early as 1972, efforts to establish the WSD were made by the first Ordinary of the Szczecin-Kamień Diocese, Bishop Jerzy Stroba. These activities were continued from 1979 by his successor, Bishop Kazimierz Majdański. Communist authorities consistently refused to allow the establishment of this institution. In their view, the establishment of the seminary would strengthen the diocese intellectually, formally and pastorally. Accordingly, the tactic of ‘dodging’ or referring the Ordinary to individ ual provincial or central authorities was used. In this situation, the Plenary Commission of the Polish Episcopate (1977) and Primate Cardinal Stefan Wyszyński (1979) called for the establishment of the WSD. The bishops recognized that the establishment of the seminary was required by the Polish raison d’état in the Western and Northern Territories. It was only after the formation of the Solidarity Trade Union that the rationale for the realization of this demand emerged. The Communist Party and the government approved the fulfilment of some of the Church’s demands. In November 1980, representatives of state authorities consented to the establishment of a seminary in Szczecin. The process did not take place without impediments from the state. Construction materials were in short supply, and workers were being invigilated. In 1987, Pope John Paul II laid the cornerstone of the nascent WSD. Construction work was not completed until 1993, in free Poland.

PL

W artykule zanalizowano proces powstania i budowy Wyższego Seminarium Duchownego (WSD) w Szczecinie w kontekście polityki władz państwowych w Polsce. Określono podmioty i cele polityki wyznaniowej władz PRL w rozpatrywanym okresie, status Kościoła katolickiego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, następnie etapy działań biskupów o powołanie seminarium. Od 1945 roku do początku lat 70. XX wieku na tym obszarze funkcjonowała tymczasowa polska administracja kościelna. Po podpisaniu układu normalizacyjnego między PRL a RFN w 1970 roku, Stolica Apostolska przystąpiła do organizacji stałej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, tj. utworzenia diecezji, w tym szczecińsko-kamieńskiej. Diecezja ta została powołana przez papieża Pawła VI w 1972 roku. Jednym z wymogów jej funkcjonowania było posiadanie własnego seminarium duchownego. Już w 1972 roku starania o utworzenie WSD podjął pierwszy ordynariusz diecezji szczecińsko-kamieńskiej bp Jerzy Stroba. Działania te kontynuował od 1979 roku jego następca – bp Kazimierz Majdański. Władze komunistyczne konsekwentnie odmawiały zgody na utworzenie tej instytucji. W ich optyce powstanie seminarium wzmacniałoby intelektualnie, formacyjnie i duszpastersko diecezję. W związku z tym stosowano taktykę „uników” lub odsyłania ordynariusza do poszczególnych wojewódzkich lub centralnych organów władzy. W tej sytuacji o powstanie WSD apelowała Komisja Plenarna Episkopatu Polski (1977) i prymas kard. Stefan Wyszyński (1979). Biskupi uznawali, że utworzenia seminarium wymaga polska racja stanu na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Dopiero po powstaniu NSZZ „Solidarność” zaistniały przesłanki do realizacji tego postulatu. Partia komunistyczna i rząd zaaprobowały spełnienie niektórych postulatów Kościoła. W listopadzie 1980 roku przedstawiciele władz państwowych wyrazili zgodę na budowę seminarium w Szczecinie. Proces ten nie odbywał się bez utrudnień ze strony państwa. Brakowało materiałów budowalnych, inwigilowano robotników. W 1987 roku papież Jan Paweł II dokonał wmurowania kamienia węgielnego pod powstające WSD. Prace budowlane zakończyły się dopiero w wolnej Polsce w 1993 roku.

Keywords

EN

Higher Theological Seminary in Szczecin; Diocese of Szczecin-Kamień; the policy of the communist authorities

PL

Wyższe Seminarium Duchowne w Szczecinie; diecezja szczecińsko-kamieńska; polityka władz PRL

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2023
• Volume: 121
• Pages: 223-240

Dates

published

2023

Contributors

author

Krzysztof Kowalczyk

• Uniwersytet Szczeciński

• https://orcid.org/0000000259104854

References

• Źródła archiwalne
• Archiwum Akt Nowych:
• Urząd do Spraw Wyznań:
• Organizacja i działalność Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej, sygn. 97/2.
• Protokoły posiedzeń Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu i Episkopatu 24 IX 1980, 20-21 XI 1980, sygn. 115/3.
• Archiwum Państwowe w Szczecinie:
• Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej:
• Korespondencja, notatki służbowe związane z ustanowieniem diecezji szczecińsko-kamieńskiej, sygn. 3860.
• Urząd Wojewódzki w Szczecinie:
• Notatki służbowe, informacje i korespondencja z kurią biskupią, sygn. 2851.
• Notatki służbowe, informacje i korespondencja z kurią biskupią, sygn. 2853.
• Sprawozdania statystyczne i opisowe, sygn. 3507.
• Akta – biskup profesor Kazimierz Majdański (ordynariusz diecezji szczecińsko-kamieńskiej), sygn. 3058.
• Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3517.
• Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3518.
• Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3519.
• Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3520.
• Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3523.
• Dokumentacja dotycząca lokalizacji Seminarium Duchownego w Szczecinie, sygn. 3532.
• Dokumentacja dotycząca lokalizacji Seminarium Duchownego w Szczecinie, sygn. 3533.
• Materiały związane z wizytą Jana Pawła II w Szczecinie 11 czerwca 1987 r., sygn. 3536.
• Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie:
• Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie:
• Informacje problemowe w tym sprawozdania, notatki służbowe, wyciągi, plany dotyczące działalności operacyjnej Samodzielnej Sekcji IV i Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO w Szczecinie za okres od 1956 do 1974 r., sygn. 008/642.
• Źródła drukowane
• Bulla Ojca Świętego Pawła VI mianująca biskupa Jerzego Strobę biskupem szczecińsko-kamieńskim, „Prezbiterium”, (1973) nr 1-2, s. 16.
• Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, wstęp i oprac. J. Żaryn, Warszawa 2006.
• Majdański Kazimierz, Dekret erekcji Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej, Szczecin, 24 III 1980, „Prezbiterium”, (1981) nr 2-3, s. 111.
• Poświęcenie kościoła seminaryjnego i seminarium. Inauguracja Roku Akademickiego w WSD, konferencja biskupów diecezji szczecińsko-kamieńskiej, „Prezbiterium”, (1993) nr 9-10, s. 254-255.
• Protokół z objęcia diecezji przez biskupa szczecińsko-kamieńskiego w dniu 8 VII 1972, „Prezbiterium”, (1973) nr 1-2, s. 19.
• Raina Peter, Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu, t.1, Lata 1970-1981, Warszawa 1985.
• Słowo Biskupie z okazji powrotu ze Stolicy Apostolskiej, Szczecin, 23 XII 1973, „Prezbiterium”, (1974) nr 1-2, s. 58-59.
• Szwajkosz Stanisław, „Serce diecezji”. Budowa Wyższego Seminarium Duchownego w Szczecinie, „Prezbiterium”, (1995) nr 1-5, s. 99-101.
• Wichrowski Zdzisław, Czas budowy seminarium, „Zeszyty Katechetyczne”, (1997) nr 5, s. 45-50.
• Z ziemi sandomierskiej nad Odrę i Bałtyk. Tę ziemię umiłowałem. Księga pamiątkowa na 70-lecie ks. Aleksandra Ziejewskiego, Szczecin 2021.
• Źródła do dziejów Pomorza Zachodniego. Narodziny diecezji szczecińsko-kamieńskiej i koszalińsko-kołobrzeskiej (1945-1972), t. 14, wstęp, wybór i oprac. K. Kozłowski, Szczecin 2007.
• Opracowania
• Dudek Antoni, Gryz Ryszard, Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2006.
• Kowalczyk Krzysztof, Materiały jednostek wojewódzkiej administracji wyznaniowej w Archiwum Państwowym w Szczecinie jako źródło do dziejów stosunków państwo–Kościół rzymskokatolicki w latach 1945-1989, „Archeion”, 121 (2020) s. 306-326.
• Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019.
• Łuszczek Krzysztof, Arcybiskupie Wyższe Seminarium Duchowne w Szczecinie 1981-2021, Szczecin 2021.
• Masalski Robert, Dzieje diecezji szczecińsko-kamieńskiej, Szczecin 2016.
• Michalski Krzysztof, Działalność Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu Polski 1980-1989, Warszawa 2012.
• Prut Adrian, Kształcenie duchowieństwa diecezjalnego Kościoła szczecińsko-kamieńskiego do czasu utworzenia własnego seminarium duchownego, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim T. 3. 1972-1978, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2018, s. 255-281.
• Raina Peter, Arcybiskup Bronisław Dąbrowski. Portret, Warszawa 2008.
• Stanuch Zbigniew, Największa diecezja Europy. Konsekwencje powstania rozległej gorzowskiej administracji apostolskiej i geneza jej podziału w 1972 r., „Pamięć i Sprawiedliwość”, 37 (2021) nr 1, s. 306-328.
• Wejman Grzegorz, Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1979-1990, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim. T. 4. 1979-1989/1990, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2019, s. 193-239.
• Wejman Grzegorz, 30-lecie Arcybiskupiego Wyższego Seminarium Duchownego w Szczecinie, w: 30 lat seminariów duchownych na Pomorzu Zachodnim, red. T. Ceynowa, Koszalin 2013, s. 49-69.
• Włodkowski Robert, Działalność biskupa szczecińsko-kamieńskiego Jerzego Stroby w latach 1972-1978 w kontekście relacji państwo–Kościół (wybrane problemy), „Almanach Historyczny”, 20 (2020) s. 229-259.
• Żaryn Jan, Dzieje Kościoła katolickiego (1944-1989), Warszawa 2003.

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.13725

Biblioteka Nauki

33342804