Katalog Biblioteki Pobenońskiej jako źródło wiedzy o działalności duszpasterskiej, oświatowo-wychowawczej i wydawniczej Zgromadzenia Redemptorystów w Warszawie w latach 1787-1808

• Authors: Paulina Dąbrosz-Drewnowska , Kazimierz Piotrowski

Abstracts

EN

The article presents the history of the creation and preliminary analysis of the, hitherto unknown to researchers, catalogue of the Benonite Library (this is the formal title of the document), a library belonging to the Redemptorists (Benonites), who carried out pastoral, educational, welfare and cultural activities in Warsaw in 1787–1808, which was found after more than 200 years in the collection of the Central State Historical Archive of Ukraine in Lviv. The catalogue is a valuable source for studying the comprehensive activities of the Congregation of the Most Holy Redeemer. It was written down in five volumes by Stanisław Treter, as commissioned by the Ministry of the Interior of the Duchy of Warsaw. The record is kept is in the Treter family fond, in the above-mentioned archive. The individual volumes of the catalogue contain Latin, Polish, German, French and Italian books, divided by subject matter into theology, law, medicine, philosophy, history and philology. The catalogue also includes Benonite school textbooks and manuscripts. The article reconstructs the history of S. Treter’s creation of the catalogue, the subsequent fate of this source and its significance for research into the activities of the Benonite establishment. It reconstructs the history of the book collection, which numbered more than 6,000 volumes and was dispersed after the congregation’s suppression. While discussing the Benonites’ collection of books, the article offers a closer look at their hitherto poorly understood publishing activities. The findings will make it possible in the future to thoroughly analyse the contents of the Benonite library, study the mental culture of the Benonites and supplement the knowledge of Warsaw libraries and printing houses of the late 18th and early 19th centuries.

PL

W artykule przedstawiono dzieje powstania oraz wstępną analizę, odnalezionego po ponad 200 latach w zbiorach Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie, nieznanego do tej pory badaczom Katalogu Biblioteki Pobenońskiej (jest to formalny tytuł tego dokumentu), biblioteki należącej do redemptorystów (benonitów), którzy w latach 1787-1808 prowadzili w Warszawie działalność duszpasterską, oświatową, opiekuńczą i kulturalną. Katalog jest cennym źródłem do badania wszechstronnej działalności Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela. Został spisany w pięciu tomach przez Stanisława Tretera na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Księstwa Warszawskiego. We wskazanym powyżej archiwum znajduje się w zespole rodziny Treterów. Poszczególne tomy katalogu zawierają książki łacińskie, polskie, niemieckie, francuskie i włoskie, podzielone według tematyki na teologię, prawo, medycynę, filozofię, historię i filologię. Katalog obejmuje również podręczniki do nauki w szkołach benońskich oraz rękopisy. Artykuł odtwarza historię spisania katalogu przez S. Tretera, późniejsze losy tego źródła i jego znaczenie dla badań nad aktywnością ośrodka benonitów. Rekonstruuje dzieje księgozbioru, liczącego ponad 6000 tomów i rozproszonego po kasacie zgromadzenia. Omawiając zagadnienie gromadzenia książek przez benonitów, przybliża słabo dotychczas poznaną ich działalność wydawniczą. Dokonane ustalenia pozwolą w przyszłości na dokładną analizę zawartości biblioteki pobenońskiej, zbadanie kultury umysłowej benonitów oraz uzupełnienie wiedzy o bibliotekach i drukarniach warszawskich przełomu XVIII i XIX wieku.

Keywords

EN

Benonites; Redemptorists; Klemens Hofbauer; Stanisław Treter; library; Benonite print shop; Benonite Library catalogue

PL

benonici; redemptoryści; Klemens Hofbauer; Stanisław Treter; biblioteka uniwersytecka; drukarnia benońska; Katalog Biblioteki Pobenońskiej

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2023
• Volume: 121
• Pages: 69-94

Dates

published

2023

Contributors

author

Paulina Dąbrosz-Drewnowska

• Uniwersytet Szczeciński

• https://orcid.org/0000000314441352

author

Kazimierz Piotrowski

• https://orcid.org/0000000280374648

References

• Źródła
• Archiwum Prowincji Warszawskiej Redemptorystów (APWR):
• B. Łubieński, De cultu S. Clementis M. Hofbauer in Polonia [mps].
• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie (CPAHUL):
• Treterowie 836, Katalog Biblioteki Pobenońskiej roku 1809 spisującej się z woli Jaśnie Wielmożnego Ministra Spraw Wewnętrznych i Religijnego Księstwa Warszawskiego.
• Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka (LNNBU):
• Treterowie 130, sygn. 26, Materiały dotyczące uporządkowania Katalogu Biblioteki Pobenońskiej, 1809, k. 1-31.
• Codex Regularum, et constitutionum CSsR necnon statutorum a capitulis generalibus annis 1764, 1855, 1894, Romae 1896.
• Constitutiones sive Statuta et Regule Congregationis Praesbyterorum sub Titulo SS. Redemptoris, aprobatae a Benedicto papa XIV, Varsaviae 1789.
• „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego”, 18 kwietnia 1809.
• „Gazeta Warszawska”, 14 kwietnia 1809; 3 lipca 1809; 30 września 1815.
• Listy św. Klemensa Marii Hofbauera, tłum. A. Owczarski, P. Chyła, Warszawa 2017.
• Makulski Franciszek, Opisanie illuminacji w dniu 8 maja 1791 roku na anniwersarz imienin Najjaśniejszego Pana nie tylko miasta Warszawy ale z innych miast tak Korony, jako i Litwy, z okoliczności nadanej im Wolności, i zapadłej zbawiennej dla narodu konstytucji w dniu trzecim Maja tegoż Roku, Warszawa 1791.
• Monumenta Hofbaueriana. Acta quae ad vitam S. Clementis Hofbauer referuntur (MH), t. I-XV, wyd. W. Szołdrski, Kraków-Toruń-Rzym 1915-1951; t. XVI, wyd. M. Brudzisz, H. Schermann, Innsbruck 1998.
• Monumenta Hofbaueriana. Acta quae ad vitam S. Clementis Hofbauer referuntur (MH), t. XVII, red. P. Dąbrosz-Drewnowska, K. Piotrowski, A. Owczarski, M. Sadowski, P. Chyła, Warszawa 2020.
• Monumenta Hofbaueriana. Acta quae ad vitam S. Clementis Hofbauer referuntur, t. XVIII, red. P. Dąbrosz-Drewnowska, K. Piotrowski, W. Kaminskyi, A. Owczarski, M. Sadowski, P. Chyła, Warszawa 2021.
• Monumenta Hofbaueriana. Acta quae ad vitam S. Clementis Hofbauer referuntur, t. XIX, red. P. Dąbrosz-Drewnowska, K. Piotrowski, W. Kaminskyi, A. Owczarski, M. Sadowski, P. Chyła, Warszawa 2022.
• Opracowania
• Cariowa Natalia, Archiwa Rodowe Czajkowskich i Treterów w zbiorach Centralnego Państwowego Historycznego Archiwum Ukrainy we Lwowie, „Miscellanea Historico-Archivistica”, 9 (1998) s. 119-125.
• Daniluk Mirosław, Diesbach Nikolaus Joseph (1732-1798), w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1989, kol. 1320-1321.
• Dąbrosz-Drewnowska Paulina, Wygnanie św. Klemensa Marii Hofbauera i wspólnoty benonitów z Warszawy w świetle nowo odkrytych źródeł, w: Święty Klemens Maria fbauer CSsR – dobry patron na złe czasy, red. M. Sadowski, P. Dąbrosz-Drewnowska, Kraków 2020, s. 101-176.
• Flaga Jerzy, Z problematyki funkcjonowania studiów zakonnych w XVII i XVIII wieku, „Roczniki Humanistyczne”, 39/40 (1991/1992) nr 2, s. 81-96.
• Gach Piotr Paweł, Geografia strat zakonów polskich w końcu XVIII i w XIX wieku, Rzym 1980.
• Gach Piotr Paweł, Zakony w diecezji kieleckiej 1805-1914, „Nasza Przeszłość”, 59 (1983) s. 165-213.
• Gonet Krzysztof, Biblioteka Księży Misjonarzy u św. Krzyża w Warszawie. Zarys problematyki, „Nasza Przeszłość”, 86 (1996) s. 71-111.
• Górski Karol, Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986.
• Grzebień Ludwik, Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 30 (1975) s. 223-278.
• Handelsman Marceli, Rezydenci napoleońscy w Warszawie 1807-1813, Kraków 1915.
• Historia Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela, t.1, Powstanie i rozwój zgromadzenia (1732-1793), red. F. Chiovaro, Tuchów 1997.
• Hube Karol, Prawo cywilne obowiązujące w guberniach Królestwa Polskiego, Warszawa 1877.
• Imańska Iwona, Kilka uwag i spostrzeżeń o katalogach aukcyjnych jako źródle do badań księgozbiorów prywatnych, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi”, 9 (2015) s. 241-254.
• Kaminskyi Vasyl, Studia Stanisława Kajetana Tretera na uniwersytecie w Lipsku w latach 60. XVIII wieku – źródła do tematu, w: Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław 2017, s. 363-378.
• Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie = Dissolutiones monasteriorum in Re Publica Utriusque Nationis et Silesia sitorum ad processus Europaeae saecularisationis relata, red. M. Derwich, t. I-V, Wrocław 2014.
• Kieniewicz Stefan, Sprawa benonitów 1808 r., w: Wiek XVIII. Polska i świat. Księga pamiątkowa poświęcona Bogusławowi Leśnodorskiemu, red. A. Zahorski, Warszawa 1974, s. 435-443.
• Kłudkiewicz Kamila, Kilka uwag o obecności książek ze skasowanych bibliotek klasztornych na aukcjach książek : na marginesie monografii Iwony Imańskiej, „Per medium auctionis. Aukcje książek w Rzeczypospolitej XVII-XVIII w.”, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, ss. 464 , il. cz.-b. i kol., indeks osób, „Hereditas Monasteriorum”, 4 (2014) s. 411-416.
• Korzon Krystyna, Fragment Treterianów w Ossolineum, „Ze Skarbca Kultury. Biuletyn informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”, 35 (1990) z. 50, s. 155-173.
• Kowalczyk Małgorzata Ewa, „Osobliwie muszę tu wyznać zrządzenie Boskie nad tobą Synu mój kochany, iż twoja najlepiej cię kochająca Matka, uniesiona często słabością rozumu swojego, biła cię i źle ci życzyła”. Choroba psychiczna w rodzinie w drugiej połowie XVIII wieku na przykładzie dzieciństwa Stanisława Mikołaja Tretera, „Biuletyn Historii Wychowania”, 30 (2013) s. 103-112.
• Kowalczyk Małgorzata Ewa, Synu mój najmilszy…”. Życie i edukacja Stanisława Mikołaja z Lubomirskich Tretera w latach 1776-1789, opisane przez ojca w trzynastu listach, „Biuletyn Historii Wychowania”, 27 (2011) s. 59-70.
• Krochmal Jacek, Kalendarium dziejów Archiwum Głównego Akt Dawnych i jego poprzedników (1807-2011), „Miscellanea Historico-Archivistica”, 18 (2011) s. 13, 16-17.
• Kuc-Czerep Marta, Niemieckojęzyczni mieszkańcy Warszawy. Droga do obywatelstwa w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, Warszawa 2021.
• Lelewel Joachim, Bibliograficznych ksiąg dwoje, w których rozebrane i pomnożone zostały dwa dzieła Jerzego Samuela Bandtke: historia drukarń krakowskich – tudzież historia Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie a przydany Katalog inkunabułów polskich, t. II, Wilno 1826.
• Łodyński Marian, Z dziejów „Z Biblioteki Rzeczypospolitej Załuskich zwanej” w latach 1783-1794, Warszawa 1935.
• Łopaciński Wincenty, Baciarelli Fryderyk, w: Polski słownik biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935, s. 197-198.
• Manteufflowa Maria, Franciszek, Salezy Nakwaski, w: Polski słownik biograficzny, t. 22, red. E. Rostworowski, Wrocław 1977, s. 479-480.
• Marcinkowska-Malara Małgorzata, Modlitwa o zachowanie czystości z drugiej połowy XVIII wieku, „Terminus”, 18 (2016) z. 2 (38), s. 189-209.
• Orczyk Adam, Kształcenie i wychowanie w seminariach duchownych od XVI do połowy XX wieku, Sandomierz 2017.
• Owczarski Adam, Redemptoryści benonici w Warszawie 1787-1808, Kraków 2000.
• Paszkiewicz Urszula, Bibliografia inwentarzy i katalogów księgozbiorów polskich i znalezionych w Polsce do 1939 roku, cz. 1-2, Warszawa 1990.
• Paszkiewicz Urszula, Cathalogus cathalogorum. Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej od XVI wieku do 1939 roku, t. 1-2, Warszawa 2015.
• Petrani Aleksy, Szkolnictwo teologiczne w Polsce, „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik prawno-historyczny”, 7 (1964) z. 1-2, s. 127-200.
• Pietrzkiewicz Dorota, Książki z warszawskiej drukarni Księży Misjonarzy w ogłoszeniach prasowych (1780-1792), „Analecta”, 12 (2003) z. 1-2, s. 203-234.
• Pijaj Stanisław, Archiwa rodzinno-majątkowe w zbiorach państwowych we Lwowie, Warszawa 1995.
• Rostocki Władysław, Stan badań nad sprawą usunięcia redemptorystów (benonów) z Księstwa Warszawskiego, w: Z zagadnień kultury chrześcijańskiej, red. K. Wojtyła, Lublin 1973, s. 455-464.
• Rudnicka Jadwiga, Bibliografia katalogów księgarskich wydanych w Polsce do końca wieku XVIII, Warszawa 1975.
• Shkurgan Oksana, Muzyka w działalności duszpasterskiej benonitów warszawskich (1787-1808), w: Święty Klemens Maria Hofbauer CSsR – dobry patron na złe czasy, red. M. Sadowski, P. Dąbrosz-Drewnowska, Kraków 2020, s. 67-100.
• Słodkowska Ewa, Produkcja i rozprowadzanie wydawnictw w Królestwie Polskim w latach 1815-1830, Warszawa 2003.
• Smoleński Władysław, Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII, Warszawa 1917.
• Willaume Juliusz, Fryderyk August jako książę Warszawski (1807-1815), Poznań 1939.
• Willaume Juliusz, Misja berlińska J. K. Szaniawskiego w 1807-8 roku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio F. Historia, 7 (1952) s. 201-265.
• Wojakowski Józef, Wpływ Sejmu Czteroletniego na rozwój drukarstwa warszawskiego, „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi”, 13 (1993) s. 41-46.

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.13882

Biblioteka Nauki

33340781