Archiwa parafialne Kościoła rzymskokatolickiego w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Sowieckiej

• Authors: Kiryl Sytsko

Abstracts

EN

In 1917, with the seizure of power by the Bolsheviks in parts of the former Russian Empire, measures were undertaken to separate the state from the Church. These included the creation of a system for civil registration of important events in people’s lives. The implementation of this system was initially carried out by confiscating record books from churches. It later turned into a campaign to destroy all documents that failed to describe ‘the struggle of the proletariat for its rights’. In 1939, 905 tons of historical documents, including materials from the parish archives of Belarus, were ground at the Albertin factory in Slonim. The incident became the apogee of the Soviet authorities’ struggle against ‘counter-revolutionary’ historical sources. The Catholic Church, as one of the ‘hostile’ elements to Soviet power, suffered heavy material, personnel and organizational losses. The article describes the actions of state authorities concerning the archival records of Roman Catholic parishes in Soviet Belarus. The basic normative acts on the basis of which church records were confiscated have been presented. Other actions by the state authorities to destroy parish archives are also shown. The paper also addresses the efforts of the Roman Catholic clergy to preserve the church’s archival legacy as an important source documenting the history of the Church in Belarus. The article also describes the various activities of Belarusian researchers who catalogued and compiled the resources of parish archives. The most valuable church records were given to state museums and libraries for preservation and to make them available for scientific research.    

PL

W 1917 roku wraz z przejęciem władzy przez bolszewików na części terytorium byłego imperium rosyjskiego zaczęto podejmować działania mające na celu oddzielenie państwa od Kościoła. Obejmowały one m.in. stworzenie systemu cywilnej rejestracji ważnych wydarzeń z życia człowieka. Wdrażanie tego systemu początkowo odbywało się poprzez konfiskatę ksiąg metrykalnych z kościołów. Następnie przerodziło się zaś w kampanię niszczenia wszystkich dokumentów, które nie opisywały „walki proletariatu o jego prawa”. W 1939 roku w fabryce Albertin w Słonimiu poddano zmieleniu 905 ton dokumentów historycznych, w tym materiałów z archiwów parafialnych Białorusi. Incydent ten stał się apogeum walki władz sowieckich z „kontrrewolucyjnymi” źródłami historycznymi. Kościół katolicki, jako jeden z „wrogich” elementów dla władzy sowieckiej, poniósł duże starty materialne, osobowe i organizacyjne. W artykule opisano działania władz państwowych dotyczących dokumentacji archiwalnej parafii rzymskokatolickich na terenie sowieckiej Białorusi. Podano podstawowe akty normatywne, na bazie których konfiskowano dokumentację kościelną. Ukazano również inne czynności władz państwowych zmierzających do zniszczenia archiwów parafialnych. Przedstawiono także starania duchowieństwa rzymskokatolickiego o zachowanie kościelnej spuścizny archiwalnej jako ważnego źródła dokumentującego historię Kościoła na Białorusi. W artykule opisano również różnorodne działania białoruskich naukowców, którzy inwentaryzowali i opracowywali zasoby archiwów parafialnych. Najcenniejsza dokumentacja kościelna była przekazywana państwowym muzeom i bibliotekom w celu jej ochrony i udostępnienia do badań naukowych.  

Keywords

EN

parish archives; record books; church sources; Belarus; Church in Belarus

PL

archiwa parafialne; księgi metrykalne; źródła kościelne; Białoruś; Kościół na Białorusi

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2023
• Volume: 120
• Pages: 473-488

Dates

published

2023

Contributors

author

Kiryl Sytsko

• Jakuba Kołasa Centralna Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Białorusi

• https://orcid.org/0000000336339797

References

• Źródła archiwalne
• Archiwum Narodowe Republiki Białoruś (ANRB)
• sygn. 4-3-1081.
• Archiwum Państwowe Obwodu Mińskiego (APOM)
• sygn. 37-1-18.
• sygn. 48-1-40.
• Archiwum parafii św. Mikołaja Biskupa w Gieranionach (APG)
• sygn. Акт 1945 года июля м-ца 4 дня.
• Archiwum parafii Bożego Ciała w Nieświeżu (APN)
• sygn. Протокол изъятия архива 13.ІІІ.1940.
• sygn. Odpisy metryk ślubnych par. Stołpce od 1921-1938.
• sygn. Письмо Уполномоченного Совета по делам религий при Совете Министров
• БССР по Минской области А. Логвиненко № 71 от 8 сентября 1971 г.
• Archiwum parafii św. Jerzego w Połoneczke (APP)
• sygn. Распараджэньне аб шлюбах з дня 6-га лістапада 1941 году.
• Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi (NAHB)
• sygn. 1781-25-49.
• sygn. 2378, Sprawa zasóba archiwalnego.
• bez sygn., Сьпіс мэтрычных кніг па рэлігійным культам, знаходзячыхся у пададдзеле
• актаў Сямейнага Стану гор. Менску, 1942 г.
• Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Grodnie (NAHBGr)
• sygn. 252-1-1 – 252-1-12.
• Jakuba Kołasa Centralna Biblioteka Naukowa Narodowej Akademii Nauk Białorusi. Dział Rzadkich Ksiąg i Rękopisów
• sygn. 23-2-427.
• Źródła drukowane
• Chronika, „Naš Kraj”, (1925) nr 1 (1), s. 55-57.
• Chronika, „Naš Kraj”, (1926) nr 1 (4), s. 62-65.
• Chronika, „Naš Kraj”, (1926) nr 4-5 (7-8), s. 87-90.
• Opracowania
• Bykhovtsev Nikolay Ivanovich, Pervye Sovety, Riga 2012.
• Dębowska Maria, Archiwa Kościoła Katolickiego w II Rzeczpospolitej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 92 (2009) s. 39-51.
• Elpat’evskij Andrej Valer’yanovich, K istorii dokumentirovaniya aktov grazhdanskogo sostoyaniya v Rossii i SSSR, w: Aktovoe istochnikovedenie: sbornik statej, otv. red. S.M. Kashtanov, Moskva 1979, s. 55-59.
• Lebedev Andrej Dmitrievich, Politika sovetskoj vlasti po otnosheniyu k Rimsko-katolicheskoj cerkvi v BSSR (1919-1929), Minsk 2013.
• Lisiejčykaŭ Dzianis Vasiljevič, Siensacyjnaja znachodka ŭ murach Višnieŭskaha kaścioła, „Archivy i spravavodstva”, (2015) nr 5, s. 67-71.
• Mialeška Michał Vincentavič, Krajaznaŭstva i archivy Biełarusi , „Naš kraj”, (1927) nr 11, s. 14-
• Mikicki Uładzimir, Ažeŭski Piotr, Piacevič Ryhor, Padarožžy pa Słuččynie, „Naš kraj”, (1928) nr 2 (29), s. 24–44.
• Navіckі Uladzіmіr Іvanavіch, Hryhorjeva Valancina Vasiljeŭna, Zavalniuk Uładzisłaŭ Maćviejevič,
• Fiłatava Alena Mikałajeŭna, Kanfiesii na Biełarusi (k. XVIII–XX st.), Minsk 1998.
• Ščarbakoŭ Vasil Karpavič, Krajaznaŭstva i antyrelihijnaja praca, „Savieckaja kraina”, (1931) nr 1-2 (11-12), s. 39-44.
• Shumeyko Mikhail Fyodorovich, Sentyabr’ 1939 goda v sud’be belorusskikh arkhivov, „Arkhivy i spravavodstva”, (2009) nr 5, s. 113-121.
• Yarmusik Èdmund Stanislavovich, Katolichesky kostѐl v Belarusi v 1945-1990 godakh, Grodno
• Netografia
• W kościele w Miadziołe znaleziono relikwie świętego z II wieku, https://catholicnews.by/u-mjadzelskim-kascjole-znajshli-rjelikvii-svjatoj-ii-stagoddzja/ (dostęp: 1.12.2022).
• Zbiór materiałów dotyczących historii, nauki, kultury. F. 23, inwentarz 1. Repozytorium Centralnej Biblioteki Naukowej Narodowej Akademii Nauk Białorusi, http://library.basnet.by/handle/csl/132 (dostęp: 1.12.2022).

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.14842

Biblioteka Nauki

33333832