Kościoły polskie na Ukrainie Lewobrzeżnej: Od założenia do zagrożenia w okresie toczącej się wojny (XIX-XXI wiek)

• Authors: Lubow Żwanko

Abstracts

EN

The article attempts to look at the history of Polish churches that were established in Left-Bank Ukraine in the 19th century, through their tragic history in the 20th century and the current threat of destruction by Russian rocket fire during the ongoing war started in 2022. The study presents brief sketches of the history of each of the 12 churches built on the territory of Left-Bank Ukraine in the Yekaterinoslav, Poltava, Kharkiv and Chernihiv governorates. Owing to the efforts of local Poles, 12 churches were built in this area, namely in: Chernihiv, Nizhyn, Poltava, Romny, Kremenchuk, Yekaterinoslav (Dnipro), Kamianske, Yenakiieve, Mariupol, Bakhmut, Kharkiv and Sumy.The tables included in this publication allow to better show the chronology of the establishment of Polish churches in the area and to present their dramatic fate in a synthetic form. It is worth mentioning that the temples, which are relics of sacred architecture that adorn the central parts of Ukrainian cities, remain vibrant centres of religious and cultural life despite the ongoing war.

PL

W artykule podjęta została próba spojrzenia na dzieje polskich kościołów, które powstały na Ukrainie Lewobrzeżnej w XIX wieku, poprzez ich tragiczną historię w XX wieku i aktualne zagrożenie zniszczenia przez rosyjskie ostrzały rakietowe podczas trwającej od 2022 roku wojny. W badaniu zaprezentowano krótkie szkice z historii każdego z 12 kościołów zbudowanych na terenie Ukrainy Lewobrzeżnej w guberniach: jekaterynosławskiej, połtawskiej, charkowskiej oraz czernihowskiej. Dzięki staraniom miejscowych Polaków zbudowano 12 kościołów w: Czernihowie, Nieżynie, Połtawie, Romnach, Krzemieńczuku, Jekaterynosławiu (Dnieprze), Kamieńskiem, Jenakijewem, Mariupolu, Bachmucie, Charkowie i Sumach.Umieszczone w niniejszej publikacji tabele pozwalają lepiej ukazać chronologię powstania polskich kościołów na tym obszarze oraz w syntetycznym wykładzie przedstawić ich dramatyczne losy. Warto wspomnieć, że świątynie będące pamiątkami architektury sakralnej, które zdobią centra ukraińskich miast, pomimo toczącej się wojny, są żywymi ośrodkami życia religijnego i kulturalnego.

Keywords

EN

church; Left-Bank Ukraine; war; sacral architecture; Polish churches

PL

Kościół; Ukraina Lewobrzeżna; wojna; architektura sakralna; polskie kościoły

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne
• Year: 2023
• Volume: 121
• Pages: 599-618

Dates

published

2023

Contributors

author

Lubow Żwanko

• Państwowy Uniwersytet Biotechnologiczny w Charkowie

• https://orcid.org/000000021107449X

References

• Źródła:
• Archiwum Państwowe Obwodu Charkowskiego
• fond 965, opis 1, sprawa 11.
• Opracowania:
• Bakovecʹka Olʹga, Rimo-katolicʹka cerkva v Ukraïnì v kìncì XVIII – XIX stolìttì, Mikolaïv 2015.
• Dębowska Maria, Kościół katolicki na Wołyniu w warunkach okupacji 1939-1945, Rzeszów 2008.
• Dzwonkowski Roman, Religia i Kościół katolicki w ZSRS oraz w krajach i na ziemiach okupowanych 1917-1991. Kronika, Lublin 2010.
• Lipiński Teodor, Polacy w Charkowie, „Znicz. Kalendarz informacyjny z działem literackim za rok zwyczajny”, 1 (1905) s. 71-139.
• Lìsevič Ìvan, Duhovno spraglì: Duhovne žittâ polʹsʹkoï nacìonalʹnoï menšini na Naddnìprânsʹkìj Ukraïnì v 1864–1917 rr., Kiïv 1997.
• Łukawski Zygmunt, Ludność polska w Rosji 1863-1914, Wrocław-Warszawa-Kraków 1978.
• Mądzik Мarek, Korzeniowski Мariusz, Latawiec Krzysztof, Tarasiuk Dariusz, Polacy na wschodniej Ukrainie w latach 1832-1921, Lublin 2014.
• Rejngardt Fedor, Rimsko-Katoličeskaâ cerkovʹ v Harʹkove, w: Harʹkovskij Sbornik. Literaturno- naučnoe priloženie k Harʹkovskomu Kalendarû na 1887 g., Harʹkov 1887, c. 260-261.
• Rosowski Witalij, Dzieje rzymskokatolickiej diecezji kamienieckiej w latach 1918-1941, Lublin 2008.
• Rublʹova Natalìâ, Antikostʹolʹna kampanìâ v USRR: pričini, ìnstrumentarìj, perebìg (kìnecʹ 20-h – 30-tì pp.), w: Z arhìvìv VUČK-GPU-NKVD-KGB, (1996) nr 1, s. 399. Rublʹova Natalìâ, Peredmova, w: Z arhìvìv VUČK-GPU-NKVD-KGB, 2 (2003) nr 2, c. 17-48.
• Zajonc Êži, Nevìdomì džerela ìstorìï peršoï polʹsʹkoï rimo-katolicʹkoï parafìï u Harkovì, w: Vìsnik Harkìvsʹkogo nacìonalʹnogo unìversitetu ìmenì V. N. Karazìna. Serìâ Fìlologìâ 2016, s. 314-321.
• Žur Mihail, Istoriâ rimo-katoličeskoj cerkvi v Harʹkove, w: Polʹsʹka dìaspora u Harkovì: ìstorìâ ta sučasnìstʹ, red. Ì. Žuravlʹova, Harkìv 2004, s. 8-20.
• Żwanko Lubow, Kościół katedralny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Polonia w Charkowie: krótki szkic historyczny (XIX w.), „Orientalia Christiana Cracoviensia”, 11 (2019) s. 113-139.
• Żwanko Lubow, Kościoły rzymskokatolickie na Ukrainie Lewobrzeżnej (XIX-XX wiek). Przegląd retrospektywny, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 113 (2020) s. 485-510.
• Żwanko Lubow, Kucharzewska Joanna, Kościół katedralny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Charkowie (1887-1891) w świetle wybranych źródeł archiwalnych, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 119 (2022) s. 485-515.
• Żwanko Lubow, Placówka dyplomatyczna Rzeczpospolitej Polskiej w Charkowie. Kościół i protokół przesłuchania w okresie „operacji polskiej” (1937), „Textus et Studia”, (2020) nr 22, s. 19-43.
• Żwanko Lubow, Polacy na Ukrainie Lewobrzeżnej: geneza, symbole tożsamości (XIX – początek XX w.), „Europa Orientalis”, 8 (2017) s. 21-46.
• Żwanko Lubow, Polonia Charkowa w XVIII-XIX wieku, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie”, 6 (2016) s. 26-29.
• Żwanko Lubow, Polscy architekci Charkowa – Bolesław Michałowski i Marian Józef Zdzisław Charmański: szkic o życiu i twórczości, „Studia z Architektury Nowoczesnej”, 6 (2018) s. 47-69.
• Żwanko Lubow, Spuścizna architektów Polaków na mapie Charkowa, w: Polʹskie i rossijskie arhitektory v XIX i XX vekah. Polish and-russian architects in 19-th And 20-th Centuries, t. IV, red. J. Malinowski, I. Gawrasz, Warszawa-Toruń 2018, s. 181-196.

Identifiers

DOI

10.31743/abmk.16642

Biblioteka Nauki

33337683