Represyjność czy łagodność w polskim prawie karnym

• Authors: Waldemar Jaroch

Title variants

EN

Repressiveness or Leniency in Polish Criminal Law

Abstracts

EN

Penal policy is one of the elements of criminal policy, and, as such, it continues to be of particular interest to society, especially since there is no uniform conviction and standpoint as to the direction of changes regarding achieving the objectives of punishment. The aim of the article is to analyse and verify legislative changes in criminal law in terms of its effectiveness in preventing crime, in particular to show whether increased repressiveness of criminal law has an impact on crime reduction. The author attempts to assess legislative changes in the area of criminal law, hence he focuses his interest on modifications to the assumptions of penal policy. The research shows that the consequence of the adopted premises is the toughening of sanctions for many crimes, the dominance of custodial punishments, the departure from other forms of punishments as alternative to imprisonment, which stands in contrast to the policy of the European Union, where, in most countries, an increase in the number of alternative punishments is observed, accompanied by a decrease in the number of custodial sentences. Analysis of the relevant data indicates neither a decrease in the number of persons deprived of their liberty nor a decrease in the number of crimes committed. There is a noticeable trend of an increase in absolute prison sentences and a decrease in the number of conditionally suspended imprisonment sentences. Incarceration rates remain high, compared to other countries. The author analyses the data and presenting them in the form of tables and graphs. Research findings are clear: the severity of punishment and its aggravation do not lead to a reduction in crime, but punishment remains a means to achieve its goals of justice, general and special-prevention or compensation.

PL

Polityka karna jest jednym z elementów polityki kryminalnej, stąd pozostaje w obszarze szczególnego zainteresowania społecznego, zwłaszcza że nie ma jednolitego przekonania i stanowiska, co do kierunku zmian dotyczących realizacji celów, jakie ma spełniać kara. W artykule zawarta została analiza określonych zmian legislacyjnych prawa karnego pod względem jego skuteczności w sferze przeciwdziałania przestępczości, w szczególności dotyczy kwestii, czy zwiększona represyjność prawa karnego ma przełożenie na ograniczenie przestępczości w praktyce. Autor podejmuje próbę oceny zmian legislacyjnych w obszarze prawa karnego, stąd też swoje zainteresowania koncentruje na modyfikacjach założeń polityki karnej. Stosowanie sankcji prawnokarnych (tj. poszczególnych jej rodzajów, częstotliwości, stopnia nasilenia) – czyli polityka karania – zależy od poglądów i założeń dotyczących stosowania reakcji karnych, przy czym wiele zależy od akcentu położonego na wybrane cele stosowania sankcji prawnokarnych. Preferencyjny wybór prowadzi do osiągania i realizacji określonych celów. Z badań wynika bowiem, iż konsekwencją przyjętych założeń jest zaostrzenie sankcji wielu przestępstw, prymat kar izolacyjnych, odejście od kar alternatywnych dla pozbawienia wolności, co z kolei pozostaje w sprzeczności z zaleceniami polityki karnej Unii Europejskiej, gdzie w większości państw obserwuje się wzrost liczby kar alternatywnych, przy jednoczesnym spadku liczby kar izolacyjnych. W Polsce analiza danych nie wskazuje na zmniejszenie się liczby osób pozbawionych wolności czy liczby przestępstw (od 2014 r. utrzymuje się na poziomie 700–800 tys. przestępstw). Zauważalne są natomiast – utrzymujące się na wysokim poziomie w porównaniu z innymi krajami – tendencje wzrostu orzeczeń bezwzględnego pozbawienia wolności i spadku liczby orzeczeń warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności. Autor poprzez analizę danych, które przedstawia w formie tabel oraz wykresów, dochodzi do wniosków, iż surowość kary ani jej zaostrzanie nie prowadzi do ograniczenia przestępczości, ale kara pozostaje środkiem realizacji jej celów (sprawiedliwościowy, ogólno- i szczególnoprewencyjny czy kompensacyjny).

Keywords

EN

Penal policy; criminal punishment; restitutionary remission; restorative justice; incarceration rate

PL

Polityka karna; kara kryminalna; umorzenie restytucyjne; sprawiedliwość naprawcza; współczynnik prizonizacji

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Przegląd Prawno-Ekonomiczny
• Year: 2023
• Issue: 2
• Pages: 29-62

Dates

published

2023

Contributors

author

Waldemar Jaroch

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

• https://orcid.org/0000000309456090

References

• Akty prawne
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 127 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, tekst jedn. Dz. U. z 2022 r. poz. 1375 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Kodeks wykroczeń, Dz. U. z 2004 r. Nr 69, poz. 626.
• Ustawa z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, Dz. U. z 2005 r. Nr 132, poz. 1109.
• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 1249 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2009 r. Nr 206, poz. 1589.
• Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2013 r. poz. 1247.
• Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2015 r. poz. 396 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2016 r. poz. 437 z późn. zm.
• Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2022 r. poz. 2600.
• Orzecznictwo
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2008 r., IV KK164/08, OSNSK 2008, poz. 2413.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2010 r., II KK 141/10, Legalis nr 280124.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2013 r., IV KK 392/12, Legalis nr 603202.
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2014 r., IV KK 394/13, Legalis nr 924797.
• Wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 26 lutego 2019 r., VI Ka 1043/18, Legalis nr 78129.
• Wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 15 października 2020 r., III K 98/20, niepubl.
• Inne źródła
• Główny Urząd Statystyczny. (b.d.). Roczniki Statystyczne Rzeczypospolitej Polskiej za lata 2009–2022. Warszawa: GUS. Pobrano z https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/ (27.04.2023).
• Aebi, M. F., Hashimoto, Y. Z. (2018). SPACE II – 2018 – Council of Europe Annual Penal Statistics: Persons under the Supervision of Probation Agencies. Strasbourg: Council of Europe. Pobrano z https://wp.unil.ch/space/files/2019/05/SPACE-II_report_2018_Final_190520.pdf (5.05.2023).
• Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej. (b.d.). Roczne informacje statystyczne za lata 2017–2022. Pobrano z https://www.sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna (27.04.2023).
• Projekt ustawy z dnia 8 listopada 2012 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw z projektami aktów wykonawczych (druk sejmowy nr 870). Pobrano z https://www.sejm.gov.pl/sejm7 nsf/druk xsp?nr=870 (5.05.2023).
• Projekt ustawy z dnia 15 maja 2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2393). Pobrano z https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2393 (5.05.2023).
• Projekt ustawy z dnia 27 stycznia 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z projektami aktów wykonawczych (druk sejmowy nr 207). Pobrano z https://www.sejm.gov.pl/sejm7 nsf/druk xsp?nr=2393 (5.05.2023).
• Rządowy projekt ustawy z dnia 22 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2024). Pobrano z https://www.sejm.gov.pl/sejm7 nsf/druk xsp?nr=2393 (5.05.2023).
• Statystyka. (b.d.). Pobrano z www.statystyka.policja.pl (18.05.2023).
• Interpelacja poselska nr 2158 posła Brejzy w sprawie art. 59a Kodeksu karnego [tekst odpowiedzi], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Pobrano z https://sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?Key=5E36B381 (21.03.2021).
• Uzasadnienie rządowego projektu ustawy z dnia 15 maja 2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, (ustawa z 2015 r., druk sejmowy nr 2393). Pobrano z https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2393 (23.04.2021).
• Zalecenie nr R(96)8 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich, dotyczące polityki kryminalnej w Europie w okresie przemian (1998). W: Standardy prawne Rady Europy. Zalecenia, t. 4. Sądownictwo. Organizacja, oprac. J. Jasiński, K. Poklewski-Koziełł (I pkt 4, 5, 6, 10). Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Zalecenie nr R(92)17 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich, dotyczące spójności orzekania karnego (1998). W: Standardy prawne Rady Europy. Zalecenia, t. 4. Sądownictwo. Organizacja, oprac. J. Jasiński, K. Poklewski-Koziełł (załącznik do tego zlecenia: A-pkt 6 oraz B-pkt 2 i 5). Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Literatura
• Beccaria, C. (1959). O przestępstwach i karach. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
• Błachut, J. (2019). Kryminologia a polityka kryminalna. W: K. Buczkowski, W. Klaus, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst (red.), Po co nam kryminologia? Księga Jubileuszowa Profesor Ireny Rzeplińskiej (s. 51–66). Warszawa: Instytut Nauk Prawnych PAN
• Błachut, J., Gaberle, A., Krajewski, K. (2001). Kryminologia. Gdańsk: Wydawnictwo Arche.
• Budyn-Kulik, M. (2016). Dyrektywy wymiaru kary w państwach Unii Europejskiej. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości.
• Cieślak, M. (1994). Polskie prawo karne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Currit, M. (2018). Polityka karna sądów w odniesieniu do wybranych przestępstw przeciwko wierzycielom w świetle danych statystycznych Ministerstwa Sprawiedliwości. Prokuratura i Prawo, 11, 5–35.
• Hołyst, B. (2001). Kryminologia. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.
• Jaroch, W. (2012). Polityka karna – strategia punitywna czy liberalna. Studia Prawnoustrojowe, 15, 49–61.
• Jezusek, A. (2014). Tzw. umorzenie konsensualne – węzłowe problemy wiążące się z wykładnią art. 59a k.k. Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych, 18(4), 95–118.
• Kaniewska, A. (red.). (2003). Czy trzeba zmieniać kodeks karny? Materiały z konferencji naukowej „Nowelizacja kodeksu karnego Warszawa, 10 lutego 2003 r.”. Warszawa: Instytut Nauk Prawnych PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Krukowski, A. (1982). Problemy zapobiegania przestępczości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Krukowski, A. (1991). Wybrane zagadnienia nauki polityki kryminalnej (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Królikowski, M., Zawłocki, R. (red.). (2017). Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Art. 1–116 (wyd. 4). Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck.
• Królikowski, M., Żółtek, S. (2017). W: M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Art. 1–116 (wyd. 4). Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck.
• Melezini, M. (2003). Punitywność wymiaru sprawiedliwości karnej w Polsce w XX wieku. Białystok: Temida 2.
• Nader, L., Combs-Schilling, E. (1977). Restitution in Cross-Cultural Perspectives. W: J. Hudson, B. Galaway (Eds.), Restitution in Criminal Justice. A Critical Assessment of Sanctions (s. 13–33). Lexington, MA: Lexington Books.
• Nałęcz, M. (2008). Wprowadzenie do Kodeksu karnego 1997 r. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck.
• Płatek, M. (2005). Wstęp I, czyli o miejscu i roli sprawiedliwości naprawczej w systemie sprawiedliwości karnej. W: M. Płatek, M. Fajst (red.), Sprawiedliwość naprawcza. Idea. Teoria. Praktyka (s. 16–17). Warszawa: Liber.
• Siemaszko, A., Gruszczyńska, B., Marczewski, M. (2009). Atlas przestępczości w Polsce 4. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Oficyna Naukowa.
• Stańdo-Kawecka, B. (2020). Polityka karna i penitencjarna między punitywizmem i menedżeryzmem. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Szymanowski, T. (2010). Polityka karna w Polsce współczesnej w świetle przepisów prawa i danych empirycznych. W: A. Marek (red.), Zagadnienia ogólne (s. 209–265). Seria: System Prawa Karnego 1. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck.
• Zawłocki, R. (2015). Wprowadzenie. W: M. Królikowski, R. Zawłocki. Prawo karne. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck.
• Znika umorzenie restytucyjne w polskim prawie karnym, Rzeczpospolita (b.d.). Pobrane z https://www.rp.pl/Prawo_karne/301279886-Znika-umorzenie-restytucyjne-w-polskim-prawie-karnym.html (19.03.2021).

Identifiers

DOI

10.31743/ppe.13215

Biblioteka Nauki

33574572