Kwestie wyznaniowe w debacie konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego (1919–1921)

• Authors: Damian Szczepański

Title variants

RU

Религиозные вопросы в конституционных дебатах Законодательного Сейма (1919–1921)

UK

Релігійні питання в конституційній дебаті Законодавчого сейму (1919–1921)

EN

Religious issues in the constitutional debate Legislative Sejm (1919–1921)

Abstracts

UK

Під час конституційної дебати 1919–1921 років релігійні питання викликали багато дискусій і суперечок. Концепції повного відокремлення костелу від держави, яку представляло ліве крило, протиставлялася концепція правого крила з перспективою римо-католицького костелу як правлячого. У прийнятій березневій Конституції знайдено компромісну формулу, спрямовану на збереження принципу рівності віросповідань, підкреслюючи при цьому особливе становище католицького костелу. Запровадивши поділ державою на прийняті та невизнані конфесії, у першій групі, Конституція по-різному визначила автономію католицького костелу. Детальний обсяг повноважень костелу мав регулюватись конкордатом зі Святим Престолом. Серед інших конституційних рішень, що стосуються моделі світської держави принцип свободи совісті та віросповідання, а також рівності незалежно від віросповідання. У березневій конституції постулат правого крила про те, що посаду президента повинен займати лише поляк-католик, також не було реалізовано. Статтю про конфесійну школу до Конституції не було внесено, але обов’язковість релігії в державних і місцевих школах збережено. Результатом конституційних дебатів 1919–1921 рр. став ідеологічний і системний компроміс – у конституційному законі, ухваленому 17 березня 1921 р., не домінували ні праві, ні ліві. Ця ситуація стала джерелом численних політичних конфліктів і зусиль щодо перегляду березневої Конституції.

RU

Во время конституционных дебатов, проведенных в 1919–1921 годах, именно религиозные вопросы вызвали много дискуссий и споров. Концепциям левого крыла полного отделения церкви от государства правые противопоставляли перспективу Римско-католической церкви как правящей силы. В принятой Мартовской Конституции была найдена компромиссная формула, направленная на сохранение принципа равноправия конфессий, но при этом подчеркивающая особое положение Католической церкви. Вводя разделение на конфессии, принятые государством, и конфессии, не принятые государством, Конституция особо определила автономию Католической церкви в первой группе. Подробный объем прав Церкви должен был регулироваться конкордатом со Святым Престолом. Конституционные решения, относящиеся к модели светского государства, включали принцип свободы совести и религии, а также равенства независимо от религии. В Мартовской Конституции не был реализован постулат правых о том, что только поляк-католик должен занимать пост президента. Статья о религиозных школах не была внесена в Конституцию, но обязательность религии в государственных и местных школах была сохранена. Конституционные дебаты 1919–1921 годов привели к идеологическому и политическому компромиссу – ни правые, ни левые группировки не доминировали в Основном законе, принятом 17 марта 1921 года. Эта ситуация стала источником многочисленных политических конфликтов и попыток пересмотра Мартовской Конституции.

EN

During the constitutional debate in 1919–1921, religious issues provoked a great deal of discussion and controversy. The concept of the left wing of the complete separation of the Church from the state was contrasted by the right wing with the formula of the Roman Catholic Church as ruling. In the adopted March Constitution, a compromise formula was found, aimed at preserving the principle of equality of faiths, while emphasizing the special position of the Catholic Church. By introducing the division into accepted and unrecognized denominations by the state, the constitution defined the autonomy of the Catholic Church differently in the former group. The detailed scope of the Church’s powers was to be regulated by the concordat with the Vatican. The constitutional solutions referring to the secular state model include, inter alia, the principle of freedom of conscience and religion as well as equality regardless of religion. The right wing’s postulate that only a Pole-Catholic would hold the office of president was not implemented in the March Constitution. An article about a denominational school was not introduced into the constitution, but the obligation of religion in state and local government schools was maintained. The result of the constitutional debate in 1919–1921 was an ideological and systemic compromise – neither right-wing nor left-wing groups dominated the constitutional law passed on 17 March 1921. The above situation was a source of numerous political conflicts and efforts to revise the March Constitution.

PL

Podczas debaty konstytucyjnej prowadzonej w latach 1919–1921 szczególnie wiele dyskusji i kontrowersji wywoływały kwestie wyznaniowe. Koncepcjom lewicy całkowitego oddzielenia Kościoła od państwa prawica przeciwstawiała perspektywę Kościoła rzymskokatolickiego jako panującego. W uchwalonej Konstytucji marcowej znaleziono formułę kompromisową, zmierzającą do zachowania zasady równouprawnienia wyznań, przy podkreśleniu szczególnej pozycji Kościoła katolickiego. Wprowadzając podział na wyznania przez państwo akceptowane i nieuznane, w tej pierwszej grupie Konstytucja odmiennie określiła autonomię Kościoła katolickiego. Szczegółowy zakres uprawnień Kościoła miał uregulować konkordat ze Stolicą Apostolską. W rozwiązaniach konstytucyjnych nawiązujących do modelu państwa świeckiego znalazły się m.in. zasada wolności sumienia i wyznania oraz równouprawnienia bez względu na wyznanie. W Konstytucji marcowej nie zrealizowano też postulatu prawicy, aby urząd prezydenta piastował tylko Polak-katolik. Do Konstytucji nie wprowadzono artykułu o szkole wyznaniowej, ale utrzymano obowiązek religii w szkołach państwowych i samorządowych. Efektem debaty konstytucyjnej z lat 1919–1921 był kompromis ideowo-ustrojowy – ani ugrupowania prawi-cowe, ani lewicowe nie zdominowały uchwalonej 17 marca 1921 r. ustawy zasadniczej. Sytuacja ta stanowiła źródło licznych politycznych konfliktów i dążeń do rewizji Konstytucji marcowej.

Keywords

UK

конституційнa дебатa; парламентські клуби; католицька Церква; релігієзнавство; законодавчий сейм; oсновний закон; релігія

RU

конституционные дебаты; парламентские клубы; Католическая церковь; обучение религии; Законодательный Cейм; Основной закон; вероисповедание

PL

debata konstytucyjna; kluby parlamentarne; Kościół katolicki; nauka religii; Sejm Ustawodawczy; ustawa zasadnicza; wyznanie

EN

Constitutional debate; parliamentary clubs; the Catholic Church; religious education; the Legislative Sejm; the Basic Law; religion

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia Prawnicze KUL
• Year: 2022
• Issue: 2
• Pages: 145-163

Dates

published

2022

Contributors

author

Damian Szczepański

• Akademia Biznesu i Finansów Vistula w Warszawie

• https://orcid.org/0000000251471924

References

• Ajnenkiel A., Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926, Warszawa 1972.
• Balicki A., Posłowie Sejmu Ustawodawczego 1919‒1922 wobec włączania się duchowieństwa w działalność polityczną, Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL 2008, t. 4, z. 1.
• Balicki A., Problematyka pozycji religii w szkole w pracach Sejmu Ustawodawczego 1919‒1992, Studia z Prawa Wyznaniowego 2009, t. 12.
• Jachymek J., Myśl polityczna PSL Wyzwolenie 1918‒1931, Lublin 1983.
• Jajecznik K., Przez demokrację do socjalizmu – projekt konstytucji autorstwa Mieczysława Niedziałkowskiego, Społeczeństwo i Polityka 2006, nr 4.
• Jajecznik K., Wizja Polski Ludowej w projekcie Konstytucji Włodzimierza Wakara, Społeczeństwo i Polityka 2006, nr 3.
• Jakubowski W., Jajecznik K., Polska debata ustrojowa w latach 1917‒1921. Perspektywa politologiczna, Warszawa 2010.
• Jakubowski W., Jajecznik K., U źródeł demokracji w Polsce XX wieku. Debata konstytucyjna w latach 1918‒1921, Rocznik Nauk Politycznych 2007, nr 10.
• Kakowski A., O religii panującej w Polsce, orędzie z 3 maja 1919 r., Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie 1919.
• Kakowski A., Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, oprac. T. Krawczak, R. Świętek, Kraków 2000.
• Kołodziejczyk A., Ruch ludowy a Kościół rzymskokatolicki w latach II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
• Komarnicki W., Polskie prawo polityczne. Geneza i system, Warszawa 1922 (repr. 2008).
• Krasowski K., Episkopat katolicki w II Rzeczypospolitej. Myśl o ustroju państwa – postulaty – realizacja, Poznań 1992.
• Krukowski S., Geneza konstytucji z 17 marca 1921 r., Warszawa 1977.
• Magiera P., Spór o zawarcie konkordatu ze Stolicą Apostolską w debacie konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego z lat 1919‒1921, Folia Historica Cracoviensia 2018, t. 24, z. 2.
• Maj E., Związek Ludowo-Narodowy 1919‒1928. Studium z dziejów myśli politycznej, Lublin 2000.
• Maj E., Związek Ludowo-Narodowy (1919‒1928) wobec religii i Kościoła rzymskokatolickiego, Studia Historyczne 1993, t. 36, z. 4.
• Majchrowski J.M., Z zagadnień presji Kościoła rzymskokatolickiego w życiu politycznym II Rzeczypospolitej 1918‒1926, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Nauk Politycznych 1973, z. 4.
• Michałowski S., Religia i Kościół rzymskokatolicki w myśli politycznej Polskiej Partii Socjalistycznej 1918‒1939, w: Religia i Kościół rzymskokatolicki w polskiej myśli politycznej 1919‒1993, red. J. Jachymek, Lublin 1995.
• Orędzie biskupów polskich do duchowieństwa z 20 stycznia 1919, Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie 1919.
• Piela M., Udział duchowieństwa w polskim życiu politycznym w latach 1914‒1924, Lublin 1994.
• Podstawa Ładu Rzeczypospolitej Polskiej, w: Projekty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, cz. 1, Warszawa 1920.
• Projekt Deklaracji Konstytucyjnej, w: Ku Rzeczypospolitej demokratycznej. Polska debata ustrojowa 1917‒1921, oprac., wybór i przygotowanie do druku M. Jabłonowski i in., Pułtusk ‒ Warszawa 2014.
• Projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wnioskodawca poseł Stanisław Głąbiński, w: Ku Rzeczypospolitej demokratycznej. Polska debata ustrojowa 1917‒1921, oprac., wybór i przygotowanie do druku M. Jabłonowski i in., Warszawa‒Pułtusk 2014.
• Projekty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1920.
• Projekty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Projekt Komisji Konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego, Warszawa 1920.
• Rudnicki S., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2004.
• Sawicki J., Studia nad położeniem prawnym mniejszości religijnych w Państwie Polskim, Warszawa 1937.
• Sprawozdania Stenograficzne Sejmu Ustawodawczego (SS SU), Warszawa 1919‒1921.
• Szablicka-Żak J., Szkolnictwo i oświata w pracach Sejmu Ustawodawczego II Rzeczypospolitej, Warszawa 1997.
• Wisłocki J., Uposażenie Kościoła i duchowieństwa katolickiego w Polsce 1918‒1939, Poznań 1981.

Identifiers

DOI

10.31743/sp.12442

Biblioteka Nauki

2090137