Opodatkowanie wiernych na rzecz prac remontowo-budowlanych w diecezji lubelskiej, na podstawie uchwał zgromadzeń parafialnych z lat 1919-1923

• Authors: Joanna Kumor-Mielnik

Title variants

EN

Taxation of the faithful for renovation and construction works in the diocese of Lublin on the basis of resolutions of parish assemblies from 1919-1923

Abstracts

EN

The present paper presents and exemplifies the legal basis of taxation of the faithful for renovation and construction purposes in the parishes of the Lublin diocese in the first years of the Second Polish Republic, and discusses the types of burdens incurred by the faithful as well as the ways of enforcing obligations established by parish assemblies. The analysis is based on the materials from the Archives of Modern Records in Warsaw (the collection of the Ministry of Religious Denominations and Public Education) and Lublin Archdiocesan Archives. Investments undertaken in the parishes required the involvement of all the faithful in the reconstruction of churches, rectories, church servants’ quarters and farm buildings destroyed during the war. In accordance with the applicable legal provisions, decisions to start renovation and construction works were made by parish assemblies held under the chairmanship of the mayor or village administrator and the church supervision. Parish assemblies also passed a tax for these purposes. It was imposed on all inhabitants and paid in currency or in grain in proportion to the acreage of land owned. Tax resolutions in question came into force after approval from regional and ministerial authorities. Under the decisions of parish assemblies, inhabitants were obliged to contribute financially or in person to undertaken works, and the taxes they paid were the main component of parishes’ construction budgets.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie na konkretnych przykładach podstaw prawnych opodatkowania wiernych na cele remontowo-budowlane w parafiach diecezji lubelskiej w pierwszych latach II Rzeczypospolitej, rodzaju ponoszonych przez nich obciążeń oraz trybu egzekwowania obowiązkowych powinności ustanowionych przez zgromadzenia parafialne. Analiza problemu badawczego przeprowadzona została w oparciu o materiał archiwalny znajdujący się w zasobie Archiwum Akt Nowych w Warszawie (w zespole Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego) oraz w Archiwum Archidiecezjalnym Lubelskim. Inwestycje podejmowane w parafiach wymagały zaangażowania wszystkich wiernych do odbudowy zniszczonych działaniami wojennymi kościołów, plebanii, budynków dla służby kościelnej i obiektów gospodarczych. W oparciu o obowiązujące przepisy prawne, decyzję o przystąpieniu do prac remontowo-budowlanych podejmowało zgromadzenie parafialne zwoływane pod przewodnictwem wójta lub sołtysa oraz dozoru kościelnego, które uchwalało na powyższe cele określony podatek. Był on rozkładany na wszystkich mieszkańców i uiszczany w walucie lub w zbożu, w wysokości proporcjonalnej do liczby posiadanych morgów ziemi. Podstawą wejścia w życie podjętej uchwały było jej zatwierdzenie przez władze wojewódzkie i ministerialne. Postanowienia zgromadzeń parafialnych obligowały mieszkańców do świadczenia pomocy materialnej i fizycznej na rzecz podejmowanych inwestycji, a podatki płacone na ten cel stanowiły podstawowy fundusz budowlany parafii.

Keywords

PL

Kościół Katolicki; II Rzeczpospolita Polska; diecezja lubelska; budownictwo sakralne; budownictwo kościelne

EN

Catholic Church; Second Polish Republic; Lublin diocese; church buildings

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2023
• Volume: 26
• Pages: 245-280

Dates

published

2023

Contributors

author

Joanna Kumor-Mielnik

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000244289059

References

• Chylak, Karol. 2013. „Modernizacja czy archaizacja? Z dziejów transformacji systemu uposażeniowego Kościoła katolickiego w Drugiej Rzeczypospolitej”. W: Religia a społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, red. Tadeusz Stegner, 23-43. Warszawa: Instytut Historii PAN.
• Danowska-Prokop, Barbara. 2018. „Polityka gospodarcza pierwszego dziesięciolecia II Rzeczypospolitej w ocenie polskich ekonomistów”. Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach 367: 48-58.
• Dębiński, Józef. 2003. „Sytuacja materialna Kościoła rzymskokatolickiego w II Rzeczpospolitej”. Prawo, Administracja, Kościół 14(3): 81-112.
• Dębiński, Józef. 2007. „O konkordacie polskim z 1925 roku”. Saeculum Christianum. Pismo historyczno-społeczne 14(1): 169-189.
• Dębiński, Karol. 1901. Dozory kościelne rzymsko-katolickie. Warszawa: nakładem autora.
• Dębiński, Karol. 1918. Ukaz tolerancyjny z dnia 30 kwietnia 1905 r. w dyecezyi lubelskiej. Wolność unitom porzucenia prawosławia. Warszawa: b.n.w.
• Dziki, Tomasz. 2015. „Administracja gmin wiejskich w Królestwie Polskim w latach 1815-1864”. Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym 32(1): 111-138. DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2015.005.
• Jabłoński, Krzysztof Antoni. 1999. „Wpływ prawodawstwa carskiego na katolickie budownictwo sakralne (na obszarze obecnej Archidiecezji Białostockiej)”. Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża 17: 366-378.
• Jabłoński, Krzysztof Antoni. 2001. „Kościelny ruch budowlany w latach 1863-1895 na obszarze obecnej archidiecezji białostockiej”. Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża 19: 343-359.
• Jemielity, Witold. 1993. „Dozory kościelne w Królestwie Polskim”. Prawo Kanoniczne 36(3/4): 171-184.
• Jurkiewicz, Jerzy. 1953. „Konkordat z roku 1925 na tle polityki Kurii Rzymskiej w okresie międzywojennym”. Kwartalnik Historyczny 6(4): 57-85.
• Klimiuk, Wiktor. 2015. Podatek kościelny. Idea, konstrukcja i recepcja w prawie polskim [rozprawa doktorska]. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/1170/Praca%20doktorska.pdf?sequence=1 [dostęp: 5.04.2023].
• Kłoczowski, Jerzy, Lidia Müllerowa, Jan Skarbek. 1986. Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Krawczak, Czesław. 1975. Prawo budowlane na ziemiach polskich od połowy XVIII wieku do 1939 roku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Kumor, Bolesław. 1980. Ustrój i organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej 1772-1918. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne w Krakowie.
• Kumor-Mielnik, Joanna. 2014a. „Budownictwo kościołów parafialnych w diecezji lubelskiej i janowskiej (podlaskiej) w latach 1805-1918”. Wschodni Rocznik Humanistyczny 10: 287-306.
• Kumor-Mielnik, Joanna. 2014b. „Zarys problematyki budownictwa i strat wojennych w kościołach parafialnych diecezji lubelskiej po I wojnie światowej”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 102: 101-122. DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.12004.
• Kumor-Mielnik, Joanna. 2019a. „Dynamika budownictwa kościołów parafialnych (archi)diecezji lubelskiej w XIX i XX wieku”. W: Polska kultura religijna. Studia o polskiej religijności na przestrzeni wieków, red. Łukasz Burkiewicz i in., 477-508. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
• Kumor-Mielnik, Joanna. 2019b. „Subwencjonowanie przez państwo odbudowy kościołów i budynków parafialnych w diecezji lubelskiej po I wojnie światowej, na przykładzie Lublina i Chełma. (Na podstawie akt Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie)”. W: Historia, ludzie i miejsca. Księga pamiątkowa Profesora Henryka Gapskiego, red. Robert Kozyrski, 419-432. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Łukomski, Stanisław. 1934. Konkordat zawarty dnia 10 lutego 1925 roku pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską. Łomża: Księgarnia „Unitas”.
• Łupiński, Józef. 2001. „Ukaz tolerancyjny cara Mikołaja II z 17/30 kwietnia 1905 roku”. Saeculum Christianum. Pismo historyczno-społeczne 8(1): 183-200.
• Osuchowski, Janusz. 1967. Prawo wyznaniowe Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939 (węzłowe zagadnienia). Warszawa: „Książka i Wiedza”.
• Stopniak, Franciszek. 1975. Kościół na Lubelszczyźnie i Podlasiu na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Wilczewski, Waldemar Franciszek. 1995. Zwiastuny powszechnej radości. Ruch budowy kościołów w diecezji wileńskiej w latach 1890-1914. Białystok: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego.
• Wisłocki, Jerzy. 1977. Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Wisłocki, Jerzy. 1981. Uposażenie Kościoła i duchowieństwa katolickiego w Polsce 1918-1939. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Włodarczyk, Tadeusz. 1986. Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku. T. 2, wyd. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Wójcik, Walenty. 1980. „Konkordat polski z 1925 roku. Próba oceny”. W: Kościół w II Rzeczypospolitej, red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk, 15-34. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
• Zahajkiewicz, Marek Tomasz (oprac.). 1985. Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny. Lublin: Kuria Biskupia.
• Zahajkiewicz, Marek Tomasz (red.). 2000. Archidiecezja lubelska. Historia i administracja. Lublin: Kuria Metropolitalna.
• Żywicki, Jerzy. 1998. Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie. Lublin: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego „Idea Media”.

Identifiers

DOI

10.31743/spw.13845

Biblioteka Nauki

23050729